گردهمایی معلمان انشا که با هدف معرفی انجمن نوپای معلمان انشا و آشناسازی معلمان انشا با شیوه های خلاق آموزش انشاء برگزار شده بود، با حضور علی اکبر اشعری مشاور فرهنگی رئیس جمهور و رئیس کتابخانه ملی، حجت الاسلام ذوعلم، مدیرکل دفتر تألیف و برنامه ریزی کتب درسی سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش، عمرانی، مشاور فرهنگی وزیر آموزش و پرورش، دکتر خسرونژاد عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز و مسئولین سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران همراه بود.
راه اندازی مدارس انشا در فرهنگسراهای شهر تهران، شاید مهم ترین خبر این همایش بود که از قرار معلوم در تابستان امسال حالت اجرایی خواهد یافت.
آشنایی با فعالیت های انجمن، توانایی ها و خواست ها و نیازهای اعضای آن و چگونگی استفاده از روش های خلاق آموزشی در درس انشا و چگونگی خلاق سازی ذهن دانش آموزان، موضوع های مطرح شده در این همایش بود که مشروح آن در پی می آید.
در ابتدای همایش رئیس هیأت مدیره انجمن معلمان انشا درباره ضرورت احیای درس انشا در مدارس صحبت کرد. وی اظهار امیدواری کرد این انجمن بتواند، برای زنده کردن این ماده درسی بسیار حیاتی و مهم قدم های مثبتی بردارد.
وی گفت: وقتی کارها با صداقت، صمیمیت و اخلاص همراه باشد، نه تنها یک انجمن و نه برای یک هدف مادی و سیاسی، اقتصادی و دنیایی، بلکه برای یک نیت خیر شکل می گیرند و خداوند هم برکت و رحمت خود را نازل می کند و بدین ترتیب کار جواب می دهد.
او که خود از جمله معلمین انشا مدارس بوده است، به بیان خاطرات آموزشی خود پرداخت و گفت: من در کلاس های درس انشا یکی از اولین کتاب هایی که به بچه ها جهت خواندن معرفی می کردم و خودم نیز در دوران کودکی آن را خوانده بودم، کتاب «قصه های خوب برای بچه های خوب» بود که بارها گفته ام و اعتقاد دارم این کتاب یکی از مهم ترین آثار درخشنده و ارزشمند نثر فارسی دوره معاصر است.
رئیس هیأت مدیره انجمن معلمان انشا در ادامه به بیان خاطره ای از مؤلف این کتاب یعنی مهدی آذریزدی پرداخت و از احساس تنهایی او سخن گفت. بسیاری از معلم های انشا که ما چیزهای زیادی از آنها آموخته ایم و امروز فرصت نمی کنیم حالشان را بپرسیم، الان پیرمردها و پیرزن هایی هستند که وقتی کار و اثر یکی از شاگردانشان را در کتابها، مجله ها و روزنامه ها می بینند، گلی در درون دلشان شکفته می شود و خستگی شان برطرف می شود، هر چند که شاید برخی از آنها در سخت ترین شرایط فردی، اجتماعی و معیشتی باشند. اما تنها چیزی که در این خستگی ها، دل افسردگی ها و تنهایی ها، دل آنها را شاد می کند، آن روزی است که در گوشه خلوتی پای تخته سیاه یک جمله نوشتید و بچه ها کتاب ها و دفترهایشان را درمی آوردند و می نوشتند، آن نهال و بذر کوچک امروز ثمر دهد.
او ادامه داد: امید معلم ها به فرداست، دلخوشی تمام کسانی که به عنوان معلم های انشا زحمت می کشند، این است که این مسیر، فرآیند و این جاده به یک مقصد بزرگ و ارزشمند منتهی شود، فردایی ساخته شود که امروزش در مشارکت اجتماعی، فعالیت ادبی، هنری و قلمی بچه ها در حال شکل گرفتن است.
رئیس هیأت مدیره انجمن معلمان انشا، ضمن اشاره به پیشینه شکل گیری این انجمن از حرکت روبه جلوی انجمن اظهار خوشحالی کرد و گفت: ما دیگر در جلساتمان برای درس انشا از واژه «مهجور» استفاده نمی کنیم و این برای ما خیلی شیرین است. اوایلی که ما آغاز به کار کردیم، هر کسی که وارد جمع ما می شد، اولین عبارات و کلماتی که به کار می برد این بود که انشا مهجور است و باید فکری به حال آن کرد، ولی امروز ما می بینیم که توجه جدی در حد رئیس جمهور و اهتمام شهرداری تهران به این موضوع وجود دارد.
وی با بیان اینکه حرکت های امروزی آثار خود را در سال های بعد نشان خواهد داد، گفت: همین موضوع به ما شور و نشاط می دهد و ما خوشحالیم در سالی که به نام پیامبر اعظم(ع) نامگذاری شده و با نام آن حضرت گردهم آمده ایم، انشا برکت و شیرینی و شادابی و زیبایی این نام، همه خانواده های ایرانی وشاگردان و دانش آموزان را در برگیرد.
در ادامه این همایش سید حسین حسینی نژاد، دبیر انجمن معلمان انشا گفت: در چند سال گذشته 3 همایش در حوزه انشا برگزار شد. اولین همایش رسمی در اراک و به دنبالش در نیشابور و همایش مفصلی نیز در شهر ورامین برگزار شد. برگزاری این همایش ها به همراه پیگیری دوستان، منجر به آن شد تا ما از حالت فعالیت متفرق خارج شویم، فراخوان معلمان انشا در سال گذشته که با ابتکار همشهری محله انجام پذیرفت، سبب شد تا ما نیز همانند شما در آن ثبت نام کنیم و از این که به این درس نگاه جدیدی می شود، خوشحال باشیم. هر چند که جایگاه این درس هنوز مشخص نشده است، اما این حرکت را باید به فال نیک گرفت.
وی در ادامه درباره چگونگی شکل گیری انجمن گفت: می دانید که حتی طرح یک سؤال امتحانی خودش مشکلاتی دارد، طرح یک مقاله کوتاه و نوشتن یک تجربه و خاطره مشکلات خود را دارد. راه اندازی و پیگیری امور انجمن وقتی به حیطه ملی می رود، کار فراوانی را می طلبد، در این راستا به دنبال نشستی که سال گذشته در سالن حرکت برگزار شد، انتخاباتی صورت گرفت و هیأت مدیره انجمن انتخاب شد.
دبیر انجمن معلمان انشا ادامه داد: باید بگویم، تاکنون هیأت مدیره انجمن در حد یک اداره کل آموزش و پرورش زحمت کشیده است و از اینکه کار را به این حد رسانده ایم، اظهار خوشحالی می کنیم، دیگر انجمن معلمان انشا شناخته شده است و خیلی ها مشتاق هستند تا به عضویت انجمن درآیند.
وی در ادامه به حمایت های سازمان فرهنگی هنری شهرداری از شکل گیری این انجمن تاکنون اشاره کرد و گفت: جمعی که هم اکنون تشکیل شده است، پشتوانه عظیم تری را پشت سر خود دارد و همین موضوع به ما قوت می دهد تا کار را با جدیت بیشتر پی بگیریم. شاید بیشترین سهم را در شکل گیری انجمن غیر از کلاس و علاقه و دوستان حاضر در انجمن، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران داشته باشد. حسینی نژاد در ادامه از مسئولین وزارت آموزش و پرورش گله کرد و گفت وقتی یک سازمان فرهنگی چنین استقبالی را از ما می کند، اما هنگامی که در آموزش و پرورش طرح مسأله می کنیم، هر چند که در نظر خیلی استقبال می کنند، اما در عمل موانع یکی پس از دیگری بر جلوی راه ما ایجاد می شود. وی گفت: امیدواریم این موانع در آینده برطرف شود تا به گفته آقای اشعری بتوانیم جنبه ملی به این کار بدهیم.
او ادامه داد: لازمه کار منوط به این است که ما را در حد یک منطقه آموزش و پرورش به رسمیت بشناسند تا این حرکت ملی شود. وی تصریح کرد: انرژی که در انجمن متمرکز است، انرژی است که شاید از سطح ملی هم بالاتر باشد. ولی امیدواریم که این موانع از سر راه برداشته شود، سازمان فرهنگی هنری شهرداری با روی باز از ما استقبال کردند و این کار را همانند یکی از برنامه های خودشان دیدند و اجرا کردند که جای بسی تشکر دارد.
حسینی نژاد، دبیر انجمن معلمان انشا در ادامه تصویری از فعالیت های آینده انجمن را بیان کرد و گفت: ما امیدواریم در آینده نزدیک، انجمن بتواند هنرستان و مدرسه نویسندگی ایجاد کند و با راه اندازی این مدرسه از هرز رفتن استعدادهای نویسندگی جلوگیری کنیم. این کار در تابستان امسال در برخی مناطق سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اجرا خواهد شد و سپس طرح احداث مدارس نویسندگی به آموزش و پرورش ارائه خواهد شد.
وی فعال سازی سایت انجمن به نشانی WWW.ensha.ir را از دیگر برنامه های انجمن دانست و گفت: بسیاری از سایت ها در سراسر جهان به رایگان علم را عرضه می کنند، اما ما هنوز علم را در پوشه های خود نگهداری کرده ایم که شاید یک روزی به دردمان بخورد.
وی اظهار امیدواری کرد، پس از فعال سازی سایت، مطالب ارزنده ای درباره نویسندگی و انشا در آن گنجانده شود و ادامه داد: از جمله دیگر کارهای انجمن، فعال سازی کارگاه های آموزش ضمن خدمت در انجمن است، تا برنامه در سطح تهران و استان های کشور اجرا شود. او با اشاره به اینکه لازمه این کار تغییر نگاه در آموزش و پرورش است، گفت: ابتدا باید دید آموزش و پرورش چه حرفی برای گفتن دارد و سپس باید فرصتی را فراهم کند تا گاهاً این گفت وگو را با معلمان انجام دهیم.
حسینی نژاد درباره مسائل و مشکلات انجمن معلمان انشا گفت: عمده مشکل ما مسأله مکان است، تاکنون ما از مکان های شخصی همانند خانه یا دفتر کار بهره می بردیم و مدتی نیز در همشهری محله مستقر بودیم و حال در تلاش هستیم تا جای مستقلی را در اختیار داشته باشیم.
وی در پایان ضمن تشکر از اهتمام سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران تصریح کرد: در سطح فرهنگسراهای شهر تهران و در حوزه نوشتن، کارهای زیادی می توان انجام داد و انجمن نیز به دنبال آن است.
سپس گروه سرود مدرسه راهنمایی سید الشهدا منطقه 8 آموزش و پرورش به اجرای چند سرود از جمله «ای نام تو بهترین سرآغاز» نظامی گنجوی، و سرود «تو انشائی، تو زیبایی» به آهنگسازی سیامک صانعی معلم انشا این مدرسه و اجرای دانش آموزان مدرسه پرداخت.
در ادامه این همایش دکتر خسرونژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز سخنرانی کرد. این استاد دانشگاه با بیان اینکه زندگی هر لحظه در وجود انسان انشاء می شود، درباره درک غلط از مفهوم انشا در مدارس کشور گفت: تا زمانی که معنای خلاقیت درک نشده است و آموزش و پرورش در این راه گام بر نداشته است، درس انشا قابل درک نخواهد بود. او ادامه داد: این گردهمایی یک همایش ساده نیست، زیرا بعداً در تاریخ آموزش و پرورش کشور خواهید دید که نوشته می شود: انجمن معلمان انشا، که این کار را به همت چه کسانی، در چه تاریخی و در کجا بنیان گذاشته شد. او ادامه داد: از اینکه انجمن سایت دارد، خوشحالم و این موضوع نشان می دهد که یک چیزی در حال نهادینه شدن است. این نهادینه شدن در واقع آغاز یک تحول کیفی است. یعنی تلاش و فکرهایی بوده است که به جایی رسیده است و هم اکنون مورد توجه و حمایت مسئولین واقع شده است. او ادامه داد: خود معلمین دست اندرکار این را می خواهند، جامعه به این درک رسیده است و این نهاد تشکیل شده است. اما من می خواهم یک ضرورتی را بیان کنم که همگی ما می خواهیم متوجه آن باشیم. وی گفت: از این به بعد باید دید انجمن چه کارهایی انجام خواهد داد؟
وی ضمن اشاره به سخنان رئیس هیأت مدیره انجمن معلمان انشا گفت: جای بسی خوشحالی است که دیگر از واژه «مهجور» برای درس انشا استفاده نمی شود، ولی حالا باید منتظر حرکت از داخل انجمن باشیم. طرح های تحقیقی بسیار قوی انجام پذیرد. پیشکسوتان و مسئولین منتظرند دستاوردهای چنین انجمنی را ببینند. حال اگر در زمینه درس انشا کتاب می خواهیم تألیف کنیم و یا اگر می خواهیم تحولی ایجاد کنیم، اگر کتاب ها سلیقه ای نوشته شود، درس انشا در یک سیکل معیوب خواهد افتاد و هرگز به آنچه که می خواهیم، نمی رسیم و باز هم درس انشا مهجور خواهد بود. ده سال بعد خواهیم دید که باز در همان جای اول هستیم و البته معضل مهجور بودن به شکل دیگری ادامه خواهد داشت.
وی لازمه رشد در زمینه انشا را فعال سازی، تحقیق و ایجاد طرح های پژوهشی و ایجاد کارگاههای آموزشی بسیار دقیق عنوان کرد و گفت: اگر معلمین گرامی در حوزه درس انشا به دانش روز این درس آشنا نشوند و شگردهای آموزش خلاق و آموزش ادبیات را مطابق با آخرین یافته های موجود فرا نگیرند، این مشکلات به قوت خود باقی خواهند ماند.
این استاد دانشگاه درباره معنای کلمه انشا گفت: در فرهنگ معین، انشا به مفهوم «آفریدن و ایجاد کردن» ، «آغاز کردن» ، «از خود چیزی گفتن، خواندن و آوردن شعر از خویشتن» ، «سخن پردازی و سخن آفرینی» آورده شده است و معادل هایی همانند تشکل، ساخت، تحمیل و تدوین برای آن آورده شده است. او ادامه داد: همایش امروز یک انشا بود، گروه سرودی که در این همایش هنرنمایی کرد، در واقع یک انشا را اجرا کرد، موسیقی که براساس یک فکر خلاق ایجاد شده است، یعنی ساختن آهنگ بر روی شعرهای کتاب فارسی، این قدم اول انشا کردن است.
او در ادامه درباره مفهوم درس انشا که در مفاهیم سرود اجرا شده در این همایش آمده بود، گفت: انشا یعنی باز کردن غنچه احساس اشخاص، انشا یعنی حالت عاطفی به خود گرفتن، اجرایی که گروه سرود ارائه داد، همان زنگ انشا بود. زنگ های انشا در مدارس نیز باید این گونه باشند، خلاق و غیرقابل پیش بینی و هر بار یک موضوع خلاق در آن مطرح شود. زیرا انشا جویبار روشن زندگی است.
عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز ادامه داد: معتقدیم خداوند خالق جهان است، اصلی ترین ویژگی خداوند خالق بودن است.آیا می توان صنعت خالق بودن را از خداوند گرفت؟ پس یعنی خداوند زندگی را دارد، انشا می کند، عین دقایقی که طراحی نشده است، انشا زندگی ماست، باید با چشم نو به اوضاع نگاه کرد، شنیدن و دیدن ما باید تغییر کند و از عادات روزانه به دور بود. اگر عادت ها را دور ریختید، آن گاه می فهمید که هر لحظه ای معنایی دارد و برای کاری است، آنگاه می فهمید که زندگی جاری یک جویبار است و هر لحظه در حال نو شدن و تغییر است.
او ادامه داد: اما ما اینها را درک نمی کنیم و البته این کار آموزش و پرورش است که باید نگاه نو کردن را آموزش دهد، به دانش آموزان بیاموزد، هر روزی که از خواب بیدار می شوی، یک روز نو و تازه است و با دیروز خیلی متفاوت است. باید در زنگ انشا آموزش داده شود که دیگر باید عادت ها را کنار گذاشت و دور ریخت و نو بودن را تجربه کرد و خلق کرد. این استاد دانشگاه افزود: معلم انشا نباید قابل پیش بینی باشد و هر روز برای خود تازه باشد. یعنی معلم های انشا باید شگردهای خلاقیت، آموزش خلاقیت و کار انشا در کلاس را در کارهای خود قرار دهند تا بدین ترتیب آموزش و پرورش به اهداف خود برسد.
دکتر خسرونژاد با انتقاد از موضوع های انشایی که در مدارس مطرح می شود، گفت: موضوع هایی همانند علم بهتر است یا ثروت، در آینده می خواهید چه کاره شوید؟ چرا به پدر و مادر خود احترام می گذارید؟ چرا باید کشور خود را دوست بداریم؟ انشا نیست، انشا مطرح کردن موضوع های اجتماعی و یا فلسفی در کلاس درس نیست. بلکه انشا به مفهوم ساختن و ایجاد کردن همان چیزی است که در قالب گفتار بسیار زیبایی عنوان می شود. ما باید این مفاهیم را برای بچه ها عنوان کنیم، یعنی دانش آموز درباره هر آنچه که بدان فکر می کند، بتواند بنویسد، خلق کند و نو بنویسد و نه آن که کلیشه ای و موضوع وار فقط برای خوشایند آن موضوع بنویسد.
وی درباره مفهوم خلاقیت گفت: در مباحث تئوری دو معنا برای خلاقیت آورده شده است، خلاقیت به معنای عام و خاص، معنای عام خلاقیت یعنی خودشکوفایی، یعنی خدا ما را آفریده یک فطرت و پتانسیلی دارد که وجود ما ترکیبی از عناصر مختلف است. اگر این ها در عرصه زندگی ما تبلور پیدا کرد و توضیح داده شد آن موقع خلاقیت به معنای عام خواهد بود. اما خلاقیت به معنای خاص یعنی من آن طور که هستم به حضور رسیده ام. این چه وقت اتفاق می افتد؟! زمانی که آموزش و پرورش به من یاد داده باشد که احساسات خود را چگونه بیان کنم و به زبان بیاورم. اما این در حالی است که آموزش و پرورش عکس آن را آموزش داده است.
به ما یاد داده اند که وقتی خوشحالیم، خوشحالی خود را نشان ندهیم و وقتی ناراحت هستیم، گریه نکنیم. چون مرد که گریه نمی کند!، هرگز نباید به بچه بگوییم که چه چیزی را دوست داشته باشد و یا چه چیزی را دوست نداشته باشد. دوست داشتن را نباید از بیرون به درون القا کرد. این کار یعنی برای وجود و فطرت عمیق کودکان که واقعاً مقدس است، تعیین تکلیف کردن. این کار یعنی در انشا وجود بچه گانه خلل ایجاد کردن. او افزود: خداوند واکنش های عاطفی همانند خندیدن و گریه کردن را برای گفتن آنچه که در دلمان می گذرد، خلق کرده است و نباید در مقابل آن مقاومت کرد.
این استاد دانشگاه انشا را وسیله ای برای اقرار خویش دانست و گفت: انشا یعنی کمک به فرد و کودک برای اقرار خویش، زنگ انشا بهترین وسیله برای این کار است. در زنگ انشا باید به بچه ها بگوییم که خودشان را بیان کنند. هر چه می خواهند بگویند. زنگ انشا بهترین وسیله برای این کار است. در زنگ انشا باید به بچه ها بگوییم که خودشان را بیان کنند. هر چه می خواهند بگویند. زنگ انشا برای بچه هاست و در ساعت انشا هر کسی باید حرف دلش را بزند و به آسانی همرنگ جماعت نشود. این یعنی شکل گیری خلاقیت، اما وقتی حرف دلمان را نمی زنیم و همرنگ جماعت می شویم این به مفهوم جامعه پذیری است. او در ادامه با بیان اینکه آموزش و پرورش نباید یک سویه عمل کند، گفت: بچه ها هم به جامعه پذیری و هم به خلاقیت پذیری نیاز دارند. گاهی اوقات باید جامعه پذیر و گاهی اوقات باید حرف شخصی خود را بزنند. به هر حال شخص وجود دارد و اگر این شخص وجود نداشته باشد، مدار انشای هستی از هم می پاشد. یعنی یکه و منحصر بفرد در وجود تک تک بچه های ما این موضوع شکل گرفتنی است، در حالی که تعلق به یک اجتماع خاص و فرهنگ خاص دارند، در دنیا مثل آنها وجود ندارد، هر بچه ای باید بداند که تک است و همانند او وجود ندارد. با این احساس به بچه احساس غرور دست می دهد. یعنی خود را باور می کند و احساس می کند که فقط او این ویژگی های منحصر به فرد را دارد.
وی مرز جامعه پذیری و خلاقیت را بزرگترین معضل آموزش و پرورش دانست و گفت: اگر این مرزبندی و تعادل ایجاد شود، می توان گفت آموزش و پرورش راه واقعی خود را یافته است . ولی بنا بر ضرورت این نشست ما ناچار به تأکید و تکرار بر روی انشا و خلاقیت هستیم. او در ادامه گفت: هر چه ما احساسات خود را تف بزنیم به میزان این تف زدن آمادگی ماورای ابتلا به ناهنجاری های رفتاری و روانی بیشتر می شود. از نظر روانشناسان نیز افرادی که می توانند احساسات خود را بیان کنند و قدرت بیشتری در بروز احساسات داشته باشند، افراد سالم تری هستند.
دکتر خسرونژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز در ادامه به ارائه دو نمونه کار عملی برای کلاس های درس انشا پرداخت که مربوط به تست خلاقیت از دو کتاب «لانه» از «وایل اسمیت» و دیگری کتاب «کسی یک کرگدن ارزون نمی خواد» از «شل سیلوراستاین» بود. او در ادامه یک روش تست زنی برای ارزیابی میزان خلاقیت افراد ارائه داد و گفت: همه ما می توانیم تلاش کنیم و راه های بسیار متنوع دیگری نیز ایجاد کنیم.
