همچنان خود را از بابت داشتن یک تشکل صنفی قدرتمند که توانایی لازم را برای تامین حقوق آنان داشته باشد، محروم می بینند.
در تاریخ مطبوعات ایران، از زمان انتشار نخستین روزنامه که میرزا صالح شیرازی به نام کاغذ اخبار منتشر کرد، روزنامه نگاری به عنوان یک حرفه پرخطر از شرایط مطلوبی برخوردار نبوده و روزنامه نگاران از حمایتهای صنفی و امنیت شغلی محروم بوده اند، درحالی که روزنامه نگاران در فرایند تولید و انتقال پیام به عنوان رکن مهم ارتباطات اجتماعی، نقش بسیار حساسی را ایفا می کنند.
در حال حاضر نیز 6 انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران، انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، انجمن نویسندگان و عکاسان ورزشی ایران، انجمن روزنامه نگاران مسلمان، عکاسان مطبوعات و انجمن روزنامه نگاران زن ایران در عرصه مطبوعات کشور حضور دارند. اما آنها تا چه اندازه توانسته اند رضایت نسبی روزنامه نگاران و نویسندگان عضو خود را به دست آورند؟
به رغم همه تلاشهای صورت گرفته به نظر می رسد که روزنامه نگاران، تاکنون از این تشکلهای صنفی که برای احقاق حقوق حرفه ای خود ایجاد کرده اند، به دلایل مختلف ساختاری و قانونی بهره چندانی نبرده اند.
اما روزنامه نگاران آیا می توانند امیدوار باشند انجمن هایی که از سوی خودشان شکل گرفته و شروع به فعالیت کرده، روزی بتواند در پیگیری مطالبات و خواسته های بر حق آنان موفق باشد.
انجمن هایی که مشروعیت خود را تنها از روزنامه نگاران بگیرند و نه از وابستگی خود به قدرت یا گروهی خاص!
نخستین تلاش برای ایجاد تشکلهای صنفی و تامین حقوق معوقه جامعه مطبوعاتی ایران را باید در انقلاب مشروطه جستجو کرد، چون انقلاب مشروطه ضمن تاثیر بسزایی که در روند کمی و کیفی انتشار نشریات داشت، موجب پیدایش تفکر گروه گرایی و ایجاد نخستین تشکیلات مطبوعاتی ایران نیز شد و سرانجام در سال 1300 خورشیدی نخستین اتحادیه مطبوعاتی کشور، با همکاری گروهی از مدیران جراید با انگیزه ایجاد گروه های صنفی برای مقابله با فشارها و اعمال محدودیت های دولت، شکل گرفت و در نهایت به دلیل صف آرایی در مقابل دولت به سرعت از هم پاشید.
بارقه های امید
پس از وقایع شهریور 1320 که به سرنگونی سلطنت رضاشاه و تبعید او به جزیره موریس انجامید، بار دیگر تلاش برای تشکیل انجمن های حمایتی مطبوعات از سر گرفته شد. در این دوره مدیران نشریات، تشکیلاتی با عنوان انجمن داشتند و واحد صنفی نویسندگان مطبوعاتی نیز با نام سندیکا فعال بود.
مهمترین تشکیلات و انجمنهای ایجاد شده در دوران حکومت پهلوی دوم عبارت بودند از انجمن روزنامه نگاران ایران که در اوایل خردادماه 1325 و با هدف تامین منافع صنفی اعضا و برقراری ارتباط روزنامه نگاران ایرانی با نظام مطبوعاتی سایر کشورها تشکیل شد و سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات که به عنوان مهمترین و بزرگترین واحد ثبت شده صنفی مطبوعاتی تاریخ روزنامه نگاری ایران در سال 1341 آغاز به کار کرد.
صندوق رفاه نویسندگان و خبرنگاران حرفه ای، صندوق تعاون، صندوق تعاونی اعتبار مسکن نویسندگان و خبرنگاران، از واحدهایی بودند که زیر نظر سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات ایران فعالیت می کردند.
مهمترین اقدام سندیکا نیز اعتصاب 70 روز مطبوعات در سال 1357 بود که از سوی این تشکل مطبوعاتی رهبری شد. به طوری که در دی ماه 1357 روزنامه نگاران ایران به قدرت و همبستگی خود بالیدند و توانستند دولت شریف امامی را به آزاد کردن روزنامه نگاران زندانی و توقف بازداشت نویسندگان مطبوعات وادار کنند.
یک سندیکا، یک قدرت
محمد بلوری، دبیر سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات در مقایسه قدرت اجرایی و اعمال نظر صنف روزنامه نگاران دیروز و امروز می گوید: قدرت سندیکا که می توانست با یک اعتصاب جمعی دو روزه تمامی روزنامه نگاران بیکار شده را به سر کار برگرداند و بیانیه های آن تاثیر مستقیم بر اداره حکومت داشت تنها از همبستگی اعضای سندیکا ناشی می شد.
او توضیح می دهد: تمامی روزنامه نگاران عضو سندیکا به رغم ایدئولوژی های متفاوت و حتی مخالف، در سندیکا یکدیگر را هم صنف می دیدند و هماهنگی صنفی را بر اختلافات ایدئولوژیک ارجح می دانستند. حقوق صنفی خود را می شناختند و از این آگاهی و همبستگی بود که قدرت تاثیرگذاری بر حکومت و چانه زنی را داشتند.
بلوری از قدرت روزنامه نگاران و خبرنگاران با پشتوانه سندیکا در مقابل مدیران مسئول و کارفرمایان می گوید : اگر مدیری، خبرنگاری را اخراج می کرد در سندیکا احضار می شد، مدیر مسئول می دانست اگر در دادگاه حضور پیدا نکند، تحریریه قلم ها را زمین می گذارد.
به تعبیر بلوری، یکی دیگر از دلایل نبود انسجام صنفی بین روزنامه نگاران تصمیمی آگاهانه برای گشایش انجمن های موازی انجمن صنفی روزنامه نگاران است. سندیکایی که می توانست قدرت واحد داشته و تمامی اعضا را در قالب یک تشکل قدرتمند راهبری کند و روزگاری حتی سهمی جدی در تعویض نخست وزیر (ازهاری) را داشت و می توانست دولت را متعهد به حذف سانسور از مطبوعات کند، گرچه نباید شرایط آن دوران را با این دوره مقایسه کرد، اما در کل تشکل های صنفی ضعیف عمل می کنند.
فقدان تشکل
آخرین مجمع عمومی و انتخاب هیئت مدیره سندیکای نویسندگان در 26 مهرماه 1358 درست یک سال پس از پیروزی انقلاب برگزار شد و پس از آن به دلایل مختلف، مهمترین تشکل صنفی روزنامه نگاران ایران در وضعیتی بلاتکلیف قرار گرفت و به دست فراموشی سپرده شد.
تا اینکه پس از کش و قوس های بسیار، پیگیری های پراکنده و کوششهای سازمان نیافته در مهرماه 1367 جلسه ای در حضور وزیر ارشاد وقت تشکیل شد و در پاسخ به درخواست جامعه مطبوعاتی کشور که خواستار تشکیلاتی برای حفظ منافع خود شده بودند، مقرر شد تا شکل حقوقی چنین تشکیلاتی تعاونی باشد و در نهایت در نشستی با حضور 32 صاحب امتیاز فعال آن زمان، هیئت موسس تعاونی مطبوعات ایران و هیئت رئیسه آن برگزیده شدند.
با تشکیل تعاونی مطبوعات که با هدف و انگیزه رفع نیازهای شغلی کارفرمایان مطبوعات ایجاد شد، آن دسته از خبرنگاران و روزنامه نگاران که با کارفرمایان خود دچار مشکل بودند، به نوعی احساس می کردند که از حداقل پشتیبانی های صنفی با وجود تشکیل تعاونی مدیران مسئول محروم می شوند، چون در چنین وضعیتی تعاونی مطبوعات با گرد آوردن مدیران مسئول و صاحبان امتیاز نشریات، تنها پرچم دفاع از منافع این قشر از جامعه مطبوعاتی را برافراشته بود و در عمل به منافع صنفی روزنامه نگاران بی توجه بود.
تولدی دیگر
سرانجام در مردادماه 1377 خبرنگاران و نویسندگان مطبوعات ایران از تشکیل انجمن صنفی روزنامه نگاران باخبر شدند. انجمنی که در نخستین ماده اساسنامه اش قید شده بود: در اجرای ماده 131 قانون کار ایران و به منظور حفظ حقوق و منافع مشروع قانونی و بهبود وضع اقتصادی نویسندگان، خبرنگاران، عکاسان و گرافیست ها، طراحان، کاریکاتوریست ها، مترجمان و ویراستاران هیئت های تحریریه و مطبوعات، انجمن صنفی روزنامه نگاران تشکیل می شود.
خبر تشکیل انجمن بیشتر روزنامه نگاران را خوشحال کرد. چرا که به گمان آنان این تشکل می توانست مشکلات حقوقی و صنفی آنان را پیگیری کند، دارای قدرت اجرایی باشد و به مسایلی بپردازد که به طور مستقیم با وضعیت صنفی و زندگی روزنامه نگاران در ارتباط است. این بود که بسیاری از روزنامه نگاران نام خود را در فهرست اعضای انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران به ثبت رساندند تا با عضویت در این انجمن کمی از کار در حرفه نامطمئن و پر خطر روزنامه نگاری احساس آرامش کنند.
در طول 8 سال که از اعلام موجودیت انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران می گذرد، بیش از 2هزار نفر به عضویت آن درآمده اند. به دلیل اینکه مدیران نشریات با خبرنگاران خود قراردادهای رسمی و قانونی نمی بندند و به جای آن از شرکت های پیمانکاری استفاده می کنند نمی توان آمار دقیقی را نیز درباره تعداد خبرنگاران و روزنامه نگاران کشور اعلام کرد.
در این میان بیشتر اعضای این انجمن خواهان پرداختن به مشکلات ناشی از ناامنی شغلی خبرنگاران و مسایل رفاهی، بازنشستگی، بیمه و مسکن هستند. در واقع بیشترین انتقاد به انجمن نیز تاکنون از همین زاویه صورت گرفته است، این موضوع که انجمن صنفی روزنامه نگاران به دلیل پرداختن به مسایلی که رنگ و بوی سیاسی دارد، از پرداختن به اهداف اصلی خود بازمانده است.
مسئولان انجمن در پاسخ به این انتقادات معتقدند که در کنار چالش با کارفرمایان برای اجبار آنها به رعایت حقوق خبرنگاران و نویسندگان مطبوعات، نمی توان از چالش با لایه های قدرت به دلیل تصویب و وجود قوانین ناکارآمد و تدوین قوانینی که منجر به ایجاد محدودیت برای فعالیت روزنامه نگاران می شود، همچنین برخی برخوردهای صورت گرفته با اهل قلم غفلت کرد.
در واقع انجمن صنفی روزنامه نگاران می کوشد تا در راستای اصلاح وضع حرفه ای روزنامه نگاری موانع و مشکلات ساختاری آن را نیز بررسی کند و در کوران چنین فضایی بود که انجمن روزنامه نگاران مسلمان و انجمن روزنامه نگاران مستقل شکل گرفت، یا انجمن دفاع از آزادی مطبوعات به عنوان یک تشکل غیرصنفی از دل جلسات انجمن سردبیران روزنامه ها بیرون آمد و از سوی تعدادی از سردبیران روزنامه هایی که حامیان اصلاحات سیاسی بودند، معروف شد.
در واقع انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، زاییده تحولاتی بود که اواسط دهه 70 در عرصه سیاسی اجتماعی و به تبع آن مطبوعات ایران رخ داد.
