اگرچه اندیشمندان حقیقی، هرگز اجازه دست‌اندازی به ساحت مقدس دین مبین اسلام را نخواهند داد چرا که این اندیشمندان نه با یک تعصب غیرعادی بلکه با یک تفکر مستدل در دنیای کنونی، پاسخگوی اتهاماتی خواهند بود که جریان‌های مختلف به ساحت مقدس اسلام وارد می‌کنند.
این پاسخگویی مستدل ممکن نیست مگر با بهره‌گیری از «قرآن» به عنوان سرچشمه تفکر اسلامی که بر مبنای عقلانیت استوار است. عقلانیت قرآن تا حدی است که هرگونه سوال و پاسخ را مشروع می‌داند و حتی بت‌پرستان را نفی نمی‌کند و آنها را نیز خداپرست قلمداد می‌کند و می‌گوید آنها بت‌هایشان را نزد خداوند، شفیع می‌کنند. این مسائل در عمق این سرچشمه الهی نمایانگر آن است که در دین و استدلالات دینی و مباحث و مبانی دینی، هرگز تفکر جبری و تحکمی و غیرعادی وجود نداشته و نخواهد داشت.
آنچه امروز از افراط‌‌ها و تفریط‌‌ها در ادیان دیده می‌شود، ریشه‌های تاریخی دارد. افراط و تفریط‌های حاکم بر تاریخ ادیان، همواره وجود داشته به طوری که امروزه نیز نمونه‌های بارزی از قبیل «ملاعمر» را که دست‌پرورده دیگرانند، می‌توان نمونه کامل جزم‌اندیشی نسبت به تفکر اسلامی دانست. این جزم‌اندیشی‌ها نه فقط در تفکر اسلامی بلکه در تفکر مسیحی هم وجود داشته است. مگر نه آنکه جزم‌اندیشی و حاکمیت کلیسا صدها انسان را به دلیل تشکیک در مباحث دینی سوزاند و این در حالی بود که در همان زمان، اسلام بر مبنای استدلال و منطق، به گسترش تفکر خود می‌پرداخت؟
این جریان‌های هدفمند در مقابل تفکر اسلامی عمیق - هم در خارج از کشور و هم در داخل کشور - به مسموم‌سازی مقدسات دینی مشغولند و در واقع، درصدد انتقام از اندیشه‌های والای امام خمینی(ره) هستند؛ جریان‌هایی که در داخل، می‌توان آنها را نوعی اخباری‌گری جدید خواند که در قالب برخی اغراق‌ها به توصیف غلط و غیرواقعی از دین و مقدسات ائمه اطهار ع می‌پردازند. امروز بازشناسی دقیق این جریان‌ها و پاسخگویی مبتنی بر منطق و استدلالات عمیق دینی ریشه‌دار، بر اساس روش‌هایی نو برای بازگشت به سرچشمه‌هایی چون کتاب الهی و متون اصیل اسلامی، رسالت ژرف‌اندیشان و اندیشمندان و روشنفکران آگاه خواهد بود.
*رئیس مرکز دایره‌المعارف انسان‌شناسی. متن بالا خلاصه‌ای از سخنرانی ایشان در همایش "اسلام، محمد و دعوت به تفکر" است که در قالب یادداشتی، در اختیار نشریه قرار گرفت.
