مدیریت شهری به این نتیجه رسیده که سلامت مردم در اولویت قرار دارد و شهرداری قطعه‌ای مهم از این پازل است که اگر مشارکت نداشته باشد، هدف مطلوب که همان جامعه سالم است، محقق نخواهد شد. شهرداری با ظرفیتی که دارد می‌تواند به بخشی از ارائه خدمات در حوزه سلامت بپردازد که متولی اصلی آن یعنی وزارت بهداشت به‌دلیل کمبود منابع و همچنین غلبه نیازهای درمانی به آموزشی و اطلاع‌رسانی، قادر به انجام آن نیست و شهرداری به‌عنوان نهادی مکمل این وزارتخانه سعی در تحقق این مهم دارد. مطلبی که در پی می‌آید، حاصل گفت‌وگویی است که با دکتر محمد‌مهدی گلمکانی، مدیرکل سلامت شهرداری تهران در این خصوص انجام داده‌ایم.
- لطفا کمی در مورد اهم اقدامات انجام شده اداره کل سلامت شهرداری تهران از بدو تأسیس تاکنون توضیح دهید؟
شهرداری تهران با تأسیس اداره کل سلامت و سازمان مدیریت بحران شهری اقدامات زیر را در 3 سال اخیر انجام داده است:
1 - راه‌اندازی خانه‌های سلامت محله در همه 374 محله تهران و به کارگیری بیش از 2هزار سلامت‌یار و 20هزار داوطلب سلامت در تهران برای پوشش کلی جمعیت که با استفاده از ظرفیت‌های مردمی محله نظیر شوراهای سلامت، کانون‌های سلامت، سالمندان، مادر و کودک، معلولان و جوانان، به‌دنبال تأمین اهداف و وظایف نیاز‌سنجی و تعیین اولویت‌های سلامت محله و برنامه‌ریزی، سازماندهی، اجرا و ارزشیابی پروژه محله سالم است.
2 - انجام مطالعه سنجش عدالت در شهر (urban HAERT): همزمان با پروژه‌های مطالعاتی سلامت در شهرداری تهران، پروژه urban HAERT که به‌صورت آزمایشی و با همکاری مرکز کوبه سازمان جهانی بهداشت در سال2008 در 3 شهر دنیا از جمله تهران به کار گرفته شد، در تلاش است تا الگویی با کاربری آسان برای 2منظور در اختیار سیاستگذاران و تصمیم‌گیران در سطوح محلی و منطقه‌ای قرار دهد:تعیین تفاوت‌های زندگی بهینه میان ساکنان مناطق نابرخوردار با سایر مناطق شهری و اتخاذ راهبردها، مداخلات و اقداماتی که برای کاهش نابرابری‌ها میان مردم ساکن در مناطق مختلف یک شهر می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
3 - تشکیل شورای راهبردی سلامت شهر تهران توسط شهرداری تهران
4 - ایجاد محله دوستدار کودک با هدف ارتقای رشد و تکامل کودکان و پیشگیری از تهدیدهای سلامت کودکان با مشارکت مادران و اعضای خانواده و همکاری بین بخشی. مهم‌ترین فعالیت‌ها برای ارتقای سلامت کودکان در تهران ایجاد 235خانه اسباب بازی و 9مرکز فراموز بوده است.
5 - توسعه کمی و کیفی مدیریت بحران و بلایا در تهران: طی 5سال اخیر به‌دلیل موقعیت خطر‌پذیری تهران در مقابل بلایا از اولویت‌های شهرداری تهران توسعه کیفیت و کمیت برنامه‌های مقابله با بلایا بوده است و به همین خاطر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با ساخت120سوله بحران(disaster managementBase) مقاوم در برابر زلزله با تمامی امکانات، قدم اساسی برای آمادگی در مقابل بلایا را برداشته است و طرح دوام مبتنی بر مشارکت مردم محلات با هدف ارتقای قابلیت مردم محله برای مقابله و کاهش اثرات بلایا و کمک به‌خودشان با تعداد8500 داوطلب در تمامی مناطق اجرا شده است.
6 - استقرار جامعه ایمن با هدف کاهش حوادث خانگی و ترافیکی و محیط کار با همکاری سازمان جهانی بهداشت در تمامی مناطق تهران، از طریق توانمندسازی مردم محلات و همکاری بین بخشی صورت گرفته و گواهینامه مرکز کارولنسکا را دریافت کرده است.
- به‌نظر جنابعالی مهم‌ترین چالش‌های سلامت در کلانشهرهایی مثل تهران چیست؟
به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین چالش‌های کلانشهرها در بخش سلامت شهری به این ترتیب باشد: تغییر الگوی بیماری‌ها و گسترش رفتارهای تهدید‌کننده سلامت در کلانشهرها، نارسایی در سیاستگذاری و مدیریت سلامت در کلانشهرها، ناعادلانه‌بودن توزیع خدمات سلامت شهری در ارتباط با نیازهای جامعه، بی‌توجهی به سلامت‌محوری توسعه در مدیریت کلانشهرها، عدم‌توسعه پایدار فرهنگ سلامت در کلانشهرها، مشکلات بهداشتی و ایمنی اماکن عمومی و مراکز آموزشی کلانشهرها، بی‌توجهی کافی به سلامت روانی شهروندان در کلانشهرها، تراکم شدید جمعیت در کلانشهرها، مشکلات مرتبط با ایمنی مواد غذایی، ضعف در نظام یکپارچه ارائه خدمات سلامت در کلانشهرها و فقدان نظام جامع اطلاعات سلامت که معضلات عدیده‌ای را پیش روی مدیریت شهری ایجاد کرده و سلامت آحاد جامعه را به مخاطره می‌اندازند.
- پروژه تهیه نقشه سلامت شهری در چه مرحله‌ای است؟
یکی از مهم‌ترین پروژه‌هایی که در حال تدوین است، پروژه نقشه سلامت شهری است که براساس 6 حیطه و 65 شاخص با کمک استادان دانشگاه انجام می‌شود و موضوع آلودگی هوا و صوت در آن در نظر گرفته شده است.
کمیته بهداشت شهری در مرکز مطالعات با هدف ارتقای سلامت شهروندان از طریق انتقال تجربیاتی که در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی درخصوص شهر و محیط شکل گرفته است، تشکیل شده و در چند سال گذشته بیش از 30پروژه را اجرایی کرده و 2 پروژه را به‌عنوان پروژه مادر و الگو در سطح بین‌المللی به اجرا در آورده است. تهران، ابر شهری با 2میلیون ساختمان و دارای بیش از 13هزار اتصال در خیابان‌هاست که دارای تردد شاخص هستند و اجرای مدل برای چنین شهری زمان می‌برد.
- وضعیت سلامت شهری را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در زمینه سلامت شهری احساس خلأ می‌کنیم. بعد از انقلاب اسلامی کارهای بسیارخوبی در زمینه سلامت شهری و روستایی با برنامه و نظام مدون‌تری انجام گرفت، البته اقدامات انجام گرفته و برنامه‌های زیربنایی در روستاها به‌مراتب بسیار بهتر از شهرها اجرا شد.
بعد از انقلاب، کارهای بسیار خوبی درزمینه سلامت شهری و روستایی با برنامه و نظام مدون‌تری انجام گرفت و در جهت ایجاد خانه‌های بهداشت و معرفی بهورزان و ایجاد شبکه‌های بهداشتی و درمانی و همچنین کنترل بیماری‌های واگیردار و بیماری‌های ناشی از آلودگی آب‌ها و بهسازی محیط و توسعه بهداشت محیط، گام‌های مؤثری برداشته شد.
البته اقدامات انجام گرفته و برنامه‌های زیربنایی در روستاها به‌مراتب بسیار بهتر از شهرها اجرا شد چرا که با توجه به تنوع نیازهای شهروندان به سلامت، متأسفانه نتوانستیم پاسخگوی همه نیازهای آنها باشیم و به جای توسعه سلامت اجتماعی به سمت لوکس‌گرایی و درمان‌گرایی و توسعه مراکز تخصصی و فوق‌تخصصی رفتیم تا توسعه سلامت اجتماعی داشته باشیم.
البته باید توجه داشت که ما در شهرداری با توجه به اینکه شهرداری در حال تبدیل‌شدن به یک نهاد اجتماعی است، مولفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت مثل ایجاد خانه‌های سلامت را برای مردم داشته‌ایم و به توزیع خدمات سلامت و همچنین ارتقای سلامت جامعه و اجرای آن در میان تمامی گروه‌های سنی پرداخته شده است.
- اداره کل سلامت شهرداری درخصوص کاهش آسیب‌های اجتماعی هم فعالیتی دارد؟
از آنجایی که امروزه بیش از 50 درصد از عوامل مؤثر بر سلامت را عوامل اجتماعی مانند سواد، اشتغال و فقر تشکیل می‌دهند، نگاه به حوزه سلامت، رویکردی فرهنگی و اجتماعی نیز هست. شهرداری برای موضوعات بیکاری، بهداشت روان، مهارت‌های زندگی و پدیده‌های اجتماعی مثل فقر، بزهکای و... در جوامع برنامه‌ریزی می‌کند، با توجه به اینکه آسیب‌های مردم در این قسمت و در رابطه با این موضوعات بسیار زیاد است.
توجه به بحث سلامت شهری و مشکلات آن مثل آلودگی محیط‌زیست و آلودگی آب وهوا و پدیده‌های سلامت روان ناشی از ترافیک و زندگی شهری، تجمل‌گرایی و با توجه به اینکه ارتباط نزدیک‌تر بین شهروندان ضروری است و نیز لزوم یادگیری زندگی با کیفیت در شهر با توجه به استرس‌های ناشی از آن، برنامه‌های آموزشی در اداره سلامت طرح‌ریزی شده است.
باید در نظام سلامت کشور توجه ویژه‌ای به سلامت شهری صورت گیرد و در برنامه‌های نظام سلامت به واژه نظام سلامت شهری توجه بیشتری شود. همانطور که می‌دانیم در سال 2007 جمعیت روستایی و شهری جهان با یکدیگر برابر شده و در ایران هم جمعیت کثیری را جمعیت شهری تشکیل می‌دهند که متولیان نظام سلامت باید برنامه‌هایی طرح‌ریزی کنند و برنامه‌های لازم برای سلامت شهری ابلاغ شود.
- اطلاع‌رسانی و آموزش به مردم چگونه توسط این اداره انجام می‌گیرد؟
شهر تهران دارای 375 محله است که تاکنون موفق شده‌ایم 350 خانه سلامت را در سطح شهر راه‌اندازی کنیم، به‌طوری که هر محله‌ای دارای یک خانه سلامت است که این شبکه تا پایان سال کامل می‌شود و در کنار آن کانون‌های دیابت را نیز تأسیس خواهیم کرد. مجموعه خانه‌های سلامت، دارای 120هزار عضو است که خود مردم در این مکان‌ها به بیان مشکلات و ارائه راهکارهای مداخله‌ای برای حل مشکلات مربوط به سلامت خود و خانواده‌شان می‌پردازند. شهرداری تهران در کنار اقداماتی که از سوی ذی‌نفعان دیگر سلامت، برای رشد و بهبود سازو کارهای زندگی سالم صورت می‌گیرد، تلاش می‌کند تا مجموعه توانمندی‌های لازم برای ارتقای سلامت برای شهروندان را فراهم آورد.
- رویکرد فعالیت‌های اداره کل سلامت شهرداری چیست و آیا خدمات بالینی هم ارائه می‌شود؟
رویکرد خانه‌های سلامت، ارائه خدمات بالینی نیست، بلکه مرکزی است برای جلب مشارکت‌های مردمی و نهادهای متولی به‌منظور بهبود وضعیت سلامت و نقش شهرداری در این مراکز، اغلب تسهیل‌کنندگی امور است و تلاش خواهیم کرد تا بتوانیم همه مردم شهر تهران را تحت پوشش شبکه‌های سلامت شهرداری قرار دهیم.
بیش از 61درصد از شهروندان تهرانی دارای اضافه وزن هستند که با ایجاد و گسترش باشگاه‌های چاقی، آموزش‌های لازم در خصوص چگونگی کاهش، کنترل و تنظیم وزن به مردم داده می‌شود چرا که اضافه وزن زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات جسمانی است.
- به‌عنوان آخرین سؤال، بفرمایید رسالت اصلی حوزه سلامت شهرداری چیست؟
رسالت اصلی حوزه سلامت شهرداری فرهنگسازی است چرا که وظایف این بخش درمان‌محور نیست و در این حوزه بیشتر در زمینه فرهنگی عمل می‌شود.
تشکیل شبکه نظام سلامت از اقداماتی بود که در راستای آن 375 خانه سلامت تشکیل و به‌دنبال آن شوراهای سلامت محلات نیز ایجاد شد و در حال حاضر 2هزار نفر سلامت‌یار در برنامه‌های ارتقای سلامت فعال هستند و این اقدامی است که زمینه همکاری همه سازمان‌های مربوط را فراهم می‌کند و ما نیز از همه سازمان‌ها خواسته‌ایم تا در زمینه سلامت همکاری داشته باشند.
توسعه و ترویج دانش در زمینه سلامت شهری، بستر‌سازی و زمینه‌سازی برای کاربرد دانش سلامت شهری، شناسایی و تشویق پژوهشگران و صاحب‌نظران در حوزه سلامت شهری، تقویت روابط و تعامل بین سیاستگذاران و پژوهشگران و استادان حوزه سلامت شهری مشارکت همه نهادهای مسئول را می‌طلبد.
