یکی از بهترین روش‌های أخذ مالیات که در بین کشورهای دیگر مورد اقبال قرارگرفته، روش مالیات بر ارزش افزوده است.
این شیوه اخذ مالیات نخستینبار توسط فون زیمنس تاجر آلمانی در سال1951به منظور فائق آمدن بر مشکلات کمبود درآمد دولت آلمان پس از جنگ جهانی اول معرفی شد که مقبول دولت آلمان واقع نشد و برای اولین بار در سال1954 توسط دولت فرانسه به اجرا گذاشته شد. این نوع مالیات با ارائه روش اعتبارى آدامز(۱۹۲۱) و همچنین توسط لاره (1957) توسعه یافت.
کمیته مالى اتحادیه اروپا، اجراى مالیات برارزش افزوده را از سال1۹۶۲ به کشورهاى عضو توصیه کرد.
سرانجام شوراى اتحادیه اقتصادى اروپا براى هماهنگ‌سازى سیستم‌هاى مالیاتى و حمایت از تجارت، تمام اعضا را ملزم کرد تا از اول ژانویه۱۹۷۰ این سیستم را اعمال کنند.
سپس در برزیل، دانمارک، آلمان، بلژیک، هلند، نروژ، سوئد، فیلیپین، مغولستان، سودان، ترکمنستان، اوگاندا و آرژانتین نیز به مرحله اجرا درآمد. البته این شکل مالیات به طور جامع براى نخستینبار در سال 1۹۶۸در برزیل پیاده شد. در این دوره، مالیات بر ارزش افزوده عمده‌ترین منبع درآمدى در فرانسه، آلمان، بلژیک، هلند، دانمارک، نروژ و سوئد بود.
کره‌جنوبی نخستین کشور آسیایی است که در سال1977 با کمک صندوق بین‌المللی پول توانست این شیوه را در نظام مالیاتی خود پیاده نماید و به دنبال آن کشورهای ترکیه، پاکستان، بنگلادش و لبنان نیز اقدام به اجرای این نظام مالیاتی کردند.
اگرچه این نوع مالیات در یک دهه رشد چندانى نداشت اما در نیمه دوم دهه ۸۰ و ۹۰ به اوج خود رسید تا جایى که در دو دهه پایانى قرن بیستم سریع‌ترین رشد را در کشورهاى جهان داشت و براساس آخرین آمار مالیات برارزش افزوده هم اکنون در1۴۰ کشور دنیا اجرا مى‌شود.
مطالعه صندوق بین‌المللی پول
صندوق بین‌المللی پول در زمینه اثر مالیات بر ارزش افزوده بر قیمت‌ها، مطالعه‌ای در 35 کشور جهان انجام داده و نتایج تحقیقات را به صورت زیر اعلام کرده است.
در 22 کشور، معرفی مالیات بر ارزش افزوده تأثیر عمده‌ای بر قیمت کالاها و خدمات مصرفی نداشته و یا اثرش بسیار کم بوده است.
در 8کشور، اجرای مالیات بر ارزش افزوده با یک تغییر افزایش یکباره در شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی همراه بود. ولی از این 8 مورد تنها یک مورد افزایش نرخ تورم را به صورت فزاینده به همراه داشت و در 7 مورد دیگر در روند افزایش قیمت هیچ‌گونه شتابی مشاهده نشد.
به عبارت دیگر در 29 مورد یا 83 در صد از کشورها، معرفی و اجرای مالیات بر ارزش افزوده موجب نرخ فزاینده تورم نشد. در 6 کشور اعمال این نوع مالیات، در تسریع نرخ رشد تورم سهیم بود.
اما در این موارد، اعمال مالیات بر ارزش افزوده با سیاست‌های انبساطی مربوط به دستمزد و نیز دیگر سیاست‌های انبساطی پولی و اعتباری توأم بوده و به این ترتیب نمی‌توان به این نتیجه رسید که فقط اعمال این مالیات، موجب نرخ تورم فزاینده شده است.
در 6 کشوری که با اعمال مالیات بر ارزش افزوده نرخ تورم تغییر یافته است، تنها یک مورد تورم فزاینده مشاهده شده و در یک مورد دیگر نیز بهای کالاها و خدمات مصرفی با افزایش یکباره روبه‌رو شد و در 4مورد دیگر تأثیر اجرای مالیات بر ارزش افزوده بر قیمت‌ها یا وجود نداشته و یا تأثیر آن در حد بسیار ناچیزی بوده است.
سابقه مالیات بر ارزش افزوده در ایران
لایحه مالیات برارزش افزوده برای نخستینبار در سال1366 به مجلس شورای اسلامی‌تقدیم و کلیات آن به تصویب رسید. اما در شور دوم، پس از تصویب 6 ماده آن، به پیشنهاد تعدادی از نمایندگان مجلس برای مدت شش ماه مسکوت ماند.
به دلیل اتمام دوره سوم مجلس شورای اسلامی و عدم درخواست دولت برای طرح مجدد، در دوره چهارم مجلس اقدامی صورت نگرفت. در اوایل دهه70، مقامات ایرانی از معاونت مالی صندوق بین‌المللی پول تقاضا کردند در مورد سیستم مالیاتی ایران تحقیق و مطالعه به عمل آورد. متعاقباً هیأتی در همان سال به کشور ما اعزام شدند.
مأموریت اصلی آنها بررسی چگونگی استفاده از سیستم کامپیوتری در اداره مالیات‌ها بود. گزارش مبسوط گروه، شامل بررسی جوانب مختلف سیستم مالیات بر ارزش افزوده با استفاده از سیستم کامپیوتری بود که در 30سپتامبر 1991 به مقامات ایرانی ارائه شد. این بررسی‌ها مقدمه تنظیم لایحه مالیات بر ارزش افزوده در سال1372 گردید.
در تیرماه آن سال، پیش‌نویس لایحه تحت عنوان «لایحه مالیات کالا و خدمات» توسط کمیته‌ای در معاونت درآمدهای مالیاتی تدوین و متعاقب آن توسط هیاتی در وزارت امور اقتصادی و دارایی مورد بازنگری قرار گرفت.
پس از اعمال نظرات کارشناسان، با تغییر نام به عنوان «مالیات بر ارزش افزوده» به هیأت دولت ارسال شد، ولی بررسی و تصویب آن در هیات دولت در آن سال که مقارن با بکارگیری سیاست‌های «تعدیل اقتصادی» از طرف دولت بود، مسکوت ماند.
بحث جدید مالیات بر ارزش افزوده از سال 1378 دوباره تقویت شد. مطالعات مقدماتی و بررسی امکان اجرای این مالیات به کمک کارشناسان خارجی و گروه کارشناسان امور اقتصادی و دارایی صورت پذیرفت.
در حقیقت، آخرین پیش‌نویس لایحه مالیات بر ارزش افزوده که از مهر1375 آغاز شده بود با تشکیل جلسات متعدد، نهایی و در همان زمان تقدیم هیات دولت شد.
لایحه مالیات بر ارزش افزوده در جلسه مورخ 27/6/1381هیأت دولت تصویب و در 28/7/1381 جهت تصویب نهایی به مجلس شورای اسلامی‌ارائه شد. کلیات لایحه نیز در30/1/1384، به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید ولی تا به حال اتفاق دیگری نیفتاده است.
به هر حال جاى تعجب دارد که لایحه مالیات بر ارزش افزوده با همه اهمیتى که دارد و مدت‌هاست تهیه شده ،چرا تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است؟!
