در حال حاضر از هر 10 فرد بزرگسال یک نفر در سراسر جهان جان خود را بر اثر استعمال دخانیات از دست می‌دهد که این آمار سالانه به بیش از 5 میلیون نفر می‌رسد.
شایان ذکر است که اگر اقدامات لازم برای مهار این معضل صورت نگیرد، تا سال 2030 آمار سالانه مرگ و میر ناشی از استعمال دخانیات به بیش از 8 میلیون نفر خواهد رسید.
دود تحمیلی
در حقیقت مصرف‌کنندگان محصولات دخانی تنها قربانیان استعمال دخانیات نیستند؛ زیرا دود تحمیلی دخانیات نیز عواقب بهداشتی جدی و مرگباری به‌وجود می‌آورد. مطالعات انجام شده به وضوح نشان می‌دهد که هیچ میزان بی‌خطری در مواجهه با دود تحمیلی دخانیات وجود ندارد.
مجمع اعضای معاهده جهانی کنترل دخانیات (FCTC)، آژانس بین‌المللی سازمان بهداشت جهانی در زمینه تحقیقات روی سرطان (IARC)، وزارت بهداشت ایالات متحده و کمیته علمی دخانیات و سلامت انگلستان به اتفاق آرا تصدیق می‌کنند که مواجهه با دود تحمیلی دخانیات باعث بروز بیماری‌های بسیاری از جمله بیماری‌های قلبی و سرطان‌های زیادی می‌شود.
موفقیت فراوان و محبوبیت قانون ممنوعیت استعمال دخانیات در کشورهایی که از آن برخوردار هستند، ادعای غلط صنایع دخانیات را مبنی بر اینکه اعمال این قوانین بی‌فایده بوده و هزینه سنگینی را در بر دارد، نقض می‌کند.از آنجایی که کشور ایران جزء کشور‌های عضو معاهدة جهانی کنترل دخانیات است و با توجه به تصویب قانون جامع ملی مبارزه با دخانیات توسط مجلس در سال 1385 و نیز در راستای اجرای مصوبات و دستورالعملهای ستاد کشوری کنترل دخانیات یکی از ضروری‌ترین موارد جهت نهایی شدن دستورات فوق، ارزیابی و اطلاع‌داشتن از شرایط هر یک از موارد قانونی مرتبط در سطح جامعه است.
جایگزینی نفرات جدید
صنایع دخانیاتی در تلاش هستند به جای افرادی که از مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند نفرات جدیدی (نوجوانان و زنان) را جایگزین کنند. بدین‌منظور سازمان بهداشت جهانی در سال 1999 میلادی ایدة تهیه معاهده جهانی کنترل دخانیات (FCTC) را مطرح کرد که بعد از 4 سال فعالیت و بحث و تبادل نظر با نمایندگان کشور‌های مختلف دنیا این متن نهایی شد و تا‌کنون 164 کشور آن را لازم‌الاجرا دانسته‌اند.
جهت اجرا کردن این معاهده راهنمای ساده‌ای به نام MPOWER پیشنهاد شده است که شامل دستورالعمل اجرایی برای 6 ماده از معاهده فوق ازجمله جمع‌آوری اطلاعات پایه‌ای از مصرف دخانیات، محافظت افراد در برابر دود سیگار، ارائة خدمات ترک سیگار، آگاه ساختن عموم از مضرات دخانیات، ممنوعیت تبلیغات و حمایت از دخانیات و افزایش مالیات بر سیگار است.
بر این اساس برنامه‌های مختلفی در دنیا اجرا شده است که اثرات دستورالعملهای فوق را ارزیابی کرده‌اند. یکی از این راهکار‌ها اجرای ممنوعیت استمعال دخانیات در اماکن عمومی است که در ماده 8 معاهده جهانی کنترل دخانیات تأکید شده است.
کشور ایران پس از پیوستن به معاهده جهانی کنترل دخانیات در سال 1384به اجرای آن مکلف شده است و در این راستا در سال 1385 قانون جامع ملی مبارزه با دخانیات را به تصویب مجلس رسانده و از طریق دولت به سازمانها ابلاغ نموده است.
یکی از مفاد این قانون که در معاهده فوق هم تأکید شده، اجرای ممنوعیت 100درصد مصرف دخانیات در اماکن عمومی نظیر رستوران‌ها بوده است. قبل از این تاریخ این مهم به‌صورت اختصاصی و تحت عنوان طرح کاهش تدریجی مصرف دخانیات به‌صورت مصوبه هیأت دولت 2 بار در سال‌های 1376 و 1380 جداگانه ابلاغ شده بود. در خلال این سال‌ها اجرای آن ضمانت کافی نداشته است و به‌صورت ضعیف عمل می‌شده است.
نتایج یک تحقیق ایرانی
دکتر غلامرضا حیدری، دکتر هومن شریفی و دکتر محمدرضا مسجدی در تحقیقی که در مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات انجام داده‌اند به نتایج جدیدی در باره تاثیر دود تحمیلی سیگار بر افراد پرداخته‌اند.
این مطالعه به‌منظور بررسی وضعیت اجرایی ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی (رستوران‌های) شهر تهران صورت گرفته است تا به‌وسیله نتایج آن راهکار‌های مؤثر در تقویت برنامه‌های کنترل دخانیات در سطح کشور به‌دست آید.
مطالعه مورد نظر در تعدادی از رستوران‌های شهر تهران در نیمه اول سال 88 انجام شد.458 رستوران و خوراک‌‌سرا در شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت. قابل توجه اینکه در 60 مورد (13درصد) علامت ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی دیده نشد.
در 140 مورد (30درصد) زیرسیگاری و در 54 مورد (12درصد) محل مخصوص استعمال دخانیات وجود داشت. در 132 مورد (29درصد) متصدی هیچ واکنشی دربرابر مصرف سیگار در رستوران نداشت.
از این تعداد در 34 مورد (5/7درصد) مصرف سیگار ثبت شد.تمامی موارد از قانون ممنوعیت دخانیات در اماکن عمومی آگاهی داشتند. بیش از 50درصد موارد آن را سودمند می‌دانستند و در 106 مورد (23درصد) اجرای آن را باعث افزایش مشتری خود می‌پنداشتند.
در این تحقیق آمده است: رستوران‌ها از نظر نحوه برخورد با مصرف دخانیات در محل و نظر مثبت در افزایش مشتری در ارتباط با نوع علائم منع انتخاب شده تفاوت قابل‌توجه داشتند. آنهایی که از علائم فوق‌العاده استفاده کردند، زیرسیگاری یا ناحیه مخصوص برای استعمال نیز در دسترس نداشتند. آنهایی که علائم منع نداشتند، با مصرف دخانیات برخورد نکرده و همچنین نظر مثبت به افزایش مشتری نداشتند.
یک هشدار جدی
در نتایج مطالعه مشاهده شد که پراکندگی جغرافیایی و نوع رستوران‌ها از نظر گنجایش و سال‌های فعالیت متنوع و قابل‌قبول و به‌عنوان یک نمونه قابل تعمیم بوده است.وجود کارکنان و مشتری‌های غیرسیگاری و سیگاری در این اماکن از پراکندگی طبیعی و قابل‌قبولی برخوردار است و نیاز به دقت بیشتر احساس نمی‌شود.
ولی مصرف دخانیات به‌صورت قطعی و مشاهده‌ای در 5/7درصد از این اماکن می‌تواند یک هشدار جدی برای عدم‌اجرای قانون ممنوعیت مصرف دخانیات در اماکن عمومی باشد گو اینکه رقم بیش از 90درصد عدم‌مشاهده دود سیگار در این اماکن یک پیشرفت نسبی در اجرای قانون محسوب می‌شود و این در حالی است که حدود 70درصد از این اماکن درصورت وجود مصرف دخانیات هیچ واکنشی علیه آن به‌وجود نمی‌آید.
آگاهی تمامی مدیران اماکن از قانون ممنوعیت مصرف دخانیات (100درصد) از نکات جالب و قابل توجه است که با وجود این آگاهی، درصدی از موارد به اجرای آن عمل نمی‌کردند و اینکه اکثریت آنان معتقد بودند اجرای این قانون تغییری در میزان در‌آمد و مشتری آنان به‌وجود نخواهد آورد که این نکته برخلاف نتایج مطالعات مشابه در سراسر دنیاست.
عدم‌تذکر و یا برخورد با عمل سیگار کشیدن در این رستوران‌ها به‌وسیله مدیران و کارکنان در حدود 29درصد موارد می‌تواند یک نقص در اجرای قانون فوق باشد که نیازمند مطالعات دقیق بعدی جهت علت و علل آن و مداخلات سازمان یافته و حمایت‌های قانونی از آن است.
با توجه به تجارب به‌دست آمده در این مطالعه که مشابه نتایج مطالعات بین‌المللی دیگر است، وجود قانون فوق به‌صورت فضای بدون دخانیات و حساس بودن مسئولین به اجرای کامل آن و اعمال جرایم و نیز پیگیری جهت آگاه‌سازی عمومی درباره حق افراد غیرسیگاری به تنفس هوای پاک از دود سیگار می‌تواند در رسیدن به هدف نهایی برنامه کنترل دخانیات کمک‌کننده باشد.
