آیین را تا زمانی که مردم برپایش بدارند باز تولید میشود و از این‌رو کارکردی معجزه وار دارد؛ چرا که در تقابل با زمان تقویمی می‌تواند زمان را حجم بخشد و آن را به عنصری ماورایی و ضد‌زمان بدل سازد. بدین‌سان گونه‌های آیینی این قابلیت را می‌یابند که گذشته را از صافی امروز گذرانده و به آینده پیوند دهند.در این راستا همواره در گذر از وضعیتی به وضعی دیگر، مراسمی انجام می‌گیرد که به نوعی اعلام ورود به آن دوره جدید، پیوند گذشته به حال و آینده و به‌منظور تثبیت آن صورت می‌پذیرد. ماه مبارک رمضان نیز آغاز دوره‌ای جدید در زندگانی مسلمانان است؛ دوره‌ای که در آن انسان خود را در ضیافتی الهی می‌بیند و تلاش دارد تا هرچه بیشتر و بیشتر از برکات آن نصیب برد. مطلب حاضر نگاهی مردم‌شناختی دارد به این ماه پر‌برکت.
از گذشته زمان در دیدگاه انسان به دو گونه مقدس و نامقدس بخش میشد؛ زمان مقدس آن بود که صرف امور مقدس و ایمانی میشد و زمان نامقدس آن بود که در گذران امور عادی زندگی به‌کار می‌رفت. اما زمانی که مقدس به‌شمار می‌آمد، خود به چند گونه تقسیم میشد. یکی زمانی بود که صرف به جای آوردن شعائر ایمانی میشد، از جمله نمازها وخواندن سرودهای دینی.
زمان‌های مقدسی نیز بود که مراسم مذهبی و آیینی برپا میشد و گاه نموداری از شادی‌ها و گاه عزاداری بود؛ و سرانجام، زمانی بود که یادآور ریتم‌های کیهانی شمرده میشد، مانند فرارسیدن هلال ماه یا خورشید به برج جدی و حمل. طبعا انسان اعصار کهن می‌کوشید تا آنجا که ممکن باشد، دایره زمان‌های مقدس را گسترش دهد و از زمان‌های نامقدس بکاهد.
هر هلال ماهی، تولد تازه‌ای و هر محاقی، مرگی بود. حتی گاه گمان می‌رفت که خورشید هر روز زاده میشود. بدین‌گونه، طبیعت ژرفا، گسترش و معنایی بس وسیع‌تر از آن داشت که انسان زمان ما اغلب باور دارد. ضمنا باید توجه کرد که معنای هر رویداد دارای ریتم طبیعی و کیهانی از این نیز وسیع‌تر بود و باور بر این بود که هر رخداد کیهانی و طبیعی که هر ساله تکرار میشود، دقیقا تکرار همان چیزی است که در ازل رخ داده است.
بنابراین، آیین‌های وابسته به زمان مقدس رخدادهای دارای ریتم نیز می‌توانست با مراسمی توأم باشد که با اجرای آنها، زمان اسطوره‌ای و آغازین به زمانی حاضر و ابدی تبدیل میشود. اما همان‌گونه که برداشت انسان اعصار کهن او خود کلیت می‌یابد و انسان جهان را نیز چون خود می‌انگارد، برداشت وی از جهان نیز بر زندگی او مؤثر می‌افتد. از جمله وجود این ساخت دارای ریتم جهان، به احتمال قوی، باعث پدید آمدن نظم و سامان دقیق در برگزاری نیایش‌ها، عبادات و آیین‌های انسانی شد.این پدیده خاص در امر نو شدن دوره زمانی یا حلول ماه یا سال نو، به سبب اهمیت عمیقی که در زندگی معنوی انسان، علاوه بر جنبه‌های مادی و درهم تنیده با آن داشته است، سبب پدید آمدن یک رشته آیین‌ها و سنت‌های پربار و غنی شده است که به‌نحوی شگفت‌آور در میان جوامع گوناگون بشری مشترک است و این اشتراک در واقع واکنش همانند جوامع بشری نسبت به کنش واحد طبیعت پیرامون ماست.
از جمله این آیین‌ها و سنن میتوان به آیین‌های زمان‌های مقدس از جمله ماه صیام اشاره داشت: 1- پاکسازی محیط، تطهیر خویشتن، اقرار به گناهان، بیرون راندن دیوان و شیطان از خانه و کاشانه و روستا به یاری اوراد و ادعیه و جز آن 2- رفتن به سوی مرزهای خانه و روستا، به سوی دریا یا رودخانه به هنگام پایان راه پیمایی 3- پیرایش تن و بدن و روان 4- تغییر در رویه معمول زندگی (از جمله تغییر عادت‌های خوراک، پوشاک، خواب و از این قبیل) 5-گردهمایی‌ها و اجرای مراسم دینی به‌طور دسته‌جمعی و... . بالطبع تمام این مراسم در همه گوشه و کنار جهان به یک نحو و یک شکل برگزار نمی‌‌شده و نمی‌‌شود و نیز این فهرست تمام گوشه کنارهای این دوره را در بر نمی‌گیرد. اما به هرحال، به هر کجا و به هر شکل که باشد، این مراسم همان مقصود کلی را دربر دارد که عبارت از نو کردن زمانه و اعلام این نوشدگی و آغاز دوره جدید در زندگی است. به‌گونه‌ای که بسیاری، شیوه‌ای متفاوت در اندیشه و شیوه زندگی خود می‌آغازند و با گذشته خود وداع می کنند. شاید نیز به‌گونه‌ای این شانس دیگری برای افراد برای دگرگونه زیستن باشد. آداب و مراسم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم است که به واسطه قدمت خود از قداست ویژه‌ای برخوردار است.
از آنجا که این رسوم زمینه‌ساز همبستگی و اتحاد روانی در جامعه و تجلی روح جمعی در میان آحاد ملل مسلمان هستند، از اهمیت اجتماعی فراوانی نیز برخوردارند. متأسفانه در هجوم عوارض فرهنگ بیگانه و مشکلات زندگی شهری و ماشینی بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده‌اند و بسیاری دیگر نیز کمرنگ‌تر از گذشته به حیات خود ادامه می‌‌دهند.
آیین‌های ماه مبارک رمضان را میتوان به 5بخش طبقه‌بندی کرد که در این مقاله به مراسم پیشواز رمضان پرداخته میشود. بخش‌های دیگر عبارتند از: سحری و افطاری، روزهای آغازین و نیمه ماه، شب‌های قدر و مراسم عید فطر.درک ارزش‌های این ماه وقتی عمیق‌تر میشود که با شناخت و غور و بررسی مراسم و آیین‌های اقوام مختلف همراه باشد. در هرجای این سرزمین مردم به‌گونه‌ای به پیشواز این ماه میروند و باورها و اعتقادات خاصی در این باره دارند.
استقبال از ماه رمضان
از نیمه ماه شعبان تا اواخر این ماه جنب و جوش خاصی برای به پیشواز رفتن ماه رمضان در میان مردم دیده میشود و مسلمانان ایران و جهان جهت اجرای فرایض دینی این ماه عزیز آماده میشوند. از جمله این موارد میتوان اشاره کرد.
نظافت و خانه‌تکانی مردم
چنانکه در موقع دیگر سال به استقبال بهار طبیعت میروند این بار در استقبال از بهار قرآن به زدودن آلودگی از چهره خانه و محله می‌پردازند تا با آسودگی خیال به انجام تکالیف دینی خود در این ماه بپردازند. پاکیزگی تنها به محیط خانه محدود نشده و پیر و جوان با طیب خاطر در نظافت اماکن عمومی محله خود شرکت می‌‌کنند و مساجد و تکایا را جهت برگزاری مراسم گوناگون رمضان آماده می‌‌سازند. از جمله کارها سفید کردن دیوارها، آماده‌سازی وسایل خنک‌کننده یا گرمایشی (متناسب با فصل) است. افراد در امر نظافت شخصی نیز اهتمام ورزیده به‌طوری که از چند روز مانده به ماه رمضان حمام‌های عمومی شلوغ‌تر از هر موقع دیگر میشوند.
تهیه مایحتاج رمضان
از جمله کارهای دیگر، تهیه مایحتاج ماه مبارک رمضان است که در گذشته که این همه بازار در تمام روزهای سال و در هر زمان و موقع دایر نبود، با جدیت بیشتری انجام می‌‌گرفت. زیرا در ایام گذشته کسب و کار تقریبا به حالت تعطیل درمی‌‌آمد و لازم بود که مردم مایحتاج خود را با آسودگی تهیه کنند و به رونق مجالس ویژه این ماه بیفزایند؛ از قبیل مراسمی که در آن به ادای نذورات به‌ویژه نذورات خوراکی می‌پرداختند. اگر به اقلام غذایی نگاهی بیندازیم متوجه تغییرات چشمگیری در عادات غذایی مردم در این ماه می‌‌شویم از جمله مصرف عدس، نان و خرما و برنج نسبت به ماه‌های دیگر افزایش می‌یابد.
