گویا هر روز باید این اخبار را بشنویم و تنها افسوس بخوریم برای آثار ارزشمندی که در این حفاری‌های غیرمجاز به یغما می‌روند. هنوز ماجرای جیرفت و کاوش‌های غیرقانونی در چندسال گذشته را از یاد نبرده‌ایم که این بار کالبد‌شکافی تاریخ در خوزستان صورت می‌گیرد. آخرین خبر را سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی مخابره می‌کند. با او تماس می‌گیریم. آنقدر از نگرانی «جوبجی» حرص و جوش خورده که نفس‌نفس زنان از پشت خط سخن می‌گوید. گویی یکی از عزیزانش را خطر بزرگی تهدید می‌کند.
اردیبهشت‌ماه 1386 هنگام عملیات خاکبرداری شرکت آب‌وبرق خوزستان در یک محوطه 2هزار و 500ساله در رامهرمز، 500 قطعه طلای هخامنشی به‌دست آمد که به دوره عیلامی تعلق داشت. در میان آنها، صدها اثر تاریخی از جنس‌های مفرغ، نقره، طلا، استخوان‌ها و زیورآلات مربوط به پادشا‌هان بود و حالا بعد از گذشت حدود 3 سال از این کشف بزرگ حفاری‌های غیرمجاز در این محدوده صورت می‌گیرد. راستی تلاش برای خروج چندتن آثار باستانی توسط یک دیپلمات آرژانتینی را به یاد دارید؟ آن آثار از کجا به دست آمده بودند؟
اردیبهشت ماه امسال یعنی در فاصله کاوش اول تا آغاز فصل دوم کاوش در جوبجی، دوستداران میراث فرهنگی اولین خبر از غارت گنجینه ارزشمند جوبجی را به میراث خبر اعلام کردند و اظهار داشتند که پس از کشف گنج ارزشمند محوطه باستانی جوبجی، یک کانکس جهت حفاظت از آثار باستانی در محل محوطه گذاشته شد. مدتی نیروی حفاظتی در محوطه 40هکتاری جوبجی گشت می‌زد تا اینکه کانکس به دلایلی آتش گرفت و جمع شد.
از آن تاریخ دیگر از این محوطه حفاظت نشد و دوباره پای غارتگران و حفاران غیرمجاز به محوطه باز شد. اما خبر بعدی همزمان است با گذشت حدود دو هفته از فصل دوم کاوش.
مجتبی گهستونی، سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی درباره حفاری غیرمجاز در «جوبجی» به همشهری می‌گوید: اخبار دریافتی حاکی از آن است که پس از ترانشه‌زنی در بخش‌هایی از محوطه‌باستانی جوبجی به منظور تعیین حریم، فعالیت حفاران غیرمجاز با حفاری‌های موازی و همزمان در این منطقه محرز شده است.
وی در ادامه می‌افزاید: تعیین حریم محوطه جوبجی که کشف گنجینه بی‌نظیر آن همگان را به حیرت وادار کرد از 3 هفته پیش آغاز شده و طی این مدت، نیروی یگان حفاظت و نیروی انتظامی به طور کامل امنیت آن را مورد توجه قرار نداده‌اند، این در حالی است که زمینه حفاری‌های غیرمجاز در چنین مواقعی بسیار قوی است و نیروی انتظامی باید تا پایان تعیین حریم، امنیت آن را تضمین کند.
گهستونی اظهار داشت: بعد از کشف گنجینه جوبجی در سال 1386 این محوطه با انواع ابزار‌آلات از قاشق و بیل گرفته تا فلزیاب مورد حفاری قرارگرفته است، از این‌رو سازمان میراث فرهنگی خوزستان و یگان حفاظت خواستار توجه به امنیت محوطه جوبجی در زمان تعیین حریم و پس از آن هستند.
البته یکی از خبرگزاری‌های نزدیک به دولت نیز این خبر را منتشر کرده است. پیش از این نیز در 24آذرماه مسئول انجمن دوستداران میراث فرهنگی رامهرمز به خبرگزاری ایسنا در خصوص حفاری غیرمجاز در سایر تپه‌های باستانی خبری ارسال کرده بود.
منصور معتمدی در این‌باره به همشهری می‌گوید: در ماه گذشته 2 حفاری غیرمجاز در تپه‌های باستانی این شهرستان، هرکدام به عمق 5 متر، انجام شد.
طی یک ماه اخیر نیز 2حفاری غیرمجاز در تپه‌های باستانی رامهرمز یکی در فاصله 7 کیلومتری و دیگری در فاصله 30کیلومتری این شهرستان هرکدام به عمق 5 متر، صورت گرفته است. وی یکی از علت‌های حفاری غیرمجاز در این شهرستان را گستردگی سایت‌های آن و همچنین افزوده شدن 2شهر هفتگل و رامشیر به این حوزه دانست، این در حالی است که مسئولان محلی وقوع چنین اقدامی را به کلی تکذیب می‌کنند.
او در ادامه می‌افزاید: بلافاصله پس از اطلاع از وقوع چنین حادثه‌ای و مشاهده اداره میراث فرهنگی و یگان حفاظت رامهرمز، مسئله به سازمان میراث فرهنگی استان اطلاع داده شد اما برخلاف انتظار تاکنون هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.
به گفته معتمدی تلاش نیروهای یگان حفاظت اداره میراث فرهنگی رامهرمز با همکاری اعضای انجمن دوستداران میراث فرهنگی این شهرستان درخور توجه است اما کمبود امکانات و از جمله وسایل نقلیه از دلایل ضعف در عملکرد این یگان محسوب می‌شود.
مسئول انجمن دوستداران میراث فرهنگی رامهرمز می‌گوید: انجمن دوستداران میراث فرهنگی رامهرمز نامه‌ای در خصوص تقویت و تجهیز نیروهای یگان حفاظت این شهرستان به نهاد ریاست جمهوری فرستاده است که در پاسخ به آن این وظیفه به سازمان میراث فرهنگی استان محول شده اما تا به حال ما شاهد اقدامی از سوی آنها نبوده‌ایم.
آرامان شیشه‌گر، سرپرست هیات باستان‌شناسی در جوبجی نیز در پاسخ به این پرسش که آیا شما خواستار تامین امنیت محوطه جوبجی در ایامی که قرار است تعیین حریم صورت بگیرد شده‌اید، به همشهری می‌گوید: ما پیش از حضور در رامهرمز طی نامه‌ای به مقامات درخواست تامین امنیت محوطه را داده بودیم که اگر این اتفاق به طور کامل صورت نگرفته مقصر ما نیستیم. من که نباید هر روز چشم انتظار حضور نیروی نظامی باشم و بعد کارم را شروع کنم. وی می‌افزاید: کار ما در طول روز تمام شده بود که این حفاری غیرمجاز در طول شب به وقوع پیوست.
آن روز که حفاری غیرمجاز انجام شده بود هیچ نیروی حفاظتی حضور نداشت. ضمن اینکه این اتفاق همیشه به وقوع می‌پیوندد چرا که یگان حفاظت تجهیز نیست و دچار کمبود نیرو است و این موضوعات اصلا ربطی به پژوهشکده باستان‌شناسی ندارد.
مسئول تعیین حریم محوطه جوبجی بیان کرد: ما انتظارمان این است که بخش‌های مختلف سازمان میراث فرهنگی خوزستان در هنگام اجرای یک کار گروهی به وظیفه خود عمل کنند تا مشکلات مشابه به وقوع نپیوندد.
شیشه‌گر توضیحات بیشتری در خصوص این حادثه نمی‌دهد و می‌گوید: باتوجه به قراری که با سازمان میراث فرهنگی داریم نباید بدون هماهنگی با روابط عمومی سازمان مصاحبه‌ای انجام بدهیم بنابراین از ارائه اطلاعات بیشتر معذورم. گهستونی نیز در خصوص اقدامات انجام شده می‌گوید: دامنه اعتراضات از سوی دوستداران میراث فرهنگی در واکنش به همه مشکلاتی که برای جوبجی پیش آمده باعث شد تا پژوهشکده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری عنوان کند که مسئولیت حفاظت از محوطه عیلامی جوبجی وظیفه معاونت حفظ و احیای سازمان است.
فصل دوم کاوش در جوبجی
به همت پژوهشکده باستان‌شناسی دومین فصل حضور باستان‌شناسان در محوطه عیلامی جوبجی از حدود 2 هفته پیش آغاز شده است. پیش از این عبور کانال آب در این محوطه منجر به کشف دو شاهزاده عیلامی شده بود. آرامان شیشه‌گر، در این باره می‌گوید: پیش از این محوطه جوبجی با وسعت 40هکتار تعیین حریم شده بود که تنها برای نجات بخشی محوطه انجام گرفت و این‌بار هیات باستان‌شناسی برای تعیین حریم دقیق محوطه راهی جوبجی در رامهرمز شده‌اند.
آرامگاه جوبجی رامهرمز یک سازه سنگی مدفون در زیر زمین است که دو تابوت مفرغی در آن قرار گرفته بود. در این تابوت‌ها دو زن 17و 30 تا35 ساله مدفون بودند. تعداد آثار یافت شده در این مقبره خانوادگی در حدود 600 قلم شیء شامل حلقه‌هایی طلایی منسوب به حلقه قدرت، پیکرک‌هایی انسانی، دستبند، مهره‌هایی از جنس عقیق و کاسه‌هایی از جنس مرمر و مفرغ بوده است.
باستان‌شناسان پس از بررسی محوطه، وسعت آن را در حدود 40هکتار تخمین زدند که رودخانه اعلا از میان آن می‌گذرد. اشیای به دست آمده اکنون در تهران نگهداری می‌شوند. این در حالی است که رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور وعده تاسیس و تجهیز موزه‌ای مجهز در رامهرمز برای نمایش آثار به‌دست آمده از محوطه باستانی جوبجی را داده است. شواهد باستان‌شناسی و زبان‌شناسی انجام گرفته روی آثار به دست آمده از محوطه باستانی جوبجی نشان می‌دهد، این شتور نهونته با آن شتروک نهونته اشتباه گرفته شده است.
این شواهد حاکی از آن است که شتورنهونته یک فرد دیگری بوده و تاریخ‌گذاری کتیبه «حنی» نیز به شتروک نهونته ربطی ندارد و به شتور نهونته مربوط می‌شود. شتروک نهونته یکی از شاه‌های عیلامی است و همواره نام شتور نهونته و شتروک نهونته به یک فرد اطلاق می‌شده که شواهد به دست آمده از آرامگاه رامهرمز نشانگر این اشتباه است.
شترو نهونته بلافاصله پیش از هخامنشیان به قدرت رسیده است و حتی تشابه زیادی میان آثار گورهای رامهرمز و آثار دوره هخامنشی وجود دارد.
این آثار نشان می‌دهد در عین حالی که هخامنشیان به قدرت رسیده‌اند هنوز شاهان عیلامی در مناطق کوچکی قدرت داشته‌اند و اینطور نبوده که آشوربانیپال همه عیلامیان را نابود کرده باشد. تاریخ‌گذاری انجام گرفته دوره حکومت شتورنهونته را میان سال‌ها 585 تا 539 پیش از میلاد نشان می‌دهد. این در حالی است که دوره حکومت شتروک نهونته در سال 699 به پایان می‌رسد و ما در اینجا با بیش از 100سال اختلاف روبه‌ر‌و هستیم. براساس مطالعات خط نوشته‌های به دست آمده در این مقبره اسم‌های زنانه نیز شناسایی شده است که یکی از آنها «لعرنه» و دیگری «انی نومه» است.
آخرین حفاری غیرمجاز
اما شنیده‌ها حاکی از آن است که آخرین مورد از کاوش‌های غیرمجاز یکشنبه همین هفته صورت گرفته است. ماجرا از این قرار است که گویا بعد از پایان ساعت کاری تیم کاوش، حفاران غیرمجاز به محل مراجعه کرده و با استفاده از وسایل کوچکی مانند قاشق اقدام به حفاری کرده‌اند.این موضوع صبح روز دوشنبه پس از مراجعه تیم کاوشگران سازمان میراث فرهنگی به محل معلوم شده است.طبق شنیده‌ها این دومین حفاری غیرمجاز در یک‌ماه گذشته بوده است که در این محدوده روی داده است.
رامهرمز قدمتی به وسعت تاریخ
شهر رامهرمز در استان خوزستان و شهرستان رامهرمز قرارگرفته است. رامهرمز نام شهری از بناهای هرمز پادشاه ساسانی در حوالی شوشتر است که در قدیم به آن «سمنگان» می‌گفته‌اند که آن را ساده کرده، «roomez» و منسوب به آنجا را «roomezi» می‌گویند.
رامهرمز بعد از شوش دومین شهر استان است که طبق نظر تاریخدانان پایتخت ایران بوده است. یاقوت حموی می‌گوید که رامهرمز متشکل از دو کلمه رام و هرمز (نام یکی از خسروان ساسانی)بوده است.
برخی می‌گویند رامهرمز نامی کوتاه شده از رامهرمز اردشیر بوده و این شهری است نام‌دار در خوزستان، و عامه مردم خوزستان این شهر را roomez گویند. برخی نیز گفته‌اند به دلیل بنا شدن شهر رامهرمز در دوره هرمز ساسانی نام این شهر رامهرمز شده است. در جغرافیای تاریخی قدمت خوزستان را بیش از 6000سال می‌دانند و پیدایش قدیمی‌ترین تمدن بشری در شوش مشخص شده و در دوران هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان نه تنها بر عظمت منطقه افزوده شده بلکه شهرهایی نیز در آن دوران ایجاد شده که بدون شک رامهرمز یکی از آن شهرها بوده است.
ویرانه‌های «اسک» بین راه رامهرمز و ارجان در راه بهبهان و ویرانه‌های «طاق نصرت» به‌جای مانده از دوره ساسانی در شهر رامهرمز، گذشته پرشکوه تاریخی آن را نشان می‌دهد. در قرن 4ه.ق رامهرمز به سبب کرم ابریشمی که در آن به عمل می‌آمد و به دیگر نقاط صادر می‌شد شهرت جهانی داشت. بانی این شهر را هرمز یکم شاهنشاه ساسانی می‌دانند. این شهر در زمان ساسانیان پررونق بوده است.
همچنین این شهر زادگاه سلمان فارسی دانسته شده است. از آنجا که در تاریخ آمده است سلمان اهل جی بوده و تنها جی نام روستایی در رامهرمز و روستایی در اصفهان است و باتوجه به دوره شکوه رامهرمز در قبل از اسلام و مهمتر از آن پیدا شدن گنجینه بسیار بزرگ در روستای جوبجی در سال 1386 که گواه بر عظمت این شهر در آن دوران است و علاوه بر آن، نزدیکی بیشتر این شهر به عربستان و مشکلات سفر در آن دوران پس باید به درستی این مطلب ایمان داشت. کتابخانه فرقه معتزله نیز در این شهر بوده است.
گنجینه جوبجی چیزی از ارتش کمبوجیه کم ندارد
ماجرای خریداری ارتش کمبوجیه که چندی پیش از رسانه‌ها به گوش رسید نشان می‌دهد سازمان میراث فرهنگی بودجه بسیار خوبی در اختیار دارد و جایی برای نگرانی از تامین اعتبار پروژه‌هایش ندارد. پس چه می‌شود که در تامین امنیت محوطه‌ای که باستان‌شناسان با مشقت و زحمت بسیار در حال یافتن بخش عظیمی از تاریخ تمدن ایران هستند دچار مشکل می‌شوند؟ آیا این موضوع به خاطر عدم آگاهی از اهمیت این گنجینه است؟
کارشناسان معتقدند که گنجینه مورد نظر نه تنها چیزی از ارتش کمبوجیه کم ندارد که به دلیل مطرح‌نبودن اما و اگر‌ها در صحت آن، خیلی هم ارزشمند‌تر است. البته اهمیت دیگر این گنجینه در اینجاست که ابهاماتی که در خصوص تاریخ عیلامیان وجود دارد خیلی بیشتر از ابهامات در خصوص تاریخ هخامنشیان است. آیا به سلامت رسیدن این گنجینه در موزه‌های داخلی باب تازه‌ای نیست برای پژوهشگران داخلی تا نانوشته‌های بسیار را از دل آن بیرون بیاورند؟ یا شاید باید موزه‌داران خارجی صاحب تاریخ عیلام باشند.
