10سالگی مجموعه شب دهم و موفقیت آن در طول یک دهه، بهانه‌ای شد تا با حسن فتحی به گفـت‌وگو بنشینیم.
- 10سـال از سـاخت مجموعه شب دهم می‌گذرد، پایه‌های اولیه ساخت این سریال در سال ۸۰ چگونه گذاشته شد؟
زمانی‌که فیلمنامه شب دهم را می‌نوشتم به هیچ‌وجه به فکر ساخت سریالی مناسبتی نبودم. اول از همه تصمیم داشتم این فیلمنامه را در قالب فیلم سینمایی کار کنم اما بعد که فیلمنامه را نوشتم احساس کردم که قصه از حد یک کار سینمایی فراتر رفته و باید آن را در ساختاری چند ساعته بسازم. به همین دلیل تصمیم گرفتم که کار در قالب سریال ساخته شود و ساخت آن هم دقیقا در سالی صورت گرفت که ایام نوروز با ماه محرم تقارن پیدا کرده بود.
در حقیقت سریال شب دهم به پیشنهاد آقای جعفری‌جلوه (مدیر وقت شبکه اول) در ماه محرم پخش شد. ایشان معتقد بودند که این سریال در ایامی که عیدنوروز و محرم با هم تقارن دارند، مخاطب بسیاری را به‌خود جذب می‌کند و همین اتفاق هم افتاد و شب دهم به‌عنوان سریالی مناسبتی به خوبی جواب داد.
- آن زمان که شما این سریال را ساختید، مثل الان هم کمبود وقت و زمان در ساخت آثار مناسبتی مد بود؟
در حقیقت شب دهم کمتر با چنین مشکلاتی مواجه بود. آن زمان ما این سریال ۱۴قسمتی را در طول پاییز و اوایل زمستان تصویربرداری کردیم و بین پخش سریال و فیلمبرداری فاصله‌ای اتفاق افتاد که ما توانستیم کارهای تدوین و تولید را انجام دهیم و کار با استرس کمتری انجام شد. بدین ترتیب زمان بیشتری نسبت به سایر کارهای مناسبتی که تا به حال ساخته‌ام در اختیارم بود. وقتی هم که تصمیم گرفته شد سریال به صورت شبانه روی آنتن برود، خیلی با این تصمیم موافق نبودم و فکر می‌کردم که پخش هفتگی بیشتر جواب می‌دهد اما وقتی سریال پخش شد با استقبال بی‌نظیری مواجه شدیم.
- در سال ۸۰ بودجه‌ای که برای ساخت این مجموعه تلویزیونی در نظر گرفته شد چقدر بود؟ آیا تلویزیون امکانات کافی در اختیارتان قرار داد؟
آن زمان ما شب دهم را با بودجه بسیار کمی ساختیم(به گفته تهیه‌کننده دقیقه‌ای ۴۱۰ یا ۴۱۲ تومان). من تا زمانی که فیلمنامه را نوشتم، نه قراردادی داشتم و نه یک‌ریال پول گرفتم چون انگیزه درونی بسیار بالایی برای نگارش آن داشتم و برایم تصویب یا عدم تصویب فیلمنامه مهم نبود. بودجه اختصاص یافته به سریال شب‌دهم چه در مرحله نگارش فیلمنامه و چه در مرحله تولید، در مقایسه با کارهایی که در همان زمان در تلویزیون تولید می‌شد، بسیار پایین بود. بودجه سریال به حدی پایین بود که تردید داشتیم می‌توانیم کار خوبی بسازیم.
همان زمان به آقای بشکوفه (تهیه‌کننده سریال) نیز گفتم که به خاطر عشق به امام‌حسین(ع) این فیلمنامه را نوشتم و به‌خاطر همین عشق هم جلو می‌رویم. هرجا هم با کم و کسری مواجه شدیم، آن را با همکاری و قناعت حل می‌کنیم. آن زمان با سرمای شدید هوا در شب‌های قزوین دست به گریبان بودیم و سکانس‌های تعزیه را با سختی گرفتیم و امکاناتمان هم بسیار اندک بود. با این‌حال تمام فکرمان عشق به امام حسین(ع) و انجام کاری خوب برای عاشورا بود.
- فکر می‌کنید دلایل موفقیت و محبوبیت این مجموعه تلویزیونی پس از گذشت یک دهه از ساخت آن چیست؟
یکی از دلایل موفقیت سریال شب دهم در میان مخاطبان، توجه همزمان به فرم، مضمون و محتوای اثر بوده است. ضمن آنکه همه عوامل گروه در این سریال هر کدام کار خود را به نحواحسن انجام می‌دادند و ما در نهایت شاهد یک سریال پرمخاطب بودیم.
در یک اثر سینمایی و یا تلویزیونی خوب، فرم و محتوا درهم تنیده شده است که در شب دهم این اتفاق افتاد و هنوز پس از گذشت سال‌ها مردم کلیت این سریال را به یاد می‌آورند. دلیل این امر آن است که اولا سریال، مفهومی مذهبی و عاشورایی داشت و نکته بعدی این است که در این سریال عشق زمینی به عشقی فراتر که همان عشق آسمانی است، پیوند خورد.
در حقیقت فرم و محتوا در ساختار یک فیلم بسیار حائز اهمیت است و این دو باید همدیگر را حمایت کنند تا یک اثر، به اثری ماندگار در ذهن مخاطب تبدیل شود. در سریال شب دهم نیز سعی کردم در قالبی قدیمی اما معاصر به مضامین عاشورایی نزدیک شوم تا مخاطب همذات‌پنداری بیشتری با سریال داشته باشد.
- بعد از ساخت شب دهم، آثار دیگری نیز با همین مضمون ساخته شدند. نظرتان در این‌باره چیست؟
مسلما زمانی‌که یک اثر خوب تولید می‌شود، تا مدت‌های زیادی آن سوژه، مورد استفاده بسیاری دیگر از هنرمندان واقع می‌شود و من فکر نمی‌کنم که اشکالی هم داشته باشد؛ چه، نشان از تأثیرگذاری آن اثر دارد. این روند در فیلم‌های هالیوودی و سینمای اروپا نیز دیده می‌شود.
- به‌نظر شما بهترین شیوه برای روایت داستان‌هایی با موضوع عاشورا چیست؟
برای واقعه‌ای همچون عاشورا می‌توان به شکل‌های مختلفی کار کرد اما باید با کیفیتی به مخاطب ارائه شود که او را برای دریافت پیام‌های عمیق‌تر معنوی و انسانی که با زندگی روزمره‌اش پیوند خورده باشد، جذب کند. این کیفیت نیز بستگی به زمان و تحقیقات صورت‌گرفته از سوی فیلمنامه‌نویس و کارگردان و همچنین انتخاب بازیگر و سایر عوامل دارد. طی سال‌های اخیر توسط کسان دیگری نیز قدم‌های قابل اعتنایی در زمینه پیوند مضامین فلسفی و دینی با موضوعات روزمره زندگی برداشته شده است که به‌نظرم یکی از نمونه‌های موفق آن سریال «صاحبدلان» است که فیلمنامه آن توسط علیرضا طالب‌زاده نوشته شده.تلویزیون باید میان مباحث فرهنگی و ملی جامعه با زندگی روزمره و معاصر شهروندان پیوند برقرار کند و این مضامین را در قالب سریال‌هایی عمیق و جذاب و فارغ از محدودیت‌های آزاردهنده ممیزی مورد توجه بیشتری قرار بدهد. تنها با پیش گرفتن چنین رویکردی در سریال‌سازی است که امکان جذب وسیع تماشاگرانی که در غیاب سریال‌های جذاب به سراغ سریال‌ها و ملودرام‌های دست‌چندمی، کلیشه‌ای و سطحی ماهواره‌ای می‌روند، فراهم می‌شود.
- با گذشت 10سال از ساخت سریال، اگر بخواهید دوباره آن را بسازید، آیا دچار تغییر خواهد شد و یا با همان نگاه قبلی آن را می‌سازید؟
قطعا با گذشت 10سال، 10سال نیز بزرگ‌تر شده‌ام و به همین اندازه نیز بر تجربیاتم اضافه شده است. در حقیقت گذشت زمان منجر شده تا تفکر و اندیشه‌ام نیز دستخوش تغییر شود.
- بعد از ساخت سریال شب‌دهم، به ماه محرم به‌عنوان یک فرصت و زمانی که می‌توان پیام‌های مهم عاشورا را در قالب آثار نمایشی به مخاطب ارائه کرد، توجه نشد و همین موضوع باعث شد تا آثار ماندگاری شبیه شب دهم دیگر در تلویزیون ساخته نشود. شما خوشحالید که طی یک دهه همچنان پرچمدار جذب مخاطبان تلویزیون با این سریال بوده‌اید؟
خیر. من اصلا از این موضوع خوشحال نیستم و به خود نمی‌بالم که سریال شب دهم بعد از یک‌دهه یکه‌تاز است و آثار ماندگار دیگری در ماه محرم تولید نشده است. البته نمی‌دانم دلیل بروز چنین اتفاقی به محدودیت‌های تلویزیون برمی‌گردد یا به برنامه‌سازان ما، ولی هرچه هست خیلی خوشایند نیست.
ساخت سریال به مویی بند بود
این سریال در طول 10سال توانست نظر مخاطبان خود از عام تا خاص و طبقات مختلف جامعه را جلب کند. همه از این سریال به‌عنوان یک سریال مناسب و خوب یاد می‌کنند اما جالب این است که بدانید تصویب یا عدم‌تصویب فیلمنامه شب دهم فقط به یک مو بند بود. یادم نمی‌رود که در سال80 که فیلمنامه را ارائه دادم برخی از دوستان در شورای نظارت موضع‌گیری وحشتناکی داشتند و معتقد بودند مضمون این سریال بد و مفسده‌برانگیز است. حتی خبر داشتم که آن جلسه به تشنج کشیده شده بود و عده‌ای مخالف و عده‌ای موافق بودند و کار به جایی رسید که آن زمان مدیر وقت شبکه آقای جعفری جلوه 2تن از اعضای شورا (مهدی فرجی و حمید جمدر) را به‌عنوان حکم قرار داد تا با خواندن فیلمنامه، نظر نهایی را درباره ساخت یا عدم ساخت آن ارائه دهند.از سر لطف پروردگار و خوش اقبالی من این دونفر به این نتیجه رسیدند که فیلمنامه شب دهم فیلمنامه خوبی است. حتی خاطرم هست که در طول پخش این سریال، مدیریت وقت صداوسیما و مدیریت وقت شبکه یک نگران بودند که مبادا پخش شب دهم با واکنش منفی اقشار مذهبی جامعه روبه‌رو شود. اما در نهایت چه اتفاقی افتاد؟ همه حمایت کردند. مردم و رسانه‌های مختلف با دیدگاه‌های مختلف حتی از حوزه علمیه قم نیز از این سریال حمایت کردند. اما من یادم نمی‌رود که تصویب و عدم‌تصویب ساخت این سریال به یک مو بند بود. اکثریت گروه‌ها و اقشار جامعه این سریال را مورد استقبال فوق‌العاده قرار دادند تا حدی که خود من به‌شخصه از دامنه استقبال مردم غافلگیر شده بودم. نتیجه غم‌انگیزی که می‌خواهم از طرح این موضوع بگیرم این است که ای بسا، طی سال‌های گذشته فیلمنامه‌هایی توسط فیلمنامه‌نویسانی به شبکه‌های مختلف ارائه شده باشند که برخی از آنها نیز اگر شانس تصویب را پیدا می‌کردند، احتمالا می‌توانستند به یک سریال جذاب و ماندنی مبدل شوند.
