100متر آن طرف‌تر ایستگاه اتوبوس شیشه‌ای و غبار گرفته خودنمایی می‌کند. همین طور که قدم می‌زنید کیوسک تلفن سبز رنگی را که شیشه‌‌اش شکسته است، می‌بینید. می‌خواهید رد شوید که سطل زباله‌ای مشکی که کناره‌هایش سوخته و کج شده، مانند میهمان ناخوانده‌ای به پیاده‌رو آمده است و مانع عبور از پیاده‌رو می‌شود. کفپوش نامناسب خیابان عبور ویلچری را که در حال حرکت است، سخت کرده است. فضای سبز در کنار پیاده‌رو با نیمکت‌های بتنی‌‌اش که سایش پیدا کرده منظر نامناسبی را به‌وجود آورده است که افراد را از نشستن منصرف می‌کند و... .
زندگی در فضای شهری نیازهای خاص خود را دارد؛ برای مثال مردم در شهر نیاز به حرکت و پیاده‌روی دارند و می‌خواهند قدم بزنند، بنابراین یک پیاده‌روی مناسب با کفپوش مورد نیاز است، برای نشستن و استراحت به سطوح نشیمن و نیمکت نیاز دارند، برای مسیریابی به تابلوهای راهنمای مسیر و غیره. به‌عبارت ساده‌تر مبلمان شهری امکانات زندگی شهری را فراهم می‌کند.
مهندس رضا لاهیجی، استاد دانشگاه در این خصوص گفت: در زمینه مبلمان شهری در ایران با کیفیتی که مد نظرمان است، فاصله زیادی داریم. در ایران تنها چند سازنده برای مبلمان شهری وجود دارد که این سازنده‌ها متمرکز بر صنعت تولید انبوه نیستند مگر در موارد خاص مانند چراغ‌های روشنایی و تابلوهای راهنمایی. زیرا تولید این صنعت اغلب به‌صورت سفارشی است ولی در کشورهای دیگر به این دلیل که سفارش‌های زیادی دارند روی خط تولید قرار می‌گیرند و به‌طور مداوم در حال ارتقای کیفیت خود هستند. سازمان‌هایی چون سازمان زیباسازی در خیلی شهرها در حال شکل‌گیری است. به‌طور کلی، یکی از مهم‌ترین وظایف این سازمان مبله‌کردن شهر است. وی با اشاره به تلاش برای تغییر نگرش مدیران نسبت به فضای شهری، گفت: امروزه توجه شهرهای موفق بر کیفیت زندگی و محیط شهری و توسعه آن است؛ دقیقا همان چیزی که در راستای اهداف و مسئولیت سازمان زیباسازی است. استفاده از متخصصان، هنرمندان و شرکت‌های مشاور برای ارتقای کیفیت زندگی در شهر است.
معلولان و مبلمان شهری
توجه به نیازهای معلولان در ساخت و ساز و مبلمان شهری ضروری است. لاهیجی به آیتم‌های طراحی شهری برای معلولان اشاره و خاطرنشان کرد: برای افراد ناتوان و معلول اصطلاحی تحت عنوان مناسب‌سازی وجود دارد. نخستین قدم برای مناسب‌سازی، همسطح‌سازی است؛ یعنی اختلاف سطوح را از بین ببریم که ویلچر به راحتی بتواند در شهر گردش کند و نیازهایی را که معلول دارد مثل نیازهای یک آدم عادی به آن نگاه شود.
این استاد دانشگاه، طرح ساماندهی خیابان‌های تهران را در زمینه مناسب‌سازی مهم ارزیابی کرد و گفت: در مورد ساماندهی خیابان ولیعصر مناسب‌سازی صورت گرفته است. خیابان ولیعصر نسبت به خیابان‌های دیگر اختلاف سطوح کمتری دارد و همسطح‌سازی شده است؛ به‌گونه‌ای که شما به راحتی می‌توانید آنجا قدم بزنید، اما در خیابان‌ها و کوچه‌های دیگر اختلاف سطح زیاد است و آن‌قدر خسته‌کننده است که مردم ترجیح می‌دهند در خانه بمانند. درصورتی که تئوری‌های مدرن دنیای امروز می‌گوید که اجازه دهید شهروندان بعد از ساعت کاری به زندگی در فضاهای مختلف شهر بپردازند و از بودن با یکدیگر در فضای باز و عمومی لذت ببرند.
تأثیر فرهنگسازی بر مهار وندالیسم
مهندس لاهیجی اصطلاح وندالیسم را تخریب‌گرایی عمدی دانست و گفت: برای کاهش وندالیسم 2موضوع را باید مورد توجه قرار داد؛ یکی فرهنگسازی است، اینکه به مردم بگوییم وسیله‌های شهری متعلق به‌خود شماست و با مالیات و عوارض شما ساخته شده، و از طرف دیگر شیوه ساخت‌و‌ساز و انتخاب مواد به‌گونه‌ای استفاده شود که به راحتی مورد تخریب قرار نگیرد و مقاوم باشد. گام بعدی، حفاظت و نگهداری از تجهیزات و مبلمان شهری است. به‌طور مثال، دستگاه‌های بدنسازی اولیه که در پارک‌های تهران نصب شد به‌دلیل آسیب‌پذیر بودن در مقابل رفتار‌های هیجانی و استفاده نامناسب به سرعت مورد تخریب قرار می‌گرفت. پس از مدتی تعمیر و بازسازی، دستگاه‌هایی را طراحی کردیم که بسیار بادوام‌تر و مقاوم‌تر از سری قبلی است. به‌طور کلی هر پروژه‌ای که در سطح شهر اجرا می‌شود باید نگهداری شود؛ یعنی باید گروه‌های تخصصی باشند که آنها را برای همیشه نو و سالم نگه دارند. در شهرهای مختلف جهان شرکت‌هایی برای این کار وجود دارند که فضا و امکانات شهری را سالم نگه می‌دارند.
رنگ در شهر
مهندس صمد ذواشتیاق، مدیر بخش شهر‌سازی مهندسین مشاور آتک و مدیر طرح جامع دوم تهران (ساماندهی تهران) با اشاره به اینکه از 50، 60سال پیش معماران ایرانی در طراحی ساختمان‌ها از درون‌گرایی به برون‌گرایی، متأثر از معماری غرب و تغییر در آداب زندگی سنتی روی آورده‌اند، گفت: قبل از معماری نوین که از 50سال پیش در ایران مطرح شد، رنگ به‌صورت درون گرا بوده و در بیرون بسامدی نداشته است و بسامدش فقط شامل ورودی‌های مکان‌هایی مانند مساجد یا بعضی کاخ‌های خاص یا آب‌انبار‌ها و سر در ورودی‌های شهرها بودند. به‌علت تأثیرات فرهنگی شهر‌نشینی در روند سنتی خود، معماری‌ای که در این دوره آغاز شد، هنوز معماران و شهروندان در استفاده رنگ در بیرون ساختمان و در نماسازی‌ها، متأثر از رنگ‌هایی بوده‌اند که بیشتر تعامل با رنگ مصالح ساختمانی و در نهایت به رنگ آسمان، آبی باشند و با مفهوم طبیعت منطقه ایران تعامل داشته باشند؛ یعنی ساختمان‌هایی با رنگ طبیعی خاک و سنگ و گل و عناصری چون پنجره‌ها و نرده‌ها و درب‌های ورودی به رنگ‌های سردی چون آبی، طوسی یا سفید. در واقع شهروند در اغلب موارد با موضوع رنگ در سطح شهر بیگانه بود، اما در حال حاضر ساختار ذهنی شهروندان از مواجهه با رنگ در زندگی شهری، در حال تغییر است. این در حالی است که استفاده متنوع از طیف رنگ‌های گرم در المان‌های شهری و مبلمان‌های شهری باعث شادابی خواهد شد.
ماندگاری و دوام
وی با تأکید براین امر که در سطح شهر تمام المان‌ها و عناصر شهری باید ماندگار و غیر قابل صدمه خوردن ساخته شوند، بیان کرد: به این دلیل که هزینه‌های تجدید ساخت یا مرمت و بازسازی آنها تحمیل هزینه‌های مکرر و سنگین بر دوش شهر و شهروندان است، فضاهای شهری و المان‌ها و مبلمان شهر برای یک دوره کوتاه یا برای افراد معدودی ساخته نمی‌شوند، در نتیجه عمر مصالح و کیفیت ساخت آنها باید برای یک دوره طولانی چندین 10سال باشد و نه برای یک دوره زمانی کوتاه 5ساله و 10ساله. در اغلب شهرهای تاریخی و ماندگار دنیا، عناصر شهری و مبلمان شهری آنها از کیفیت بالایی برخوردارند؛ به‌طوری که به‌عنوان مثال پایه چراغ‌های روشنایی و مبلمان شهری مرکز تاریخی شهرهایی مثل رم، پاریس، بوداپست و... بیش از 100سال است که ساخته شده و وجود دارند. این مهم باعث ماندگاری و تداوم هویت شهر می‌شود و می‌توان با مشاهده اینگونه عناصر ماندگار به تاریخ وارزش باستانی شهر پی برد.
با نگاهی به شهرهای مختلف دنیا متوجه می‌شوید، مدت‌هاست که استفاده از جداول بتنی به‌خصوص با ارتفاع بلند منسوخ شده و روزبه‌روز ارتفاع جدول و لبه‌گذاری مقاطع کاهش پیدا می‌کند ولی در شهرهای ما هنوز از جداول بتنی بلند استفاده می‌شود و از همه بدتر اینکه این جداول رنگ‌آمیزی می‌شود. مهندس لاهیجی با بیان این موارد گفت: وقتی که به
بی‌فایده بودن رنگ‌آمیزی جداول، هزینه بالا و دوام بسیار پایین آن پی می‌برید، واقعا شگفت‌زده می‌شوید که این کار چه معنایی دارد؟ دوام پاکیزگی رنگ روغنی روی بتن حتی به 2ماه نیز نمی‌رسد، کیفیت رنگ‌آمیزی دستی را هم که دیده‌اید، البته برخی از مدیران شهری و شاید راهنمایی و رانندگی باور داشته باشند که این رنگ‌آمیزی محدوده ترافیکی را مشخص می‌کند و جلوی تصادفات را می‌گیرد. اگر چنین است پس چرا جداول داخل پارک‌ها نیز رنگ‌آمیزی می‌شود و اصولا چرا از رنگ‌های طبیعت مثل سنگ‌های رنگی در کنار هم استفاده نمی‌شود؟ و بسیاری سؤالات دیگر که تمامی اینها باید با دقت مورد بازبینی و تصمیم‌گیری قرار گیرد، چرا که کشور ما سالانه حداقل حدود 20میلیارد تومان برای تجهیزات مبلمان شهری نیاز دارد که این رقم با اولویت قرار دادن کیفیت زیبایی‌شناسی و محیط شهری مناسب افزایش پیدا می‌کند بنابراین اهمیت دادن به‌نظریات هنرمندان، مهندسان خبره و نیازهای مردمی در فضای شهر باید جزو اولویت‌های مدیریت شهری باشد.
وندالیسم و نقش سازمان‌های غیردولتی
وندالیسم نوعی آسیب اجتماعی- کالبدی است که متوجه دارایی‌های عمومی است و با انگیزه‌هایی چون انتقام، عصبانیت، بدخواهی، به‌دست‌آوردن چیزی، کنجکاوی، تجربه زیبایی‌شناختی و عدم آگاهی از ارزش چیزی صورت می‌گیرد.
دکتر نوین تولایی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و دکترای شهر‌سازی در مقاله‌ای دیدگاه خود را در مورد نقش سازمان‌های غیردولتی در مقابله با وندالیسم اینگونه بیان می‌کند: یکی از مسائل موجود در جامعه معاصر مقابله با وندالیسم است که نیازمند دخالت نیروهای رسمی، وضع و تغییر مداوم قوانین و مقررات و راه‌اندازی مؤسسات و نهادهای مربوط به مهار آن است. سازمان‌های غیردولتی گروه‌های اجتماعی هستند که برای رسیدن به اهداف مشترک براساس همکاری داوطلبانه بخشی از افراد جامعه شکل می‌گیرند. این سازمان‌ها در زمره سازمان‌های داوطلبانه هستند که نقشی محوری را در عرصه اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ایفا می‌کنند.
نیروهای داوطلبانه اهرمی برای نیروهای رسمی
با سازماندهی نیروهای داوطلبانه در قالب سازمان‌های غیردولتی می‌توان از آگاهی، توانایی و مهارت ساکنین در جهت کاهش فرصت‌ها برای وندالیسم بهره‌مند شد.
دکتر تولایی معتقد است: توسعه سازمان‌های غیردولتی نیرویی مکمل برای نیروهای رسمی در جامعه به‌شمار می‌آید. آگاهی از آرا و تجربیات آنان که تشکیل سازمان‌های غیردولتی را به‌عنوان یک ضرورت یا یک هدف، عاملی مؤثر در مقابله با وندالیسم تلقی می‌کنند، می‌تواند سیاستگذاران را در چگونگی واگذاری نقشی جدید به داوطلبان شرکت در این سازمان‌ها و آشنایی با مزایا و معایب آن یاری کند.
یکی از راه‌‌هایی که می‌توان مشارکت اجتماع برای رسیدگی به امور را تضمین کرد، تشکیل و توسعه سازمان‌های غیردولتی به‌عنوان نوعی انجمن داوطلبانه است.
دکتر تولایی در ادامه می‌افزاید: در تجربیات جهانی نیز فعالیت سازمان‌های غیردولتی، مسیری مطمئن برای حفظ سلامت محیط شهری و فائق آمدن بر برخی از آسیب‌های اجتماعی- فرهنگی و کالبدی- فضایی آن تلقی شده است. آنها تشکیل این سازمان‌ها را یکی از فرصت‌های مهم توسعه می‌دانند که عدم تمرکز در تصمیم‌گیری و تسهیل تبادل تجربیات مقامات رسمی با مردم را به همراه دارد. اینکه چه عواملی زمینه را برای تشکیل این سازمان‌ها هموار می‌کند و مشارکت در این سازمان‌ها در چه سطوحی امکان‌پذیر است، جای بحث و بررسی دارد. مشارکت مردم در مهار وندالیسم از طریق تشکیل سازمان‌های غیردولتی دارای 2مزیت عمده است:
الف) بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی
ب) ایجاد پیوستگی گروهی
این استاد دانشگاه با طرح این سؤال که چگونه تشکیل سازمان‌های غیردولتی می‌تواند در کاهش وندالیسم مؤثر باشد، می‌گوید: برخی از پیش‌فرض‌هایی که تشکیل و توسعه سازمان‌های غیردولتی را به‌عنوان یکی از عوامل مهم سازماندهی نیروی انسانی در جهت مهار وندالیسم تلقی می‌کند، عبارتند از:
- امنیت جامعه در گرو حس مسئولیت اجتماعی سایر افراد در محله است.
- می‌توان رفتار مردم را به‌منظور مراقبت از یکدیگر جهت داد.
- اجتماع خود یکی از منابع تأمین‌کننده خدمات اجتماعی است.
بنابراین لازم است تا مقامات رسمی در تبادل اندیشه برای مهار وندالیسم با مردم مشارکت داشته باشند. آنها بعد از تشخیص انواع وندالیسم و سیاست‌های مقابله با‌آنها، انواع آن را برای مردم بازگو کرده و اجتماعات را آگاه می‌سازند. باید اعتقاد داشت که حتی اگر امکان رفع آسیب‌های ناشی از آن نباشد، لااقل می‌توان میزان آنها را کاهش داد.
از کارکردهای مهم تشکیل این سازمان‌ها بالا بردن مهارت برای ارتباطات اجتماعی، افزایش توانایی برای حل مسئله وندالیسم و بالاخره تصحیح رفتار اجتماعی است. از طریق سازمان‌های غیردولتی، مردم با ایجاد یک محل تبادل نظر، فرایند مشاوره‌ای برای حل آسیب‌های مشترک اجتماعی و فضایی را تجربه می‌کنند. لازمه مشارکت نیز اعتقاد به ایجاد، تقویت و تغییر شکل روابط اجتماعی است.
