این کتاب شامل بیش از 150 قطعه دعاست که از منابع معتبر شیعه و سنی استخراج شده است و هیچ‌یک از دعاهای استخراج‌شده به جز چند مورد در منابع عمومی مورد استفاده مردم مثل مفاتیح الجنان و غیره منتشر نشده است.
کمال‌الدین غراب مترجم کتاب نیایش‌های پیامبراکرم(ص) با اعتقاد به اینکه دعا و نیایش می‌تواند صمیمانه‌ترین و خالص‌ترین معرفت را در اختیار آدمی بگذارد و او را وادارد تا با نشاندن خود در موقعیت گوینده آنها، از درون به این معرفت بنگرد و نزدیک شود، نیایش‌های پیامبر اکرم(ص) را از آن جهت که متعلق به بنیانگذار این آیین هستند، مستقیم‌ترین و بی‌آلایش‌ترین معرفت از موضوعات وابسته، (که اساسی‌ترین موضوعات دینی هستند) می‌داند که به کمک آنها می‌توان تفسیری بی‌واسطه و قابل اعتماد از اسلام و جهان‌بینی اسلامی به دست آورد.
نیایش‌های پیامبر(ص) گاه در میان مجموعه‌های رسمی حاوی سنت ایشان(ص)، نظیر کتب اربعه شیعه و صحاح سته اهل سنت، آمده است. اما بیشتر آنها را در منابعی می‌توان یافت که اگرچه از حیث قدمت و اهمیت، برخی همسنگ این کتب و گاه قدیمی‌تر، شمرده می‌شوند؛ اما مقاصد دیگری در تألیف آنها بوده است؛ مقاصد تاریخ‌نگارانه، ادیبانه، تربیت‌مدارانه و غیره.
سؤالی که در اینجا وجود دارد این است که شخصیتی مانند پیامبر(ص) که آمرزش خداوندی برای ایشان به صراحت در قرآن مجید تضمین شده است و تصور می‌شود مانند دیگر پیامبران اولوالعزم به ظاهر از دعا و تضرع و زاری به درگاه خداوند متعال بی‌نیازند، چرا بیش از دیگران دست به تضرع به درگاه حق دراز می‌کنند؟
دکتر محمود مهدوی دامغانی در این‌باره از کتاب‌های کلام مثال می‌آورد: «در کتاب شمائل النبی ترمذی نقل شده که «عبدالله بن شخیر گفته است به حضور پیامبر(ص) رفتم، در حال نمازگزاردن بود، آوای گریستن حضرتش همچون آوای جوشیدن دیگ بر سر آتش بود». مگر برای عاشقی در مرتبه شناختی که پیامبر مکرم(ص) از معشوق داشته است ممکن بوده که سوز و گداز را پوشیده بدارد؟
و در همین کتاب آمده است که «پیامبر(ص) چندان نماز مستحبی شبانه گزارد که پاهایش آماس کرد، به حضرتش گفته شد با آنکه خداوند متعال همه لغزش‌های گذشته و آینده‌ات را بخشیده است، لازم است این گونه به خود رنج دهی؟ فرمود آیا در برابر این احساس خدا، بنده سپاسگزاری نباشم.» و این روایت با چند سلسله سند و از گفته گروهی از یاران پیامبر(ص) نقل شده و به اصطلاح در حد تواتر است.
به اعتقاد این استاد علوم اسلامی، از لوازم ملکه عصمت، بیم فراوان از پروردگار است و ناله‌ها و زاری‌های موجود در دعاهای نبی مکرم و امامان معصوم و پیامبران معظم، نشانی از این حالت خوش است و نباید از گریه‌های این بزرگواران در دل شب‌ها شگفت‌زده شد.
دکتر مهدوی دامغانی می‌افزاید: «شمار آیه‌های قرآن مجید که مربوط به دعا و نیایش و عرض نیاز به پیشگاه پروردگار است چیزی نزدیک به سیصد آیه است؛ یعنی نزدیک به یک بیستم مجموعه آیات قرآنی که به راستی درخور بررسی است و با کمال اندوه، مانند بسیاری از دیگر آموزه‌های قرآنی به بوته فراموشی سپرده شده است.
علاوه بر این دکتر مهدوی دامغانی بر این نظر است که با توجه به مضمون اخلاقی بسیاری از نیایشها، پیامبر گرامی اسلام سعی در آموزش پیروانش داشته است.
به گفته وی: «در نیایش‌های پیامبر مکرم، نکته‌هایی دیده می‌شود که سخت آموزنده است و باید عموم مردم به ویژه زمامداران جامعه، آنها را همواره در نظر داشته باشند و احتمال این نکته هم هست که منظور از این همه زاری به پیشگاه خداوند، آموزش دادن به خلق باشد.»
به عقیده مترجم کتاب، علت اینکه تاکنون عالمان شیعی به جمع‌آوری این آموزه‌های بی‌واسطه پیامبر اکرم(ص) نپرداخته‌اند، این است که بازتاب نیایش‌های پیامبر(ص) را می‌توان در نیایش‌های ائمه شیعه(ع)، به ویژه نیایش‌های امام علی(ع)، امام حسین(ع) و امام علی‌ابن الحسین(ع)، جست و شاید بتوان گفت، علت اینکه تاکنون نیایش‌های پیامبر(ص)، جز تعدادی معروف، به طور مستقل، مورد توجه قرار نگرفته‌اند، در نزد شیعیان، نقل ضمنی و مضمونی آنها در نیایش‌های ائمه(ع)، بوده است؛ که از نظر حجم و اشارات تاریخی و تفسیری، در زمان‌های بعد، نیاز بیشتری به بازخوانی و روایت آنها احساس می‌شده است.
شاید اگر این نیایشها، از ابتدا در مجلدها یا فصل‌های مستقل و جداگانه‌ای می‌آمدند، امروزه از جایگاه شایسته‌تری برخوردار بودند. به هر صورت، جداسازی آنها، از میان سایر بخش‌های سنت نبوی، بحث درایت‌الحدیثی پیرامون آنها، تدبر علمی بر روی مضامین آنها، از حیث معرفت مستقیمی که از نگاه بنیانگذار این آیین، در حوزه‌های خداشناسی، انسان‌شناسی و هستی‌شناسی، می‌بخشند، کاری بایسته و ضروری می‌نماید.
کمال‌الدین غراب در باره ویژگی‌های نیایش‌های پیامبر می‌گوید:«تنوع مضمون و محتوا، از ویژگی‌های زیبا و اصیل نیایش‌های پیامبر(ص) شمرده می‌شود. توجه به معنا و عدم اصرار بر آوردن کلام به صورت مسجع یا مقفی، از ویژگی‌های جذاب این نیایش‌هاست؛ که توجه خواننده را یکسره به معنای نیایش جلب می‌کنند. نکته بارز و برجسته دیگر در این نیایشها، ترسیم و توصیف دقیق و ریزنگارانه، از سیمای مخاطب آنها، یعنی خداوند بلندمرتبه است؛ که به خواننده، نوعی خداشناسی جاندار و زنده و پرمایه می‌بخشد.
خواننده در این نیایشها، هر بار با جلوه‌ای از سیمای خدا و فعل او آشنا می‌شود. و این، علاوه بر معرفتی که از خدا در نگاه بزرگ‌ترین پیام‌آورش، برای خواننده خود نقش می‌زند، او را در آرامشی لطیف و نوازشگر فرو می‌برد؛ آرامشی متکی بر معرفت و ایمان.
***
نیایش‌های پیامبر(ص)
گزینش و ویرایش: دکتر محمود مهدوی دامغانی
ترجمه: کمال‌الدین غراب
انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد
اسفند 1385
