ایران شیعی به برکت علی‌بن‌موسی الرضا

به گزارش همشهری آنلاین، محمدجواد یاوری، استاد تاریخ اسلام و عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم: در تاریخ پرفراز و نشیب اسلام، حضور نورانی امام علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع)، درخششی ماندگار و منشأ برکاتی سترگ برای امت اسلامی، به‌ویژه مردم ایران بوده است. این امام همام که به‌حق فرزند رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و از ستارگان آسمان امامت است، نه‌تنها در میان شیعیان به عنوان امام معصوم جایگاه والا دارد، بلکه نزد اهل‌سنت نیز، عالمی بزرگ و مرجعی مورد احترام شمرده می‌شود. چنان‌که در منابع معتبر اهل‌سنت آمده، امام رضا (ع) در حالی که تنها بیست بهار از عمر شریفشان گذشته بود، در مدینه منوره صاحب کرسی علم و تدریس گشتند و طالبان علم، از اطراف و اکناف جهان اسلام، رهسپار دیار حجاز می‌شدند تا از سرچشمه زلال دانش وی بهره گیرند.

خود حضرت بارها تصریح فرمودند که دستخط‌های ایشان و پاسخ‌های عالمانه‌شان به پرسش‌های علمی و اعتقادی، از شرق و غرب عالم اسلام مورد مراجعه بوده است. مجموعه‌ای از این پرسش‌ و پاسخ‌ها که در قالب «المسائل» گردآمده بود، گواه روشنی بر جایگاه علمی بی‌نظیر ایشان در جهان اسلام است.

با ورود امام به سرزمین ایران، و به‌ویژه شهر مرو، اگرچه اقامت حضرت کوتاه بود و بیشتر رنگ اجبار سیاسی داشت، اما همان زمان محدود نیز، فرصتی مغتنم برای گسترش معارف الهی و حقایق امامت پدید آورد. نمونه‌ای از آن، بیان حدیث شریف «سلسلة‌الذهب» در نیشابور است که با بیان بلند توحیدی آغاز شد و به اثبات ولایت و امامت ختم گردید. در آن لحظه، بسیاری از مردمان که تنها نامی از امام شنیده بودند، با سیمای علوی‌نهاد ایشان آشنا شدند و دانستند که این فرزند فاطمه علیهاالسلام، وارث حقیقی پیامبر رحمت است.

در شهر مرو، حضرت با درک فضای فکری جامعه، تصمیم به برگزاری جلساتی برای تبیین جایگاه امامت و ویژگی‌های امام معصوم گرفتند. این مجالس که با حضور علما و متکلمان عصر برگزار می‌شد، محملی بود برای تبیین اصول بنیادین تشیع، دفاع از حقانیت اهل‌بیت، و مواجهه‌ای علمی با انحرافات رایج آن دوران. حضور امام در این خطه موجب آن شد که بسیاری از قلوب، به حقیقت اهل‌بیت تمایل یابند و چراغ تشیع در خراسان فروزان گردد.

از دیگر برکات این حضور مبارک، مهاجرت محبان و عالمان به خراسان بود؛ آنان که به شوق دیدار و زیارت امام آمدند، و در همان دیار ماندگار شدند. این سکونت‌ها، هسته‌های نخستین جامعه شیعی در شرق ایران را پدید آورد؛ هسته‌هایی که پس از شهادت مظلومانه آن حضرت به دست مأمون عباسی، با توصیه ائمه پس از ایشان، خصوصاً امام جواد و امام هادی علیهماالسلام، به زیارت مزارش، بیش از پیش تقویت شد. زیارت امام رضا (ع) نه‌فقط امری عبادی، که گامی در جهت تحکیم هویت شیعی در ایران به شمار می‌آمد.

در نهایت، باید گفت که شاگردان امام، همانانی که از خرمن دانش رضوی بهره‌مند شدند، نقشی بس مهم در اشاعه کلام و معارف اهل‌بیت ایفا کردند. آنان با اهتمامی ستودنی، آموزه‌های ناب امام را به دیگر بلاد منتقل کردند، و این حرکت علمی و ایمانی، بستری شد برای گسترش تفکر شیعی در گستره‌ای فراتر از ایران. حضور امام رضا (ع) در ایران، نه‌فقط نقطه عطفی در تاریخ شیعه، که مصداقی روشن از تأثیر بی‌بدیل شخصیت امام معصوم در هدایت، تلطیف و تعالی جوامع انسانی است.