لیلی نفس که می‌کشد، انگار چیزی راه گلویش را می‌بندد. چیزی که از اول تولد با اوست؛ از بیست و سوم آذر ماه 1377. هشت سال پیش، توی همین روز بود که بچه‌مدرسه‌ای‌ها مدرسه نرفتند و بزرگ‌ترها هم سعی کردند کوچک‌ترها را کمتر به خیابان بیاورند تا هوای آلوده توی ریه‌هایشان ننشیند!
لیلی اما از این قضیه خبر نداشت که این روز را برای به‌دنیا آمدن انتخاب کرده بود. مثل تمام بچه‌هایی که در روزهای اوج آلودگی هوای این سال‌های تهران به دنیا آمده‌اند؛ روزهایی که کم هم نبوده‌اند. چراکه طبق آمار رسمی که مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرده، در سال گذشته 82روز آلودگی هوای تهران بالاتر از حد استاندارد بوده است؛ این یعنی تهرانی‌ها در سال گذشته از هر چهار روز یک روز را عملا نفس نکشیده‌اند! البته دیگر این‌روزها زندگی‌کردن در دود و دم، تجربه انحصاری پا‌یتخت‌نشین‌ها نیست. شهرهای بزرگ دیگر ایران هم کم‌کم به فهرست شهرهای آلوده جهان اضافه می‌شوند: مشهد، شیراز، تبریز و شاید اصفهان.
بانک جهانی، در جدیدترین گزارش خود از وضعیت هوا در تهران اعلام کرده که آخرین برآوردها نشان می‌دهد خسارت سالانه آلودگی هوا در ایران با 6/1درصد تولید ناخالص داخلی ایران برابر است. بر اساس برآوردهای بانک جهانی، در سال 2004 خسارات ناشی از آلودگی هوا در ایران هشت میلیارد دلار بوده که این مبلغ، با اعتبار واردات بنزین برابر است. از سوی دیگر، خسارت‌های ناشی از ذرات معلق در ایران، 8/1 میلیارد دلار در سال برآورد شده که قبول کنید رقم کمی نیست!
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره افزایش تعداد خودرو می‌گوید: «در سال 76 در تهران، حدود 700 هزار خودرو تردد می‌کرد که امروزه تعداد آن‌ها از سه میلیون و پانصدهزار دستگاه بیشتر شده است؛ این یعنی هردوسال یک‌بار، شمار خودروهای تهران دوبرابر شده است.» آقای مدیرعامل همچنین خبر می‌دهد که تنها 20درصد از این همه خودروهای شهر تهران، از حداقل استانداردهای آلایندگی برخوردار هستند و این خودروها هم تنها بابت سه درصد از آلودگی هوای ناشی از ناوگان حمل‌ونقل مقصر هستند.
به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، سهم وسایل‌نقلیه در آلودگی هوای تهران، از 70درصد در سال 76 به 90درصد در حال حاضر افزایش پیدا کرده‌است. از این 90درصد،50 درصد آلودگی ناشی از خودروهای سبک، 20 درصد از موتورسیکلت‌ها، 2 درصد از ناوگان اتوبوس‌های شهری، و 38درصد از بقیه اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و مینی‌بوس‌هاست.
بهترین راه : تصفیه‌کننده خانگی
به‌تازگی وسایلی برای تصفیه هوا ایجاد شده‌اند که خوش‌بختانه در بازار ایران هم قابل‌تهیه هستند. این دستگاه‌ها حجم قابل‌توجهی از هوا را تصفیه می‌کنند و می‌توانند به‌راحتی در منزل استفاده شوند. هرچند استفاده از این وسایل در حجم وسیع و در سطح شهر موثر نیست، اما در منزل می‌توانند کمک‌کننده باشند و غلظت آلاینده‌ها را در اتاق یا محل کار کم کنند. استفاده از این دستگاه‌ها، یک نکته منفی هم دارد که آلودگی هوای شهر را به‌شدت به رخ شما می‌کشد و شاید وحشت‌زده‌تان هم بکند! وقتی فیلتر این دستگاه‌ها را عوض می‌کنید، می‌بینید که از آلودگی هوا کاملا سیاه شده‌اند. این، هوایی است که داریم در آن نفس می‌کشیم.
سازمان بازرسی کشور هشدار می‌دهد
سازمان بازرسی کل کشور، در گزارشی در مورد آثار زیان‌بار آلودگی هوای تهران و کلان‌شهرهای کشور بر سلامت مردم و محیط‌زیست، هشدار داده است.
در این گزارش، کارشناسان و بازرسان سازمان بازرسی کل کشور هشدار داده‌اند که آلودگی هوا به‌عنوان یک «معضل ملی» و «تهدیدی جدی علیه سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست» موجب شده که شهر تهران در ردیف یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا قرار گیرد.
سازمان بازرسی به این نتیجه رسیده که علت آلودگی هوای تهران، این‌ها بوده‌است: آلایندگی بیش از حد مجاز مراکز صنعتی و میلیون‌ها دستگاه خودرو، عدم جدیت دستگاه‌های مربوطه برای اجرای وظایف‌محوله، پراکندگی مدیریت شهری و معضل ترافیک، فقدان ساختار اجرایی مناسب برای نظارت وکنترل بر روند روبه‌فزونی این پدیده مخاطره‌آمیز.
هشدار برای همه
گرچه در روزهایی که آلودگی هوا به وضعیت هشدار می‌رسد، توصیه کلی به همه مردم این است که از حضور در مناطق پرتردد و مرکز شهر خودداری کنند - حداقل به خاطر آن‌که وسایل نقلیه‌شان به آلودگی هوا دامن نزند - اما این هشدار، برای افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، جدی‌تر است.
پزشکان توصیه می‌کنند مبتلایان به بیماری‌های تنفسی، برونشیت، آسم و سرگیجه‌های عصبی در روزهای اوج آلودگی بیشتر از همیشه مراقب باشند. استفاده از ماسک، تردد نکردن در محیط‌های شلوغ و بسته و آلوده هم از ساده‌ترین و مهم‌ترین توصیه‌هایی است که به شهروندان می‌شود. اما عمل به همین توصیه‌ها هم آن‌قدرها کافی نیست.
دکتر حمید سهراب‌پور- فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی- می‌گوید: «خارج‌نشدن از منزل مفید است، اما تا حدودی بستگی به محل منزل فرد هم دارد. اگر منزل فردی در حواشی شهر است، مطمئنا خارج نشدن از منزل به نفع اوست؛ چون هر چه به سمت مرکز شهر نزدیک‌تر شود، معمولا آلودگی بیشتر می‌شود و اثرات مضر آن هم بیشتر می‌شود. اما برای کسانی که در مرکز شهر منزل دارند، خارج‌نشدن از منزل تاثیری در میزان آزردگی بدنی فرد از آلودگی هوا ندارد.»
فرزندتان را مجبور به استفاده از ماسک نکنید
دکتر حمید سهراب‌پور درباره ماسک‌هایی که هنگام آلودگی هوا استفاده می‌شوند، می‌گوید که این ماسک‌ها هیچ کمک خاصی نمی‌کنند. این ماسک‌ها تنها می‌توانند جلوی ذرات بزرگ را بگیرند که این ذرات حتی اگر هم استنشاق شوند، در بینی آدم به دام می‌افتند و به ریه نمی‌رسند و بنابراین چندان مشکلساز نمی‌شوند.
این‌طور که سهراب‌پور می‌گوید، آن‌چه نفس‌کشیدن‌اش خطرناک و مشکلساز می‌شود، آن ذرات ریزی است که این ماسک‌ها اصلا قدرت مقابله با آن‌ها را ندارند. از اطراف این ماسک‌ها هم، هوای زیادی به درون مجاری تنفسی‌مان کشیده می‌شود. از آن گذشته، تجمع مواد آلوده روی این ماسک‌ها، آن‌ها را بعد از سی‌دقیقه استفاده، تبدیل به یک منبع آلودگی می‌کند و استفاده‌نکردن از آن‌ها، بهتر از استفاده‌کردن‌شان است.
اگر قرار باشد از ماسک برای کاستن از خطر آلودگی هوا استفاده شود، باید از ماسک‌های خاصی استفاده شود که زغال‌های مخصوص دارند و در کارخانه‌ها و مراکز صنعتی استفاده می‌شوند. این ماسک‌ها شبیه کلاه‌های موتورسواران هستند و تمام سر را می‌پوشانند و اجازه عبور هوا را فقط از یک منفذ کوچک می‌دهند که با فیلترهای مخصوص، محافظت شده است. با این همه زحمت، واقعا جلوی عبور هوای آلوده گرفته می‌شود! اما روشن است که استفاده از این ماسک‌ها دشوار است و چندان عملی نیست.
آلوده‌ترین وقت شهر؛ اول صبح و آخر شب
عضو کمیته کشوری آسم و آلرژی می‌گوید میزان مراجعه به اورژانس و بخش‌های تنفسی بیمارستان‌ها در روزهایی که آلودگی هوا بیشتر می‌شود، افزایش پیدا می‌کند. او خبر از آن می‌دهد که قربانیان اصلی آلودگی هوای تهران، کودکان و سالمندان هستند.
دکتر محمد قره‌گوزلو که عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران هم هست، تاکید می‌کند: «در ساعات ابتدایی روز و انتهای شب به علت سردترشدن هوا و سنگینی ذرات معلق در هوا، ذرات آلوده در سطحی پایین‌تر و نزدیک‌تر به زمین قرار می‌گیرند و به‌همین‌خاطر، در این زمان‌ها آلودگی هوا بیشتر است.»
قره‌گوزلو به نکته‌ای مهم که شاید پیش‌پاافتاده هم به نظر برسد، می‌گوید:
«با توجه به این‌که ذرات سرب به علت سنگینی در سطح پایینی‌تر و نزدیک به سطح زمین قرار دارند، بنابر این کودکان به علت کوتاه‌تربودن قدشان به میزان بیشتری در معرض تنفس این ذرات قرار می‌گیرند و به همین علت، این آلودگی آنان را بیشتر تهدید می‌کند.»
