هنرمند، شهروند بی‌دفاع

با وجود وظیفه‌ای که دولت در قبال هنرمندان دارد و با توجه به اقداماتی که در این زمینه صورت داده، هنوز هنرمندان ما در مواقع بیماری، کهولت و برخی از آنها حتی برای امور معیشتی خود دچار مشکل هستند. خانه سینما تعطیل شده، خانه موسیقی رمقی ندارد و مدیران خانه تئاتر هم بر آن شده‌اند که در نبود حمایت‌های جامع دولت از هنرمندان، خود دست به کار شوند و تلاشی را آغاز کنند که هنوز معلوم نیست موفق خواهد بود یا نه.

صندوق حمایت از هنرمندان و نویسندگان چند سالی است که فعالیت می‌کند اما نام این صندوق آه از نهاد همه آنهایی که به امید کمک به این صندوق مراجعه کرده‌اند بر می‌آورد. بروکراسی پیچیده و ناکارآمدی صندوق حمایت از هنرمندان و نویسندگان، آن را به تشکیلاتی بدل کرده که گویی خود دولت هم دیگر چندان به حسابش نمی‌آورد؛ چرا که با وجود چنین صندوقی، چندی پیش یکی از مشاوران حمید شاه‌آبادی، معاون هنری وزارت ارشاد از ایجاد خیریه‌ای برای حمایت از هنرمندان خبر داد.

آنچه این آقای مشاور به نمایندگی از دولت وعده داده هنوز به مرحله اجرا نرسیده و شاید این بهترین زمان باشد برای طرح نظرات هنرمندان درباره نوع و شیوه حمایتی که از دولت طلب می‌کنند.

صندوق دیگری نیاز نداریم

ایرج راد، هنرمند شناخته شده و مدیرعامل خانه تئاتر به صندوق حمایت از هنرمندان، نویسندگان و روزنامه‌نگاران که در زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت دارد، اشاره می‌کند و می‌گوید: چند سالی است که ما صندوق حمایت از هنرمندان را داریم و این صندوق تاکنون خدمات خوبی هم به هنرمندان ارائه کرده اما متأسفانه از حدود 3سال پیش کمتر موفق به دریافت کمک به موقع از این صندوق شده‌ایم. معتقدم اگر قرار است صندوقی برای حمایت از هنرمندان ایجاد شود، بهتر است همین صندوق فعلی تقویت شود.

ناکارآمدی صندوق حمایت از هنرمندان، نویسندگان و روزنامه‌نگاران و برخی دیگر از مسائل صنفی سبب شده که ایرج راد و همکارانش در خانه تئاتر از اواخر سال گذشته طرحی را برای حمایت از هنرمندان ارائه کنند. بر اساس این طرح شماره حسابی برای حمایت از هنرمندان تئاتر ایجاد شده و قرار است گروه‌های تئاتری، درآمد حاصل از یک اجرا را درصورت تمایل به این حساب بانکی واریز کنند تا از این مبالغ برای کمک به هنرمندان بهره گرفته شود.

راد درباره این طرح می‌گوید: متأسفانه هنرمندان ما با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و اگرچه ما برای بیمه هنرمندان تئاتر از صندوق حمایت از هنرمندان، نویسندگان و روزنامه‌نگاران کمک می‌گیریم اما موارد زیادی هست که هنرمندان برای هزینه‌های درمانی، جراحی‌ها و بیماری‌های متعدد با مشکل روبه‌رو شده‌اند. به همین دلیل طرح حمایت از هنرمندان تئاتر را اواخر سال گذشته مطرح کردیم و 2گروه نمایشی درآمد یکی از اجراهایشان را به این طرح اختصاص داده‌اند و چند گروه دیگر نیز در این زمینه اعلام آمادگی کرده‌اند.

راد امیدوار است که در آینده‌ای نزدیک این طرح با استقبال همه گروه‌ها مواجه شود و خانه تئاتر به شرایطی برسد که بتواند لااقل در موارد خاص به موقع از هنرمندانی که دچار مشکل شده‌اند، حمایت کند.

مدیرعامل خانه تئاتر به آخرین مذاکراتش با وزیر ارشاد اشاره می‌کند و می‌گوید: جناب وزیر با افزایش سقف بیمه هنرمندان موافقت کرده‌اند و یک اتفاق خوب دیگری که رخ داده، آن است که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با وزیر بهداشت و درمان مذاکراتی داشته‌اند و قرار بر این شده که یکی از بیمارستان‌های شهر تهران به هنرمندان اختصاص پیدا کند. براساس این توافق،هنرمندان با مراجعه به این بیمارستان و از طریق نماینده وزارت ارشاد که در بیمارستان مستقر است می‌توانند از خدمات درمانی بهره‌مند شوند. البته این مذاکرات هنوز اجرایی نشده و حتی تفاهمنامه‌ای هم در این زمینه به امضای دو وزیر نرسیده است. امیدواریم خیلی زود این امر محقق شود.

حمایت مادی و معنوی

وقتی صحبت از صندوق حمایت از هنرمندان به میان می‌آید، مسائل مربوط به بیمه و تأمین آتیه آنها به ذهن می‌رسد اما کیوان ساکت، نوازنده تار معتقد است حمایت از هنرمندان به این موارد خلاصه نمی‌شود. او می‌گوید: در هر کشوری دولت از هنرمندان- که نماینده فرهنگ کشور هستند- حمایت می‌کند اما در کشور ما این حمایت به آن اندازه که باید نیست و معتقدم اگر قرار است صندوقی برای حمایت از هنرمندان تشکیل شود باید همه نیازهای هنرمندان را مد نظر قرار دهد.

به اعتقاد ساکت مسائل صنفی، مشکلات معیشتی و بیمه و درمان بخشی از مسائلی هستند که دولت می‌تواند برای حل آنها به هنرمندان کمک کند. او درباره دیگر قابلیت‌های یک صندوق حمایتی می‌گوید: به‌نظر من در شرایط کنونی که قانون کپی رایت و حقوق مادی و معنوی هنرمندان رعایت نمی‌شود، صندوق حمایت از هنرمندان می‌تواند از حقوق مادی و معنوی این قشرحمایت کند و با خریداری آثار آنها شرایط را برای کار بهتر فراهم کند؛ مثلا برای کمک به هنرمندان عرصه موسیقی می‌تواند کتاب‌ها و آلبوم‌هایشان را خریداری کند و آنها را در اختیار کتابخانه‌ها و نهادهای استفاده‌کننده از این آثار قرار بدهد.

اما این نوازنده برای موفقیت چنین صندوقی به چند شرط اشاره می‌کند. در وهله اول او اظهار امیدواری می‌کند که وعده تشکیل این صندوق حتما عملی شود چرا که به گفته این هنرمند دولت تاکنون وعده‌های بسیاری داده که به آنها عمل نکرده است و او امیدوار است که وعده ایجاد صندوق حمایت از هنرمندان هم یک وعده برای دلخوش کردن هنرمندان نباشد. شرط دیگری که کیوان ساکت به آن اشاره می‌کند، نحوه مدیریت این صندوق است. او در این باره می‌گوید: به‌نظر من این صندوق می‌تواند خیلی مؤثر باشد به شرط آنکه افرادی خوش‌نیت و صالح مدیریت آن را برعهده داشته باشند، در آن اختلاس و حیف و میل صورت نگیرد و همه اقداماتش روشن و شفاف باشد.

تغییر ساختار به جای صندوق

در جامعه‌ای که هنرمندان از امنیت حرفه‌ای برخوردار نیستند و برای خلق یک اثر هنری با مشکلات متعدد، از مسائل معیشتی گرفته تا تنگناهای حرفه‌ای روبه‌رو هستند، دل بستن به تشکیل یک صندوق حمایت از آنها نمی‌تواند جامع و کارساز باشد. به عبارت دیگر همانطور که محمد سریر، آهنگساز باسابقه کشورمان می‌گوید اگر قرار است صندوقی برای حمایت از هنرمندان تشکیل شود باید از 2جنبه حقوقی و صنفی آنها را مد نظر داشته باشد؛ هم حقوق قانونی آنها به‌عنوان مولف و هم مسائل صنفی و حقوق مادی‌ و تأمین آتیه آنها.

سریر درباره نحوه حمایت دولت از هنرمندان می‌گوید: یک هنرمند، یک مولف و خالق یک اثر هنری باید بتواند از حقوق مادی و معنوی آنچه می‌آفریند بهره‌مند شود در شرایطی که در کشورمان حقوق اولیه یک هنرمند به‌عنوان خالق یک اثر مد نظر قرار نمی‌گیرد، یک صندوق حمایتی باید از شکل فعلی آن خارج شود و به یک حامی همه‌جانبه برای هنرمندان بدل شود. چه بسا اگر چنین حمایت‌هایی صورت بگیرد دیگر نیازی به تشکیل صندوق حمایتی از نوعی که هم‌اکنون داریم، نباشد.

به اعتقاد سریر وقتی حقوق مادی و معنوی یک هنرمند رعایت شود او خلاقانه به کارش ادامه خواهد داد و از حقوق مادی هنرش بهره‌مند خواهد شد و دیگر نیازمند جایی نخواهد بود که نیازش را به صورت مقطعی و با پرداخت قرض و وام برطرف کند و ضمن همه اینها به‌دلیل نبود امنیت شغلی، هنرمند حتی به توانش برای باز پس دادن وام هم مطمئن نباشد و شأن او به خطر بیفتد.
اگر آنچه محمد سریر، کیوان ساکت، ایرج راد و بسیاری دیگر از هنرمندان به آنها اشاره می‌کنند در تصمیم‌گیری دولتمردان مد نظر قرار بگیرد و اگر هنرمندان به لحاظ حرفه‌ای مورد حمایت قرار بگیرند، در آینده‌ای نه چندان دور شاید صندوق حمایت از هنرمندان جایی باشد برای آنکه اگر هنرمندی بر اثر اتفاقی بسیار خاص و با مشکلی بسیار بزرگ مواجه شد به صندوق حمایت از هنرمندان مراجعه کند و برای کسب حقوق اولیه و رفع نیازهای ساده‌اش نیازمند یک صندوق حمایتی نباشد.