تصاویر دیدنی از هنرمندان صد سال اخیر موسیقی ایران

همشهری آنلاین: این موسیقی که گاه موسیقی «شهری»، «شهری شده» و موسیقی «سنتی» نامیده می‌شود، معروف‌ترین نوع موسیقی ایران است؛ هرچند تنها بخش کوچکی از خانواده بزرگ موسیقی این سرزمین است که در سراسر ایران اجرا می‌شود. با آنکه تاریخ مکتوب این موسیقی از ۱۵۰ سال قبل فراتر نمی‌رود اما خاستگاه، نحوه شکل‌گیری و تاریخ آن در هاله‌ای از ابهام است. عده‌ای این موسیقی را بخشی از موسیقی شهری ایران در دوره بعد از صفوی می‌دانند که در مناطق تهران، اصفهان و شیراز رواج یافت و عده‌ای هم آن را نوعی از موسیقی می‌دانند که در دوره قاجار اجرا می‌شد و کم‌کم جمع‌آوری و روی کاغذ نوشته شد.  

آنچه تقریبا بر سر آن اتفاق‌نظر وجود دارد این است که ردیف موسیقی دستگاهی ایران با عصر ناصری گره خورده. در این دوره دو خانواده موسیقیدان «سرورالمُلک» و «فراهانی» از بقیه معروف‌تر بودند ولی روحیه و موسیقی‌شان متفاوت از هم بود. خانواده فراهانی یک رپرتوار تثبیت شده یا قطعات آوازی مشخص (ردیف) داشتند و هر روز آن را مشق می‌کردند تا فراموششان نشود اما خانواده سرورالمُلک بیشتر بداهه‌نواز بودند و قطعات ضربی اجرا می‌کردند. رپرتوار خانواده (سرورالمُلک) بیشتر بر ذوق و حس نوازنده استوار بود و ردیفش هم کمی پیچیده‌تر از ردیفی بود که خانواده فراهانی اجرا می‌کرد. همین موضوع احتمالا یکی از دلایلی شد که ردیف سرورالمُلک در  استمرار از ردیف فراهانی‌ها عقب بماند و ردیف فراهانی‌ها تا نسل ما هم ادامه یابد.

دلیل اصلی ماندگاری ردیف خانواده فراهانی تلاش و پشتکار دو پسر «علی اکبرخان فراهانی» یعنی «میرزا حسینقلی» و «میرزا عبدالله» در تربیت شاگردان فراوان و آموزش ردیف‌ خانوادگی‌شان به آنها بود؛ راهی که پس از این دو، توسط شاگردانشان و به‌خصوص «درویش‌خان» ادامه پیدا کرد. اگرچه سندی در دست نیست که این ردیف‌ پیش از خانواده فراهانی چگونه شکل گرفته و چطور به خانواده فراهانی رسیده اما به هر حال این خانواده «علی‌اکبرخان فراهانی» بود که میراث‌دار هنری شد که برای قرن‌ها سینه به سینه منتقل شد، بر کاغذها نشست و به ثبت جهانی هم رسید.

مطلب پیش‌رو، مجموعه‌ای است از عکس‌های دیده نشده یا کمتر دیده شده از بزرگان ردیف موسیقی ایران. درتهیه این گزارش از یاری «سجاد پورقناد»، «فروغ بهمن‌پور»، «محمدرضا لطفی»، «کیوان ساکت»، «ساسان فاطمی»  و مدیریت موزه موسیقی بهره جسته‌ایم. اصل عکس‌هایی که  از موزه موسیقی در این  پرونده کار شده، در اختیار آلبوم‌خانه کاخ گلستان است.  قطعا موسیقی ردیف، بزرگان بسیاری دارد که تعداد آنها از ۱۰۰ نفر هم تجاوز می‌کند و اگر از دیگر بزرگان عکسی از قلم افتاده، به خاطر محدودیت صفحات و نبود عکس این بزرگان در آرشیوهاست. ضمنا ترتیب قرارگیری عکس‌ها الزاما به معنی ترتیب اهمیت اشخاص نیست.