به‌سخن دیگر همان‌طور که هرکسی می‌تواند مالک اموال و دارایی‌های قابل لمس و مادی خود شود، همانند اثاثیه، اتومبیل، خانه و یا هر اشیای دیگری که در اطراف ما یافت‌می‌شود همان طور نیز می‌تواند مالک آثاری شود که از راه دانش یا هنر با ابتکار او به‌وجود می‌آید. حق‌تالیف، حق تصنیف و غیرآن از این قبیل است. بنابر این اگر تولید یک اثر علمی یا هنری دارای منافع اقتصادی باشد فقط صاحب آن یعنی مولف، مصنف یا هنرمند می‌تواند از منفعت آن استفاده کند.
وقتی کسی کتابی را به رشته تحریر درمی‌آورد و آن کتاب منتشر می‌شود و در اختیار همگان قرار می‌گیرد نام او به‌عنوان نویسنده کتاب، درج می‌شود تا از حقوق معنوی او حمایت شده باشد. به علاوه او می‌تواند از حق مالی انتشار کتاب نیز بهره‌مند شود مگر اینکه حقوق مالی ناشی از اثر خود را به دیگری واگذار کرده‌باشد. اما همیشه حق معنوی او که ذکر نام او در اثر علمی‌‌اش است، بایستی به‌عنوان حق همیشگی او در نظر گرفته شود و طبق قانون هیچ کس حق تعرض به آن را ندارد همانگونه که هیچ کس نمی‌تواند به سایر اموال و دارایی‌های دیگری تجاوز کند.
بدون تردید مولفان، مصنفان و هنرمندان؛ طلایه‌داران فرهنگ و تمدن هر کشورند، از این‌رو لازم است با ارج‌گذاری و قدرشناسی از تلاش‌ها و خلاقیت‌های آنان، آثار آنها مصون از تعرض باقی بماند و قوانین و مقرراتی را که قدرت حاکم برای حمایت از حقوق پدید آورنده وضع کرده‌است به مرحله اجرا در‌آید. توسعه تکنولوژی جهان امروز ممکن است حقوق پدیدآورندگان را در معرض آسیبی جدی قرار دهد. بنابراین قدرت عمومی با استفاده از حمایت‌های حقوقی و نیز بهره‌گیری از راهکارهای مختلف؛ مولفان، مصنفان و هنرمندان کشور را یاری می‌رساند تا راه‌های مختلف تجاوز به حقوق آنان را سد کند. اکنون ببینیم از چه راه‌هایی ممکن است حقوق یک مولف یامصنف و هنرمند در معرض تجاوز قرار گیرد.
راه‌های مختلف تجاوز به حقوق مادی پدید آورنده
حق نشر، یا پخش یا تکثیر یا ارائه مجدد یا فروش آثار صرفا درصورت اجازه پدیدآورنده و صاحب اثر یا قائم مقام قانونی او امکان پذیر است. بنابراین هرکس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او به عمد و آگاهانه انتشار دهد یا به پخش یا تکثیر یا ارائه مجدد یا فروش آن بپردازد، متجاوز شناخته می‌شود و شخص پدیدآورنده یا قائم مقام قانونی وی اجازه تعقیب متجاوز را خواهد داشت.
راه‌های مختلف تجاوز به حقوق معنوی پدیدآورنده
نام، عنوان و نشان ویژه‌ای که معرف اثر است از حمایت قانون برخوردار است و هیچ‌کس نمی‌تواند آنها را برای اثر دیگری از همان نوع یا مانند آن به‌گونه‌ای که موجب اشتباه با اثر دیگری شود؛ به کار ببرد.
انتقال گیرنده، ناشر و کسانی که طبق قانون اجازه استفاده یا استناد یا اقتباس از اثری را به‌منظور انتفاع و سودآوری دارد باید نام پدیدآورنده را به‌گونه‌ای که حاکی از هویت او باشد؛ همراه اثر یا روی نسخه اصلی یا نسخه‌های چاپی یا تکثیر‌شده به روش معمول و متداول اعلام و درج کند. مگر اینکه پدید آورنده به‌ترتیب دیگری موافقت کرده‌باشد.
اشکال مجازات
اعمال مجازات‌های مدنی و کیفری جلوه‌ای از قدرت عمومی به نفع پدیدآورنده و ضمانت اجرای مؤثری برای احقاق حقوق مادی و معنوی او در برابر تجاوز به اثر است. این مجازات‌ها در قوانین مربوط به حقوق پدیدآورندگان در ایران به چهار شکل وجود دارد.
حبس
انتشار یا پخش یا عرضه تمام یا قسمتی از اثر دیگری بدون اجازه صاحب اثر عالما و عامدا موجب محکومیت به حبس تادیبی از 6 ماه تا 3سال است.
چاپ، پخش و نشر ترجمه دیگری بدون اجازه صاحب‌اثر و همچنین استفاده از نام و عنوان یا نشان دیگری برای یک اثر دیگر یا تغییر و یا تحریف اثر بدون اجازه پدیدآورنده نیز موجب محکومیت به حبس از 3ماه تا یک سال است.
جبران خسارت
علاوه بر تعقیب کیفری شخص یا اشخاصی که مرتکب جرم شده‌اند، خسارات شاکی خصوصی از اموال آنها قابل جبران است، درصورتی که جرم ناشی از تصمیم شخص حقوقی (همانند شرکت انتشاراتی، مؤسسه تبلیغاتی و غیرآن) باشد؛ جبران خسارات از اموال شخص حقوقی به عمل خواهد آمد و درصورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی اکتفا نکند؛ مابه‌التفاوت از اموال مرتکب جرم جبران می‌شود.
درج مفاد حکم دادگاه دایر بر محکومیت متجاوز در یکی از روزنامه‌ها
شاکی خصوصی می‌تواند از دادگاه صادر‌کننده حکم نهایی درخواست کند که مفاد حکم در یکی از روزنامه‌ها به انتخاب و هزینه او آگهی شود.
جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن
مراجع قضایی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن، دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.
نحوه رسیدگی به شکایات
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌طور معمول کارشناس‌رسمی تخلفات و دعاوی از این دست است. درصورتی که طرفین اختلاف برای حل موضوع به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مراجعه کنند؛ «کمیسیون رسیدگی به شکایات» براساس موافقت طرفین و به‌صورت مسالمت‌آمیز به دعوی رسیدگی می‌کند و درصورت سپردن تعهد چنانچه یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند حمایت‌های خویش را از متخلف سلب کند.
مراحل اجرایی کار کمیسیون رسیدگی به شکایات چنین است که ابتدا شکوائیه به طرف مقابل ابلاغ می‌شود و پس از دریافت پاسخ شکوائیه، جلسه‌ای با حضور طرفین تشکیل و با تنظیم صورت جلسه، تعهدات طرفین نسبت به یکدیگر درخصوص موضوع دعوی مشخص می‌شود. درصورت توافق طرفین، موضوع خاتمه یافته تلقی می‌شود و درصورت عدم‌توافق، جلسات دیگری برای مذاکره تعیین می‌شود که درصورت عدم‌مصالحه، پرونده در محاکم دادگستری قابل طرح و پیگیری است.در مورد شکایات مربوط به شرکت‌های کامپیوتری و نرم‌افزارها نیز مراحلی شبیه به آنچه در بالا بیان شد، در شورای‌عالی انفورماتیک کشور به مرحله اجرا درمی‌آید و نظریه شورای مزبور به‌عنوان مرجع کارشناسی مورد استفاده دادگاه‌ها قرار می‌گیرد. کارشناسی مربوط به ثبت علائم تجاری و اختراعات از طریق اداره ثبت اسناد و املاک کشور صورت می‌گیرد.
اعتراض در دیوان عدالت اداری
درصورت عدم‌صدور مجوز چاپ کتاب یا جلوگیری از نمایش فیلم و نظایر آن به وسیله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اعتراض ذی‌نفع به این امر و نیز درصورتی که تصمیمات متخذه برخلاف قوانین و مقررات باشد؛ موضوع قابل شکایت در دیوان عدالت اداری است.همچنین چنانچه عدم‌صدور مجوز بدون دلیل موجه منجر به خسارت تولید‌کننده شود وی می‌تواند در دادگاه حقوقی اقامه دعوی کند.
معاونت آموزش قوه قضاییه
