در حالی‌که عسل تولیدشده در گیلان از کیفی‌ترین عسل‌های جهان به شمار می‌رود، به‌دلیل کمبود واحدهای بسته‌بندی و کارخانههای تولید محصولات و فراورده‌های جانبی از آن، اکنون به‌صورت فله به کشورهای همسایه صادر و در آنجا بسته‌بندی می‌شود؛ بی‌آنکه نامی از ایران روی آن دیده شود. قصه به اینجا ختم نمی‌شود ؛ عسل گیلان پس از تبدیل به فراورده‌های دیگر از جمله مواد خوراکی، آرایشی و دارویی با قیمتی چند برابر به دست مصرف‌کننده ایرانی می‌رسد. مجید غلامی، معاون تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان، در گفت‌وگو با همشهری، این روند را برای توسعه صنعت زنبورداری نگران‌کننده اعلام میکند و می‌گوید که دولت با حمایت از زنبورداران و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی میتواند به گسترش صنعت بسته‌بندی و تولید فراورده‌های عسل کمک کرده و از این طریق، از ضرر و زیان بیشتر زنبورداران پیشگیری کند. آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی ما با این مسئول استانی درباره زنبورداری و بازار این محصول است.
- عسل گیلان به کدام کشورها صادر می‌شود؟
عسل گیلان به ترکیه و آذربایجان صادر و در این کشورها بسته‌بندی می‌شود و به نام آنها به فروش می‌رسد.
- چرا نام ایران به‌عنوان کشور مبدأ روی این محصولات درج نمی‌شود؟
براساس قانون ارزش مالکیت معنوی(وایپا) نام کشور مبدأ باید روی محصول درج شود، اما چون عسل ما به‌صورت فله به این کشورها صادر می‌شود، آنها این قانون را رعایت نمی‌کنند. در حقیقت، عسل به‌صورت فله و ارزان به این کشورها می‌رود و در شکل‌های دیگر و گران برمی‌گردد.
- اکنون عسل داخلی به چه صورت بسته‌بندی و عرضه می‌شود؟
امکانات صنعت بسته‌بندی محدود است. برخی کارخانههای داخلی عسل را بسته‌بندی می‌کنند یا به‌صورت شیرعسل، خامه عسل و... می‌فروشند، اما نیاز آنان متناسب با ظرفیت تولید عسل نیست و در نتیجه عسل روی دست تولید‌کننده می‌ماند و زنبوردار هم مجبور است آن را با شان (قاب) عرضه کند. بعضی هم عسل را در ظروف پلاستیکی می‌ریزند.
- کشورهایی که از صنعت بسته‌بندی برخوردارند، عسل را به چه روش‌هایی عرضه می‌کنند؟
آنها افزون بر بسته‌بندی‌های متنوع عسل، از آن محصولات گوناگونی مانند آبنبات عسل، شکلات عسل، لبنیات همراه با عسل، بیسکویت عسل و... تهیه می‌کنند. اما در ایران بسته‌بندی از نظر تنوع و میزان عرضه محدود است و در نتیجه عسل بسته‌بندی شده در برخی فروشگاه‌ها و تنها در دسترس عده‌ای قرار می‌گیرد. درصورتی که به‌نظر من می‌توان عسل را در ظروفی مشابه سس کچاپ ریخت و در هنگام صبحانه به آسانی مصرف کرد یا می‌توان آن را به محصولاتی مناسب ذائقه کودکان تبدیل کرد.
- بیشترین مصرف عسل در جهان به چه صورت است؟
بیشترین عسل در آشپزخانه‌ها مصرف می‌شود؛ یعنی افزون بر تولید شیرینی و شکلات، به وسیله خانم‌های خانه‌دار در تهیه کیک و شیرینی و غذا به کار گرفته یا اینکه سر میز صبحانه یا عصرانه میل می‌شود.
- چه موانعی برای راه‌اندازی صنعت بسته‌بندی عسل وجود دارد؟
اکنون چرخه‌های اداری گرفتن مجوز به قدری خسته‌کننده است که سرمایه‌گذاران را از نزدیک‌شدن به طرح‌های مبتنی بر صنایع جانبی تولید عسل باز می‌دارد، درصورتی که دولت میتواند با اعطای تسهیلات ویژه کم‌بهره و درازمدت، بخش خصوصی را برای ورود به این عرصه تشویق کند. اگر صنعت بسته‌بندی عسل در استان گیلان و سایر استان‌های تولید‌کننده راه‌اندازی شود، هم به توسعه پایدار در این بخش کمک میکند و هم به اشتغال مولد و گسترش زنبورداری منجر می‌شود.
- چرا زنبورداران با تجمیع سرمایه‌های خود، در زمینه بسته‌بندی عسل اقدام نمی‌کنند؟
شما فکر می‌کنید یک زنبوردار چقدر سرمایه دارد که بتواند خط تولید راه بیندازد؟ میزان سرمایه آنها درصورت تجمیع، به اندازه‌ای نیست که بتواند چنین طرح‌هایی را عملی کند.
- عسل گیلان از نظر کیفیت توانایی رقابت در بازار جهانی را دارد؟
عسل گیلان به‌دلیل پوشش گیاهی و وضع اقلیمی منطقه از کیفیت بالایی برخوردار است و میتواند درصورت ورود به بازار جهانی، جایگاه مناسبی پیدا کند. در استان گیلان، عسل‌های منحصر به فردی مانند عسل گون، عسل آویشن، عسل گز، عسل مرکبات، عسل للیکی‌و... تولید می‌شود که هر یک از این محصولات خاصیت دارویی و درمانی ویژه‌ای دارد و میتواند در بازار جهانی به محصولی پرطرفدار تبدیل شود.
- برای حفظ و افزایش کیفیت عسل گیلان هم اقدامی کرده‌اید؟
سازمان جهادکشاورزی استان سالانه چند دوره آموزشی برای بهره‌برداران برگزار میکند. در این دوره‌ها اصول زنبورداری و نکاتی که باید برای تولید عسل با کیفیت و کمیت بالا رعایت شود، آموزش داده می‌شود. همچنین برای علاقه‌مندان به فراگیری اصول زنبورداری در رده‌های سنی گوناگون دوره‌های پرورش عسل و تولید ملکه زنبور عسل برگزار می‌شود.
- عسل تولیدشده در کندوهای گیلان در چه رتبه‌ای در مقایسه با سایر استان‌های تولید‌کننده قرار دارد؟
از نظر میانگین تولید عسل، گیلان در مقایسه با استان‌های تولید‌کننده مانند اردبیل، اصفهان و استان مرکزی در رده نخست قرار دارد. در گیلان به ازای هر کندوی عسل 24/9 کیلوگرم عسل یعنی دوبرابر میانگین کشوری آن‌که 12کیلوگرم است، عسل تولید می‌شود. گیلان از نظر میزان کولونی مقام پنجم و از نظر میزان تولید جزو 4 استان برتر است.
- گفته می‌شود، استقرار کولونی‌های زنبور عسل در باغ‌های میوه میتواند به افزایش کیفیت محصول باغ‌ها منجر شود؛ این موضوع صحت دارد؟
در گیلان 110هکتار باغ میوه وجود دارد که سالانه 500 هزار تن محصول از آنها برداشت می‌شود. نخستین نقش زنبور در طبیعت، گرده‌افشانی است. زنبور برخلاف سایر حشراتی که در گرده‌افشانی مؤثرند، به‌صورت اختصاصی عمل میکند؛ یعنی اگر صبح روی شکوفه درخت آلوچه بنشیند، تا پایان روز فقط روی شکوفه آلوچه می‌نشیند و به این ترتیب بیشترین سهم را در گرده‌افشانی دارد. اگر کندوی زنبور متناسب با فصل شهددهی و گرده‌افشانی در مکان‌های مناسب در باغ‌ها مستقر شوند، می‌توانند سبب تولید میوه‌های شاداب با شکل هندسی متناسب و افزایش محصول شوند.
- گرده افشانی به‌وسیله زنبور چه رابطه‌ای با افزایش محصول و تولید میوه با کیفیت‌تر دارد؟
گرده‌افشانی به کمک زنبورها کامل انجام می‌شود، در نتیجه میوه به خوبی رشد کرده و خودش با آفات مبارزه میکند. چنین میوه‌هایی متقارن می‌شوند و باغدار هم نیازی به سمپاشی ندارد.
- آیا باغداران گیلانی از این ظرفیت استفاده می‌کنند؟
در صنعت باغداری جهان مرسوم است که باغدار از زنبوردار برای استقرار کولونی‌های زنبور در باغ تقاضا میکند، اما در ایران این موضوع کاملا بر عکس است و باغدار تصور میکند که زنبوردار باید برای این کار پولی هم به او بدهد؛ درصورتی که این کار در وهله نخست به نفع باغدار است.
پاسخ منفی دولت به زنبورداران
مدتی است که نه زنبورها حال و روز خوبی دارند و نه زنبورداران. زنبورهای کارگر کوچک سال گذشته به‌دلیل بارش‌های فراوان و سرما نتوانستند به اندازه کافی از کندو خارج شوند و شهد گل جمع‌آوری کنند. روزهایی هم که هوا آفتابی بود، به قدری امواج تلفن همراه در اطراف‌شان بود که خیلی از زنبورها راه را گم کردند و به کندو برنگشتند. آنها هم که جان سالم از امواج به دربردند، به دام گرد و غبار افتادند و بیمار شدند. در چنین وضعی زنبورداران برای درمان زنبورها و تقویت آنها از دولت تسهیلات درخواست کردند، اما پاسخی داده نشد.
فریدون قلی زاده، رئیس اتحادیه زنبورداران استان گیلان درباره مشکلاتی که گریبان این حرفه را گرفته است، می‌گوید: «پیش از هدفمندی یارانه‌ها سازمان جهاد کشاورزی به اتحادیه زنبورداران کمک سالانه می‌کرد. داروهای موردنیاز هم از سوی سازمان دامپزشکی تأمین می‌شد، اما اکنون برای تهیه داروی تقویتی، مکمل و شکر مشکل داریم. وقتی عسل تولیدی زنبور را برمی‌داریم، باید مخلوط شکر و دارو را به زنبور بدهیم تا تغذیه کند.»
او درباره برنامه‌هایی که اتحادیه زنبورداران برای حمایت از اعضای خود انجام داده است، می‌گوید: «تشکل‌های زنبورداری بودجه‌ای ندارند که به زنبورداران وام بدهند. از دولت کمک مالی و وام اشتغال‌زایی درخواست کردیم که موافقت نشد. تسهیلاتی هم که قبلا داده می‌شد از سال86 به بعد متوقف شده است. تنها می‌توانیم وام 100میلیون تومانی برای اتحادیه دریافت کنیم که آن هم 21درصد سود دارد. در این باره با نمایندگان رشت در مجلس و وزیر جهاد کشاورزی هم نامه‌نگاری کردیم اما به نتیجه نرسید.»
این‌طور که قلی‌زاده می‌گوید، سرما و گرد و غبار سال89 سبب خسارت 40درصدی به زنبورداران شد که نه شرکت‌های بیمه خسارت را جبران کردند و نه دولت کمکی به آنها کرد. او ادامه می‌دهد: «گیلان با وجود برخورداری از باغ‌های میوه و طبیعت مناسب زنبورداری، آب و هوای بارانی نیز دارد که مشکلاتی ایجاد میکند. گاهی پیش می‌آید که زنبور 15 روز به‌دلیل بارش باران نمی‌تواند از کندو خارج شود. در نتیجه مجبوریم با داروی تقویتی و شکر زنبور را تغذیه کنیم. اما در روزهایی هم که گرد و غبار هوا زیاد می‌شود، نمی‌توانیم زنبور را از پرواز منع کنیم. همه اینها به صنعت زنبورداری آسیب می‌رساند.»
به گفته رئیس اتحادیه زنبورداران، اگر حمایت دولتی وجود داشته باشد، از طریق گسترش زنبورداری می‌توان مشاغل مستقیم و غیرمستقیم زیادی ایجاد کرد. قلی‌زاده اضافه میکند: «زنبورداری مانند مرغداری و دامداری نیست که ضایعاتش به محیط‌زیست آسیبی وارد کند، بلکه این حرفه خودبه‌خود به حفظ محیط‌زیست و افزایش محصولات کشاورزی کمک میکند. گرده‌افشانی باغ‌ها و مزارع مدیون این حشرات کوچک است.»
وی با بیان اینکه اکنون حدود 6هزار زنبوردار در استان گیلان فعالیت می‌کنند، می‌افزاید: «با حدود 6میلیون تومان سرمایه‌گذاری می‌توان برای افراد علاقه‌مند در این زمینه شغل ایجاد کرد.»
قلی‌زاده از اینکه عسل جایگاه مناسبی در سبد خرید خانواده‌ها ندارد، ابراز نارضایتی میکند و می‌گوید: «مردم به عسل به‌عنوان غذایی لوکس نگاه می‌کنند و در عوض مربا می‌خرند که فایده چندانی ندارد. در گیلان براساس بررسی‌های انجام شده، هر فرد 350گرم در سال عسل مصرف میکند. این میزان در کشور 450گرم و در جهان 5 /2کیلوگرم است. فرهنگ مصرف عسل هنوز در بین مردم رواج ندارد، درحالی‌که مصرف روزانه عسل خواص بسیاری دارد. برای نمونه، توصیه می‌شود یک قاشق عسل به اضافه 4 قطره آبلیمو هر روز صبح برای حفظ سلامت مصرف شود.»
رئیس اتحادیه زنبورداران گیلان همچنین درباره مشکلاتی که زنبورداران هنگام فروش عسل دارند، می‌گوید: «خریداران تصور می‌کنند که عسل طبیعی و خالص حتما باید با موم همراه باشد برای همین رغبتی به خرید عسل بدون موم نشان نمی‌دهند. زنبورداران هم برای بالا بردن فروش، مجبورند عسل را با موم عرضه کنند و این در حالی است که زنبور برای تولید یک کیلو موم باید 10کیلو عسل بخورد.»
او از نبود خط صنعتی بسته‌بندی و تولید فراورده‌های دیگر زنبورداری در کشور گله میکند و ادامه می‌دهد: «چون بسته‌بندی مناسبی برای عسل انجام نمی‌شود، مجبوریم آن را به قیمت بسیار پایین و به‌صورت فله به کشورهای دیگر بفروشیم. افزون بر آن زهر زنبور عسل هم قابل‌استفاده است که در اینجا بازار ندارد یا فناوری بهره‌برداری آن موجود نیست.»
به گفته قلی زاده، ژله رویال معروف به اکسیر جوانی و بره‌موم از دیگر محصولاتی هستند که زنبورها تولید می‌کنند اما در کشورهای دیگر فرآوری می‌شود.
داروخانه عسل
مصرف عسل به درمان بیماریهای قلب، معده، ناباروری، سرطان، سرماخوردگی، سوء هاضمه و...کمک میکند، خاصیت
ضد میکروبی آن نیز از اهمیت برخوردار است. هنگام تماس عسل با رطوبت بدن، آنزیم گلوکز اکسیداز که به‌وسیله زنبورها در عسل ایجاد شده و نیز پراکسید هیدروژن که خاصیت ضد‌عفونی‌کننده دارد، به میزان زیادی آزاد می‌شود که میتواند در حدی که به‌خود بافت آسیب نرساند، باکتری‌‌ها را نابود کند. در ادامه با جذب مایعات و مواد مقوی به منطقه آسیب دیده باعث رشد سلولی و جلوگیری از خشک شدن زخم می‌شود. عسل فاسد نمی‌شود، برای نگهداری نیاز به یخچال ندارد و می‌توان در دمای اتاق آن را نگهداری کرد، همچنین در درمان آلرژی‌های فصلی برای ساکنان مناطقی که عسل از گل‌‌های همان منطقه به دست آمده، بسیار مفید است.
ژله رویال
از خود عسل که بگذریم، می‌رسیم به دیگر مواد پرخاصیتی که به وسیله همین زنبورهای کوچک تولید می‌شود.
به نوشته پرتال عسل ایران، ژله رویال یا شاه انگبین ماده‌ای خامه‌ای شکل، غلیظ، به رنگ سفید شیری با مزه و بوی خاص است که از غدد زیر حلقی زنبوران کارگر جوان در سن 3تا 12 روزگی ترشح می‌شود. این ماده غذای ملکه در تمام عمر و همچنین نوزادان (نر و کارگر ) در 3 روز اول زندگی محسوب می‌شود و از هر کندو در وضع مطلوب و به‌طور تقریبی می‌توان تنها 500 گرم از آن را در سال برداشت کرد.
این ژله ، ماده دارویی ارزشمندی است که در درمان بسیاری از ناتوانی‌ها و امراض از جمله کاهش چربی خون، تنظیم هورمون‌‌ها، کمک به باروری و تسریع در بهبود ناتوانی جنسی، کمک به رشد استخوان، رفع بی‌اشتهایی، رماتیسم و افسردگی مؤثر است. همچنین ترکیب‌ژله رویال در کرم‌‌های آرایشی باعث می‌شود از پیری پوست جلوگیری و بر طراوت و شادابی آن افزوده شود. در بازار جهانی ژله رویال را به‌صورت پماد، قرص، کپسول یا مخلوط با عسل عرضه می کنند.
بره موم بره موم یکی دیگر از موادی است که به وسیله زنبور عسل ساخته می‌شود. زنبور عسل این ماده را از گل‌ها و شکوفه درختان در زنبیل گرده خود جمع‌آوری میکند و به کندو انتقال می دهد و پس از افزودن ترشحات غده‌ای آن را مایع میکند و روی سلول‌های «شان» منتشر میکند تا به موم استحکام دهد و از تخم‌ها حفاظت کند.
بره موم از سال 1962 میلادی در روسیه به‌عنوان دارو رسمیت یافت. در چین و کشورهای اروپای شرقی هم آزمایش‌های زیادی برای شناخت خاصیت‌های دارویی این ماده انجام شد که این آزمایش‌ها مشخص کرد مواد تشکیل‌دهنده بره موم تکمیل‌کننده یکدیگرند، به همین علت تاکنون متخصصان نتوانسته‌اند، بره موم مصنوعی تولید کنند.
بره موم اثر مطلوبی بر معالجه بیماریهای ویروسی، آنفلوانزا، عفونت روده کوچک، همچنین فعالیت‌‌های ضد‌قارچی و ضد‌باکتریایی دارد.
از بره موم برای تسکین التهاب‌‌های درونی و خارجی بدن استفاده می‌شود، همچنین این ماده ضد‌روماتیسم، تسکین‌‌دهنده درد مفاصل، فعال‌کننده و تحریک‌کننده سیستم ایمنی و دفاعی بدن در برابر بیماریهای عفونی و واگیردار است و به‌عنوان داروی مخدر و بیهوشی فعال‌‌تر در مقایسه با کوکائین برای معالجات موضعی مصرف می‌شود.
