محسن تولایی: ۲دور مذاکرات هسته‌ای اخیر ایران و گروه ۱+۵ در ژنو به‌ویژه مذاکرات ۱۶، ۱۷ و ۱۸ آبان‌ماه موسوم به ژنو۲ جدای از نتایجش و آنچه در این مذاکرات گذشت، اتفاقات درخور توجهی در حوزه‌ اطلاع‌رسانی و مدیریت اخبار آن به‌همراه داشت.

رسانه های اجتماعی در مذاکرات هسته ای

 ایجاد تغییراتی در منابع انتشار خبر، ابزارهای انتقال و انتخاب دسته مخاطبین به‌عنوان 3جزء فرایند پیام‌رسانی اتفاقات ویژه‌ای را در مخابره اخبار مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 رقم زدند که به‌وضوح نقش مؤثری در پیشرفت مذاکرات مثبت میان ایران و 1+5 ایفا کردند. این شاید برای طرف غربی با ابزارهای رسانه‌ای قوی حاوی تازگی و جذابیت ویژه‌ای نبود اما برای مذاکره‌کننده ایرانی که برنامه ویژه‌ای را در این سفر برای همراهی گسترده‌تر رسانه‌های داخلی ترتیب داده بود، تجربه جدید، اثربخش و موفقی محسوب می‌شد. در یک نمای کلی بخش زیادی از مدیریت اطلاع‌رسانی مذاکرات هسته‌ای که تا پیش از این به‌طور عمده در سیطره دیپلمات‌های مذاکره‌کننده غربی و رسانه‌های آنان قرار گرفته بود، طی 2دور مذاکرات اخیر توانست در حوزه اختیار ایران هم قرار بگیرد و دیپلماسی هسته‌ای کشورمان از اطلاع‌رسانی اثربخش در کنار مذاکرات بهره بگیرد. این‌بار در ژنو اخبار مذاکرات نه معطل گزارش‌هایی بود که به‌طور معمول کاترین اشتون(مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) یا مایکل مان(سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا) در پایان مذاکرات قبلی ارائه می‌دادند و نه منبع انتشار اخبار تنها چند خبرگزاری پرنفوذ غربی بودند.

دیپلمات‌های ایرانی و خبرنگاران متعددی که به ژنو اعزام شده بودند با فعال‌تر عمل‌کردن در حکم رسانه‌هایی ظاهر شدند که به آنها رجوع و بر اخبارشان استناد می‌شد. این‌بار اخبار لحظه‌ای از مذاکرات در اختیار مطلق «دیپلمات‌های آگاه» غربی که به رسانه‌هایشان گزارش می‌دادند، نبود. دیپلمات‌های آگاه ایرانی هم تا حدود زیادی قاعده بازی دستشان آمده بود. جواد ظریف و دیپلمات‌های همراه او در گزارش‌ها و عکس‌هایی که از مذاکرات تهیه می‌کردند و در صفحه فیسبوک ظریف منتشر می‌شد، جو رسمی مذاکرات را به فضای خبری غیررسمی این شبکه اجتماعی پیوند زدند و از این طریق شاید پیام‌هایی ویژه برای دیپلمات‌های غربی ارسال کردند. گفت‌وگوهای رسمی اما سر جای خودشان بودند. ظریف سعی زیادی در ارتباط مستمر با خبرنگاران ایرانی حاضر در پشت درهای مذاکرات داشت و حتی یک‌بار در نشستی که خبرنگاران خارجی اجازه شرکت در آن را نداشتند، گفت‌وگویی ویژه با خبرنگاران ایرانی داشت؛کاری که سید عباس عراقچی در ژنو یک انجام داد و باعث شد خبرنگاران رسانه های قدرتمند غربی برای کسب خبر، به دنبال خبرنگاران ایرانی باشند.

مذاکره‌کننده غربی هم در این مذاکرات تعمد خاصی در انتقال بخشی از اخبار مذاکرات از طریق شبکه اجتماعی توییتر داشت. اینگونه شبکه‌های اجتماعی در حکم شبکه‌های اطلاع‌رسانی عمل و انتشار مطلق اخبار را از دست رسانه‌های خبری رسمی خارج کردند. دلیل رواج استفاده از چنین فرصتی را شاید بتوان در کارکردهایی جست‌وجو کرد که بر شبکه‌های اجتماعی مترتب شده‌اند. دانش رسانه می‌گوید که برخلاف برخی نظرات، شبکه‌های اجتماعی به‌هیچ‌وجه مخل امنیت و منافع ملی نیستند بلکه این رسانه‌ها به‌دلیل تکیه بر مردم، رسانه‌هایی هوشمند و سریع و قدرتمند هستند. این اختصاص به ایران ندارد. در رویدادها و حوادث اجتماعی نیز که طی سال‌های گذشته در کشورهای مختلف رخ داده‌اند رسانه‌های اجتماعی نشان داده‌اند که در خط مقدم اطلاع‌رسانی ایفای نقش کرده‌اند. تصاویر هولناکی که از حوادث طبیعی همچون سیل و زلزله در کشورهای مختلف منتشر می‌شوند زودتر از رسانه‌های رسمی روی همین شبکه‌های اجتماعی انتشار می‌یابند. در عرصه سیاست نیز دولتمردان جهان‌دیده، قدرت رسانه‌های اجتماعی و تکنولوژی‌های نوین ارتباطی را می‌دانند، با ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و مزیت‌های آن آشنا هستند و می‌دانند که تهدیدها و معایب آن در برابر فرصت‌هایی که پیش روی ما می‌گذارد، بسیار ناچیز است و از این فرصت برای دستیابی به اهداف خود و برقراری ارتباط با مردم استفاده می‌کنند. در ایران شاید تاکنون کسی در قامت وزارت آن هم در وزارت امور خارجه یا وزارت نفت یا حتی معاون اول رئیس‌جمهوری نداشتیم که شخصا به تولید محتوا در شبکه اجتماعی بپردازد. پیشگام این حرکت در شبکه‌های اجتماعی محمدجواد ظریف(وزیر امورخارجه) بود. از چند سال پیش اصطلاحاتی هم در این حوزه پدید آمد تحت عناوین دیپلماسی شبکه‌های اجتماعی دیپلماسی فیسبوکی، دیپلماسی توییتری و... که همگی نشان می‌دهد شبکه‌های اجتماعی می‌توانند ابزار کارآمدی برای دیپلماسی باشند اما موضوعی که در ایران اکنون شاهد آن هستیم بخشی از دیپلماسی عمومی کشورمان در سیاست خارجی محسوب می‌شود.

در مذاکرات اخیر هسته‌ای هنگامی که تلاش‌ها برای دستیابی به توافق ناکام ماند، گزارشگر خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس با طرح این پرسش که آیا فرانسه در مذاکرات ژنو برای نتانیاهو بازی می‌کند؟ در صفحه توییترخود گزارش داد: موضع تند فرانسه موجب ناخرسندی دیپلمات‌های غربی شده که فکر می‌کنند وزیرخارجه این کشور می‌خواهد خود را در آخرین دقیقه به صحنه‌گردان مذاکرات تبدیل کند. این خبرنگار که برای پوشش مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 به ژنو رفته بود در پیامی که در صفحه توییتر خود گذاشت نوشت: فرانسه در گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران منزوی بود. وی از قول دیپلمات‌های غربی در ژنو می‌نویسد: این موضع فرانسه چیزی جز تلاش فابیوس(وزیر امور خارجه این کشور) برای تبدیل‌شدن به صحنه‌گردان مذاکرات در آخرین دقایق نبود. خبرنگار آسوشیتدپرس در توییت خود پرسید: آیا فرانسوی‌ها در ژنو برای نتانیاهو بازی می‌کنند؟ چه کسی می‌داند؟ ولی مشخص است که فابیوس در میان وزیران خارجه1+5 منزوی است. این واکنش شخصی خبرنگار آمریکایی به اتفاقات مذاکرات و سخنان لورن فابیوس بود که مدعی شده بود مخالفت ایران با تعطیل‌کردن یک راکتور هسته‌ای و کاهش ذخیره اورانیوم آن، مانعی بر سر توافق بوده است. این خبرنگار آمریکایی اگرچه اشاره‌ای به تنها فاعل این مخالفت‌ها در مذاکرات نکرد اما دیپلمات‌ها و خبرنگاران حاضر در ژنو، فابیوس را دلیل اصلی عدم‌توافق در ژنو2 معرفی کردند.

قبل از او هم خبرنگار خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ در توصیف شرایطی که بر نیمروز پایانی مذاکرات حاکم بود و اخبار اختلافات بر سر دستیابی به بیانیه توافق منتشر می‌شد در صفحه توییتر خود نوشت: «دیپلمات‌های غربی به من گفتند که ماه‌ها برای تنظیم این توافقنامه کار کرده‌اند اما فابیوس با شرط‌گذاشتن سعی می‌کند تا خودی نشان بدهد».

5 ساعت مذاکراتی که در ساعات پایانی روز سوم مذاکرات میان وزرای امورخارجه ایران، آمریکا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد، رکورد بی‌سابقه‌ای در گفت‌وگوی رودرروی مقام ایرانی با مقام آمریکایی بود و شاید قلب مذاکرات نیز در همین ملاقات می‌تپید. اهمیت این دیدار میان ظریف، اشتون و کری آنجا خودش را نشان داد که عصر روز پایانی مذاکرات هم برخلاف سایر دیدارهای سه‌جانبه و چهارجانبه‌ای که ظریف برگزار کرد تکرار شد و آنها باز هم با یکدیگر دیدار کردند. مایکل مان(سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا) با انتشار پیامی در صفحه توییتر خود مذاکرات سه‌جانبه ظریف، اشتون و کری را مثبت ارزیابی کرد و نوشت: خانم اشتون گفت‌وگوهای خوبی را با جان کری(وزیر امورخارجه آمریکا) و محمدجواد ظریف(وزیر امور خارجه ایران) داشت.

سخنگوی وزارت خارجه انگلیس هم در کوتاه‌ترین جملاتی که در صفحه توییتر خود می‌نوشت برای ارسال فرکانس‌های مثبت از مذاکرات استفاده می‌کرد. قبل از اینکه سفر وزرای خارجه اروپا و آمریکا به سوئیس اتفاق بیفتد این ویلیام هیگ بود که در صفحه توییتر خود حضورش را در مذاکرات ایران و 1+5 خبر داد و پس از آن هم مقامات دیپلماتیک، سفر وزیر امور خارجه آلمان به ژنو را تایید کردند. به عبارت دیگر خبر ادامه مذاکرات در سطح وزرای خارجه کشورهای طرف گفت‌وگو قبل از آنکه در خبرگزاری‌های غربی منتشر شود در توییتر اطلاع‌رسانی شد. هیگ پس از حضور در ژنو هم چند پیغام کوتاه از برگزاری مذاکرات منتشر کرد. او در روز پایانی مذاکرات در توییتر رسمی‌اش عکسی از دیدار خود با محمدجواد ظریف(وزیر خارجه ایران) گیدو وستروله(وزیر خارجه آلمان) و کاترین اشتون(مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) منتشر کرد. او در پیغامی هم تصریح کرده بود که «پیشرفت خوب در مذاکرات هسته‌ای ایران ادامه دارد اما هنوز مسائل مهمی باید حل شود» و اینکه «ما تلاش خواهیم کرد تا شتاب کنونی مذاکرات را حفظ کنیم».

در مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 صفحه توییتر نتانیاهو حال‌ و ‌روز او را در روزهای پرخبر ژنو نشان می‌داد. نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در یک هفته قبل از مذاکرات ژنو2 جز ایران به موضوع دیگری در صفحه توییترش نپرداخت و پیغام‌های او یکی پس از دیگری جهت‌گیری تندتری نسبت به ایران پیدا می‌کردند. آخرین توییت‌های نتانیاهو به‌وضوح حکایت از تشدید نگرانی‌های او داشتند. نتانیاهو ابایی هم از انتشار آنچه در ذهنش می‌گذشت، نداشت. او در یکی از پیغام‌هایش درحالی‌که ایران و 1+5 در میانه مذاکرات به‌سر می‌بردند نوشت: ایرانی‌ها در حال حاضر همانطور که انتظار می‌رود، بسیار راضی هستند. آنها همه‌‌چیز را به دست آوردند و هیچ‌چیزی را از دست ندادند. پس از آن هم در توییتر دیگری نوشت: اگر اخبار رسیده از ژنو درست باشد، این معامله قرن (به سود) ایران است. البته نتانیاهو در بخش آخر این پیغام‌ها با اشاره به سخنان جان کری(وزیر امورخارجه آمریکا) درباره مذاکرات مبنی بر اینکه «معامله نکردن بهتر از یک معامله بد داشتن است» گفت: من او را تشویق می‌کنم که برای امضا کردن یک معامله بد عجله نداشته باشد.

همچنان این وزیر خارجه سوئد بود که در صفحه توییتر شخصی خود نوشت که آنچه باعث اختلافات در ژنو شده است ایران نیست و مقامات غربی بین خودشان اختلاف نظر دارند. در دنیای امروز شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی نقش غیرقابل‌انکاری در گردش آزاد اطلاعات و انتشار اخبار دارند. شاید نقش شبکه‌های اجتماعی در مبحث آگاهی‌رسانی از رسانه‌های مکتوب، رادیو و تلویزیونی و همچنین شبکه‌های ماهواره‌ای و حتی از سایت‌های خبری نیز پر رنگ‌تر باشد؛ چراکه در این فضا افراد حقیقی و عادی نقش خبرنگار را ایفا می‌کنند و خبر را به دور از هیچ محدودیت و سیاستی پشت پرده‌ای از منظر شخصی خود به اشتراک می‌گذارند. در ضمن این نوع اطلاع‌رسانی باعث می‌شود که مخاطبان خبر هم، بی‌پرده نظر خود را به‌صورت موافق یا مخالف با سایر افراد در میان بگذارند که این موضوع هم می‌تواند به نوعی باعث تولید اطلاعات شود.

با این حال شبکه‌های اجتماعی هنوز در کشورمان رفع فیلتر نشده‌اند اما برخی از اعضای کابینه دولت یازدهم برای ارتباط بیشتر با مردم وارد این شبکه‌ها شدند که نوعی تابوشکنی محسوب می‌شود. بی‌شک استفاده مسئولان از ظرفیت‌های فضای مجازی برای نزدیکی بیشتر با مردم و لمس مستقیم خواسته‌های آنان نکات مثبتی در پی دارد.

کد خبر 239093

برچسب‌ها

پر بیننده‌ترین اخبار ارتباطات و فناوری

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز