این استادان نیز پس از تحقیق و بررسی در این زمینه، 3 تیم طرح‌ریزی عملیات، مرکب از طراحان نیروی زمینی ارتش و برادران سپاهی تشکیل دادند و توانستند ظرف مدت کوتاهی، عملیات‌های مورد نظر را در 3جبهه اصلی خوزستان طرح‌ریزی و اجرا کنند.
این 3 بخش عبارت بودند از: 1- جبهه میانی یا منطقه بستان و چزابه که در عملیات پیروزمندانه طریق‌القدس (کربلای‌یک) از لوث وجود نیروهای متجاوز عراق پاک شده و ارتباط جبهه‌شمالی با جبهه جنوبی دشمن را قطع کرد. 2- جبهه شمالی به‌مساحت تقریبی 2200 کیلومترمربع که در عملیات غرورآفرین کربلای2 از اشغال دشمن خارج شد. 3- جبهه جنوبی که مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش از این جبهه‌ها با وسعتی بین 6 تا 8هزار کیلومترمربع بود و هدف عملیاتی و راهبردی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران را در عملیات سرنوشت‌ساز بیت‌المقدس تشکیل می‌داد.
این جبهه که به منطقه عملیاتی بیت‌المقدس معروف شد از شمال به رودخانه‌های کرخه کور و نیسان، از شرق به رودخانه کارون، از غرب به هورالعظیم و شط‌العرب و از جنوب به خرمشهر و اروندرود محدود می‌شد و نیروهای متجاوز عراق تحت عنوان سپاه3 عراق به فرماندهی سرلشکر ستاد صلاح‌الدین القاضی آن‌را در اختیار داشتند.
اولین نشست عملی برای طرح‌ریزی عملیات در هشتم فروردین‌ماه 1361 در شرایطی که عملیات غرورآفرین فتح‌المبین مراحل پایانی خود را سپری می‌کرد، انجام شد. در این جلسه با توصیه فرماندهان، مبنای کار روی سرعت در طرح‌ریزی، آماده‌سازی و اجرا قرار گرفت و اهداف اساسی عملیات به شرح زیر مشخص شد:
الف: بیرون راندن نیروهای دشمن متجاوز از مهم‌ترین منطقه اشغال‌شده در خوزستان، یعنی خرمشهر و سپس خارج‌کردن سایر نقاط مهم خوزستان مانند اهواز از برد توپخانه دشمن.
ب: بازگرداندن حق حاکمیت ایران بر رودخانه اروند تا امتداد خط‌القعر این آبراه و تثبیت آن.
ج: رسیدن نیروهای ایران به مرز عراق و تهدید بندر بصره که یکی از شهرهای مهم عراق در منطقه بود؛ به‌منظور به‌دست آوردن مواضع قدرت برتر سیاسی و نظامی (هدف استراتژیک)
د: انهدام نیروهای عراق و تسلیحات و تجهیزاتی که در منطقه خوزستان مستقر کرده بودند و درنتیجه کاهش توان رزمی آنان.
ه : نشان دادن توان رزمی نیروهای ایران به رژیم صدام و وادار کردن عراق به پذیرش شرایط ایران برای پایان دادن جنگ.
وضعیت نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران در این عملیات
در این عملیات نیروهای مختلف ارتش به‌شرح ذیل حضور داشتند:
1- نیروی زمینی ارتش به‌همراه سایر نیروها (سپاه پاسداران و بسیج) در 3 قرارگاه مشترک سازماندهی شدند که هرکدام از این قرارگاه‌ها دارای 2 فرمانده بودند.
الف: قرارگاه قدس به‌فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد، سیروس لطفی و برادر احمد غلام‌پور که تیپ یک، 2 و 3 لشکر 16 زرهی و تیپ 58 تکاور ارتش در آن حضور داشتند.
ب: قرارگاه فتح به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد، مسعود منفردنیاکی و برادر رشید علینور که تیپ یک، 2 و 3 لشکر 92 زرهی، تیپ 55 هوابرد و تیپ 37 زرهی ارتش در آن حضور داشتند.
ج: قرارگاه نصر به‌فرماندهی سرهنگ پیاده حسین حسنی‌سعدی و برادر حسین باقری که تیپ یک و 2 لشکر 21 پیاده، تیپ 4 زرهی لشکر 21 پیاده و تیپ 23 نوهد ارتش در آن حضور داشتند.
2- یگان‌های توپخانه ارتش شامل توپخانه لشکر 16 زرهی، توپخانه لشکر 92 زرهی، توپخانه لشکر 21 پیاده، گروه 22 توپخانه و گروه 33 توپخانه به‌پشتیبانی از عملیات قرارگاه‌ها می‌پرداختند.
3- نیروی هوایی ارتش، ستاد ویژه عملیات جنوب را در پایگاه دزفول تشکیل داد و جهت اجرای عملیات، طرح شبح 3 را تهیه کرد. در این عملیات نیروی هوایی ارتش با انجام 890 سورتی(1) پوشش هوایی، 87 سورتی پشتیبانی نزدیک هوایی، 22 سورتی عکاسی و 847 سورتی ترابری هوایی جهت حمل صدها نفر مجروح، پشتیبانی کاملی از عملیات انجام داد و سیستم پدافند هوایی موشکی و سایر یگان‌های نیروی هوایی نیز حدود 60 فروند هواپیمای عراقی را سرنگون کردند(2).
4- بالگردهای هوانیروز با انجام 3152 ساعت پرواز و تخلیه چندین هزار مجروح و جابه‌جایی 7 هزار نیرو در پشتیبانی از یگان‌های مانوری و حمل آماد و انجام پروازهای شناسایی شرکت فعال داشتند(3).
5- گردان‌های مهندسی رزمی لشکرهای 16 و 92 زرهی، 21پیاده، گروه 411 مهندسی رزمی بروجرد و گردان 414 پل نیروی زمینی ارتش در امر عبور از رودخانه و احداث و تعمیر و نگهداری جاده‌ها فعال بودند.
6- تجهیزات مخابراتی یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران برای برقراری ارتباطات تاکتیکی مورد بهره‌برداری قرار گرفت و تیم اطلاعات الکترونیکی اداره دوم ستاد مشترک ارتش و گروه‌صفریک مخابرات نیروی زمینی ارتش نیز برای تقویت امور ارتباط و مخابرات به‌ویژه در قرارگاه کربلا به‌کار گرفته شدند.
گوشه‌ای از ابتکارات و اقدامات زیربنایی ارتش در این عملیات
جهت اجرای این عملیات باید نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران از رودخانه کارون که یکی از بزرگ‌ترین و مشکل‌ترین رودخانه‌های آسیا از نظر عبور و مرور آن است، رد می‌شدند زیرا مأموریت کلی عملیات از سوی فرماندهان نیروی زمینی ارتش و سپاه (تک در منطقه عمومی غرب کارون به‌منظور انهدام دشمن و آزادسازی خرمشهر) تعیین شده بود. در این مورد سرتیپ دوم بازنشسته نصرت‌الله معین‌وزیری که یکی از طراحان عملیات بوده است در مصاحبه خود چنین می‌گوید: براساس مأموریت کلی عملیات و ارزیابی‌های به‌عمل‌آمده از وضعیت نیروهای خودی و دشمن 2 راهکار کلی تنظیم شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. راهکار یکم: تک در منطقه عمومی کرخه کور – آب تیمور به سمت جنوب، به‌منظور آزادسازی خرمشهر و مرز. راهکار دوم: تک از جبهه مرکزی با عبور از رودخانه کارون در منطقه بین دریسه تا سلیمانیه به سمت غرب، به‌منظور آزادسازی خرمشهر و مرز.
بعد از تجزیه و تحلیل راهکارها و مقایسه محاسن و معایب آنها، راهکار دوم با اصلاحاتی انتخاب شد و پس از توسعه، مبنای طرح عملیاتی کربلای 3 (بیت‌المقدس) قرار گرفت. راهکار یکم به‌دلیل اینکه راهکاری بود که عراق انتظار آن‌را می‌کشید، رد شد و راهکار دوم به‌دلیل اینکه دشمن به علل مختلف آن‌را خارج از توان و مقدورات نیرو ایرانی می‌پنداشت و انتظار آن‌را نداشت، انتخاب شد. اما مشکلات عدیده‌ای هم بر سر راه اجرای این راهکار وجود داشت که یکی از موارد بحث‌انگیز در انتخاب این راهکار، ابعاد و وسعت سرپل انتخابی بود. بعضی‌ها معتقد به سرپلی با ابعاد کوچک و در حد یک جای پا بودند و عده‌ای دیگر نیز اعتقاد داشتند که سرپل باید وسیع باشد که در نهایت به‌دستور شهید صیاد شیرازی دلایل مستند تهیه شد و همه پذیرفتند که سرپل باید برابر اصول و قواعد کلاسیک جنگ گنجایش لازم را داشته باشد(4).
به هر حال پس از طرح‌ریزی عملیات عبور از رودخانه که یکی از مشکل‌ترین و پیچیده‌ترین عملیات‌های کلاسیک نظامی – چه از نظر طرح‌ریزی و چه از نظر اجرا – به‌شمار می‌آید و نیازمند تدارک تجهیزات ویژه و قبول خطرات بسیار است، در اقدام اول، نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران که تجربه و شناخت لازم درمورد چگونگی استفاده از پل‌های شناور پی‌ام‌پی را داشتند، با کمک تعمیرکاران ایثارگر جهاد سازندگی به تعمیر و جوشکاری پل‌های موجود در یگان‌های ارتش پرداختند. سپس آنان جهت آموزش فرماندهان و مسئولان عملیاتی یگان‌های عبورکننده از رودخانه و آشنایی آنان با نحوه طراحی و عبور از رودخانه، کتب و مدارک آموزشی را از دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش به جبهه‌ها منتقل کرده و به آموزش پرداختند.
در ادامه نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تعداد 300 دستگاه قایق هجومی و تعدادی غواص در اختیار قرارگاه کربلا قرار داد و سوار و پیاده‌کردن نیروها از این قایق‌ها را که نیازمند تمرین و آموزش است ظرف مدت کوتاهی به مسئولان و نیروها آموزش داد و تعدادی طرّاده جی – اس – پی که سال‌ها در گوشه انبارهای ارتش در آبیک قزوین بلااستفاده مانده بود ظرف مدت 48ساعت به محل عملیات منتقل شده و نحوه استفاده از آنها به مدت یک هفته به افراد آموزش داده شد و یک گروهان طراده تشکیل شد.
دستاوردهای عملیات بیت‌المقدس
سرانجام عملیات بیت‌المقدس در ساعت 3 دقیقه بامداد روز دهم اردیبهشت ماه 1361 با رمز مقدس یاعلی‌ابن‌ابیطالب(ع) در منطقه خوزستان آغاز شد و طراحان و فرماندهان عملیات به لطف خدا توانستند به اهداف ازپیش‌تعیین‌شده نظامی عملیات دست یابند. در این عملیات؛ به‌رغم آنکه نیروهای عراق از طرف دولت‌های شرق و غرب، پشتیبانی تجهیزاتی، تسلیحاتی و حتی انسانی می‌شدند، نیروهای جمهوری اسلامی ایران توانستند چنان ضایعات و خسارات عظیمی به دشمن متجاوز وارد کنند که دشمن ادامه اشغال مناطق متصرفه را مصلحت نداند و از ترس انهدام کامل نیروها و ماشین‌های جنگی خود، سراسیمه نیروهای خود را تحت عنوان «عقب‌نشینی تاکتیکی» به حوالی مرز عقب بکشاند. 2لشکر عراق کاملا منهدم و 6لشکر آن نیز از 20 تا 60درصد متحمل آسیب جدی شد.
بیش از 16هزار نفر عراقی کشته و زخمی شدند و 17هزار و499 نفر نیز به اسارت درآمدند. 550 دستگاه تانک و نفربر، 50دستگاه خودرو، ده‌ها عراده توپ و مقادیر زیادی از انواع جنگ‌افزار و مهمات به‌همراه 53 هواپیما و 3بالگرد از نیروهای عراقی منهدم شد یا به غنیمت ایران درآمد. حدود 5هزار و 400کیلومتر از خاک مقدس ایران اسلامی و خرمشهر پس از 19ماه اشغال آزاد شد و خطوط مرزی از شلمچه تا شمال طلائیه تأمین گردید و پادگان حمید و محور اهواز و خرمشهر نیز به تصرف نیروهای ایران درآمده و هویزه آزاد شد.
اما از نظر سیاسی و بین‌المللی نیز دستاوردهای این عملیات برای ایران بسیار بود. با پیروزی ایران در این عملیات، نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در موضعی مقتدرتر نسبت به ارتش عراق قرار گرفتند و این نیروها، اقتدار خود را در دفاع از میهن و نظام نوپای جمهوری اسلامی به رخ جهانیان کشیدند.
تا آن زمان تصور می‌شد که ایران در موضع ضعف قرار دارد و همانطور که امیر سرتیپ دوم معین وزیری در مصاحبه‌اش می‌گوید: «با توجه به همین تصور، صدام اعلام کرده بود در صورتی که ایرانیان خرمشهر را بازپس گیرند، من کلید بصره را به آنها خواهم داد».(5) بنابراین بزرگ‌ترین دستاورد سیاسی این عملیات برای ایران، ارائه توانمندی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در دفاع از میهن و نظام خود و سرکوب متجاوز و تعقیب و تنبیه آن بود. همچنین پس از فتح و آزادسازی خرمشهر، این خبر انعکاس جهانی یافت و در صدر اخبار رسانه‌های جمعی و معتبر جهانی قرار گرفت. تحلیل‌گران و ناظران رویدادهای جنگ تحمیلی، این عملیات را به‌عنوان نقطه عطفی در جنگ ایران و عراق شناختند و اذعان کردند که ایران از نظر نظامی در موضع برتر نسبت به عراق قرار گرفته است.
در ساعت یک بامداد روز بیستم خردادماه، رادیو و تلویزیون عراق خبری منتشر کردند مبنی بر اینکه مجلس شورای انقلاب عراق تصویب کرده که نیروهای عراق بدون هیچ قید و شرطی ظرف 2هفته از ایران خارج شوند و به‌طور یکطرفه اعلام آتش‌بس گردد. این تصمیم نشا‌ن‌دهنده آن بود که صدام ادامه حضور نیروهایش در خاک ایران را با توجه به عملیاتی که نیروهای ایران انجام دادند به مصلحت ندانسته و فهمیده که ممکن است دیر یا زود نیروهایش از هم پاشیده و نابود شوند.
ایثارگران، شهدا، مجروحین و اسرای ارتش در این عملیات
در این عملیات، امرای معروفی از ارتش جمهوری اسلامی ایران از قبیل امیر سرلشکر شهید خسروتاش و امیر سرلشکر شهید حسن هداوند میرزایی شجاعانه جنگیدند که شهید خسروتاش در مرحله اول عملیات به شهادت رسید و شهید هداوند میرزایی حین عملیات مجروح شده و به اسارت درآمد و 8سال بعد در اسارت به شهادت رسید. هزار و 628 نفر از افسران، درجه‌داران، سربازان و غیرنظامیان ارتش نیز در این عملیات شهید شدند و 7هزار و290 نفر مجروح، 153نفر مفقودالاثر و 56 نفر نیز اسیر شدند.
نتیجه‌گیری
در حماسه سوم خرداد که منجر به آزادسازی خرمشهر و بسیاری از نقاط متصرفه کشورمان از دست نیروهای متجاوز عراق شد، ارتش جمهوری اسلامی ایران با استفاده از تمامی توان تجهیزاتی و انسانی خود وارد عمل شد.
ارتش بسیاری از تجهیزات و تسلیحات نظامی خود را از یگان‌های سراسر کشور به میدان عملیات که منطقه خوزستان بود منتقل کرد و در اختیار نیروهای خود و همچنین نیروهای سپاه و مردمی (بسیج) قرار داد. نظامیان و متخصصان ارتش با توجه به آموزش‌هایی که دیده بودند و تجربیاتی که داشتند در تمام مراحل عملیات به آموزش نیروهای عمل‌کننده پرداختند و سرانجام با اتحاد و انسجامی که بین تمام نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران (ارتش، سپاه پاسداران و بسیج) به‌وجود آمد، این نیروها توانستند بزرگ‌ترین، وسیع‌ترین و مؤثرترین عملیات نظامی دوران دفاع مقدس را با پیروزی کامل به پایان رسانند.
بنابراین باید رمز اصلی پیروزی انقلاب در این عملیات را اتحاد ملی نیروهای این کشور در سایه دین اسلام و رهنمودهای حضرت امام خمینی(ره) دانست و اکنون نیز که با فرمایش مقام معظم رهبری، امسال سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی نامگذاری شده، لازم است تمامی مردم ایران به‌خصوص نیروهای نظامی بار دیگر با اتحاد خود، حماسه‌هایی مانند عملیات بیت‌المقدس را در مقابل زورگویان بیافرینند.
1- واحد شمارش تعداد پرواز
2- ارتش جمهوری اسلامی ایران در 8سال دفاع مقدس، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، ج 4، 1373، ص72
3- عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، هیات معارف جنگ شهید سپهبد علی صیاد شیرازی به کوشش سرتیپ2ستاد مسعود بختیاری، انتشارات ایران سبز، 1380، ص82
4- مصاحبه با نصرت‌الله معین‌وزیری به مناسبت سالگرد سوم خرداد (فتح خرمشهر)، 18/2/86
5- همان
