شاید با نگاهی دقیق‌تر و علمی‌تر به چنین گزاره پرمعنایی است که مدت‌هاست اداره کل سلامت شهر تهران، با روی کار آمدن محمدباقر قالیباف به‌عنوان‌شهردارتهران، به مقوله سلامت جدی‌تر پرداخته است و برنامه‌ریزی‌هایی اساسی را در راستای ارتقای سلامت جسمی و روانی شهروندان تهرانی انجام داده، زیرساخت‌های لازم را فراهم کرده و آنها را به مرحله اجرا درآورده است.
سازمان جهانی بهداشت نیز تأمین سلامت را به‌عنوان تکلیف همه دولت‌ها اعلام کرده است. بنابراین نتیجه روشن است؛ سلامت، مهم است چون تأمین و حفظ توسعه پایدار در گرو سلامتی است.
شاید از همین رو باشد که گردانندگان سومین جشنواره برترین‌های پژوهش و نوآوری در حوزه مدیریت شهری در کنار سایر موضوعات ارائه‌شده، بخشی را نیز تحت عنوان نقش مدیریت در سلامت شهر تهران به بحث گذاشتند.
در دومین روز این جشنواره‌که اخیراًبرگزارشد، دکتر محمدمهدی گلمکانی، مدیرکل سلامت شهرداری تهران، که ریاست پانل نقش مدیریت در سلامت شهر تهران را عهده‌دار بود، در سالن شماره3 مرکز همایش‌های برج میلاد ـ محل برگزاری جشنواره ـ حاضر شد و دکتر شیرین احمدنیا و دکتر ابوعلی ودادهیر به‌عنوان سخنرانان پانل به ارائه مقالاتشان پرداختند.
نبض نیمه غایب
دکتر احمدنیا، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و عضو هیأت‌مدیره و مدیر گروه جامعه‌شناسی انجمن جامعه‌شناسی ایران است. عنوان مقاله او «نگاهی بر سلامت زنان در ایران و تهران» بود و موضوعش بررسی تحولات شاخص‌های سلامت زنان که هم نگاهی به وضعیت کلی بهداشت و سلامت زنان در جامعه جهانی داشت و هم به‌طور خاص در مورد وضعیت سلامت زنان در شهرها و روستاهای ایران بحث می‌کرد.
او ابتدا به بیان ارزش سلامت پرداخت و گفت:سلامت به عبارتی یک ارزش مثبت تلقی می‌شود و معمولا بهترین آرزوی انسان‌ها برای خود و برای دیگران را سلامت تشکیل می‌دهد.
سلامت را هم در حکم وسیله و هم در حکم هدف می‌توان به تصور آورد. سلامت وسیله‌ای است برای دستیابی به آرزوها و ایده‌آل‌های زندگی، برای دستیابی به موفقیت تحصیلی و یا شغل و حرفه مطلوب و یا دستیابی به همسر مناسب و در عین حال خود یک هدف به حساب می‌آید زیرا تمام تلاش‌ها و فعالیت‌های انسانی در جهت نیل به زندگی توأم با سلامت و کامیابی شکل می‌گیرد.
در فرهنگ ایرانی نیز همواره تأکید زیادی روی این مفهوم شده و می‌شود. عبارت« سلام، سلامتی می‌آورد» برای بسیاری آشناست که تأکید دیگری است بر اهمیت سلامت در فرهنگ ایرانی.
او گزارشی در مورد وضعیت سلامت زنان در کشورهای مختلف جهان و به‌خصوص کشورهای جهان سوم ارائه داد که نشان می‌داد چطور نسبت مستقیمی بین سلامت زنان و شاخص‌های توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک کشور برقرار است
یکی از جالب‌ترین مثال‌ها در این مورد موضوع تنظیم خانواده بود. یک سوی تنظیم خانواده به موضوع پیچیده و کلانی چون کنترل جمعیت و فراهم کردن امکانات زندگی برای شهروندان مربوط است و سوی دیگر به نهاد کوچک خانواده وصل می‌شود.
تنظیم خانواده زیرمجموعه بهداشت و سلامت زنان در سال‌های دوره باروری است که دکتر احمدنیا آن را اینطور تشریح کرد: «وقتی سخن از بهداشت و سلامت زنان به میان می‌آید به‌دلیل اهمیت و تعیین‌کنندگی سال‌های دوره باروری زنان، آنچه معمولا کانون توجه قرار می‌گیرد مفهوم بهداشت باروری است که ابعاد وسیع‌تری را در مقایسه با مفهوم تنظیم خانواده دربرمی‌گیرد.
بهداشت باروری بنا به تعریفی که در کنفرانس بین‌المللی جمعیت و توسعه در سال 1994 در قاهره از آن به عمل آمده، عبارت است از: سلامت کامل فیزیکی، ذهنی و اجتماعی و منظور از آن فقط فقدان بیماری یا ضعف در موضوعات مرتبط با سیستم باروری و کارکردها و جریان‌های آن نیست.
بهداشت باروری هم بر ظرفیت تولیدمثل و آزادی برای تصمیم‌گیری در مورد اینکه چطور وچه وقت آن را عملی سازند، دلالت دارد و هم به اینکه انسان‌ها از توانایی زندگی جنسی رضایت‌بخش و ایمن برخوردار باشند.
بهداشت باروری یکی از شاخص‌های بهداشت زنان در دنیاست که اتفاقا یکی از مهم‌ترین حوزه‌های بهداشت زنان است، به این خاطر که طیف وسیعی از شاخص‌ها را دربرمی‌گیرد «برخی از شناخته‌شده‌ترین ابعاد و مولفه‌های بهداشت باروری عبارتند از: میزان باروری کل، میزان استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری، نرخ مرگ و میر مادران، میزان شیوع ناباروری و شیوع عفونت اچ.آی.وی در میان زنان باردار».
دکتر احمدنیا روند تحولات و اوج و فرودهای هر یک از این شاخص‌ها را بررسی کرد و عوامل و متغیرهایی که در ارتقا و یا تنزل هر یک از این شاخص‌ها مؤثر بوده‌اند ذکر کرد. در نهایت حاصل تمام این تعاریف و بررسی‌ها خبر خوشی بود که می‌گفت در بررسی تحولات شاخص‌های سلامت زنان در کشور ایران و نیز پایتخت آن شهر تهران، شاهد بهبود قابل‌توجه شاخص‌های حوزه بهداشت زنان و به‌ویژه بهداشت باروری هستیم.
پزشکی از نگاهی دیگر
سخنران دوم دکتر ابوعلی ودادهیر بود؛ عضو هیأت علمی دپارتمان علوم اجتماعی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز و پژوهشگر مطالعات اجتماعی علم پزشکی و ژنتیک نوین. عنوان مقاله او «پزشکی‌شدن جامعه و زندگی روزمره در کلانشهرهای ایران» بود.
دکتر ودادهیر مدت‌هاست که روی موضوع پزشکی‌شدن متمرکز شده و تا به حال سخنرانی‌های مختلفی در این‌باره داشته و مقالاتی نیز نوشته است. او پزشکی‌شدن را قبلا در یکی از مقاله‌هایش به اسم «حرفه پزشکی و بازی پزشکی‌شدن» اینطور تعریف کرده است «استعاره پزشکی‌شدن، پروسه‌ای را نشان می‌دهد که به واسطه آن شمار قابل‌توجهی از موضوعات، وقایع و مسائل انسانی؛ نظیر تولد، سالخوردگی، یائسگی، الکلیسم، چاقی، اعتیاد که زمانی در جامعه عادی تلقی و در حیطه‌ها و علوم غیرپزشکی تعریف و مدیریت می‌شدند، وارد قلمرو اقتدار پزشکی شده یا به نفع پزشکی مصادره شده و در نهایت از طریق رویکردها، ابزارها و مداخله‌های پزشکی، کنترل و مدیریت می‌شوند».
با توجه به این پیشینه در مقاله‌ای که دکتر ودادهیر در نشست نقش مدیریت در سلامت شهر تهران ارائه داد، مسئله اصلی، شمار زیادی از مسائل و موضوعات مرتبط با زندگی اجتماعی شهری بود که از حیطه طبیعی یا نرمال خود خارج شده و وارد قلمروی پزشکی شده‌اند.
ورود آنها به عرصه پزشکی باعث مشروعیت یافتن و نهادینه شدن آنها به‌عنوان موضوعات شک‌ناپذیر پزشکی شده و به زعم دکتر ودادهیر اتفاقی که در نتیجه چنین رویکردی افتاده است، به حاشیه رفتن و نادیده گرفته شدن مسائل و موضوعات مهم‌تری در حوزه سلامت شهری است؛ موضوعات و مسائلی که توفیق پزشکی شدن را پیدا نکرده‌اند.
«ظهور و افول مسائل و موضوعات مرتبط با سلامت شهروندان در کلانشهرهای ایران به‌ویژه در 3دهه گذشته نتیجه فعالیت و اقامه دعوی و بازی‌های برساخت‌گرایانه به‌ویژه از جانب حرفه پزشکی بوده است. از این‌رو میزان پزشکی‌شدن یا برساخت و بازتعریف پزشکی مسائل و موضوعات مرتبط با سلامت شهروندان، برای مثال مسئله چاقی، نقش عمده‌ای در ظهور و افول آنان دارد.
در حالی‌که مسائل و موضوعات مهم‌تری در حوزه سلامت شهری وجود دارد که از چنین شرایطی برخوردار نیستند. با وجود شرایط یا حالات بالقوه مسئله‌دار نامحدودی که سلامت شهروندان را در کلانشهرهای ایران تهدید می‌کند، فقط شمار محدودی از آنان توجه عمومی، رسانه‌ای و حرفه‌ای را به‌خود جلب می‌کنند و یا در سطح جهانی، ملی و محلی به مثابه مسائل اصلی مرتبط با سلامت شهروندان تعریف می‌شوند».
او در مقاله‌اش این موضوع را شکافته بود که اساسا چطور و از چه زمانی فرایندی به اسم پزشکی‌شدن موازی با توسعه زندگی شهری پیدا و در تمام حوزه‌های سلامت شهری تأثیرگذار شد.
این جلسه با پرسش و پاسخ بین ارائه‌دهندگان مقالات و حاضران به پایان رسید؛ پرسش و پاسخ‌هایی که تا بیرون از سالن برگزاری جلسه و در راهروهای مرکز همایش‌ها نیز ادامه داشت و تمام‌شدنی نبود.
امین خرمی
