ایران، یکه تاز مصرف انرژی در جهان

براساس محاسبات مراکز رسمی، اگر با همین روال، مصرف انرژی در کشور دنبال شود در سال 1404 نه‌تنها صادرات انرژی را در برنامه نخواهیم داشت، بلکه به‌عنوان وارد‌کننده اصلی حوزه انرژی به شمار خواهیم رفت.هدر‌رفت انرژی کشورمان در 4بخش تولید، انتقال، توزیع و مصرف صورت می‌گیرد. در این وضعیت، دولت دهم مسئولیت خطیری را در تنظیم قوانین و مقررات لازم در راستای اصلاح الگوی مصرف انرژی برعهده خواهد داشت. این مطلب، به ارزیابی وضعیت مصرف انرژی در ایران در مقایسه با جهان می‌پردازد که گویای وضعیت نگران‌کننده‌ای است.

انرژی یکی از مهم‌ترین عوامل ضروری برای توسعه کشور است. در ایران منبع اصلی تامین انرژی، انرژی‌های فسیلی هستند که مصرف آنها به کاهش ذخایر و در نهایت اتمام آنها منجر می‌شود. مصرف انرژی به‌خصوص سوخت‌های فسیلی مهم‌ترین عامل آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی نیز هست. به همین دلیل استفاده بهینه از انرژی در فرایند توسعه اقتصادی همواره به‌عنوان یک هدف مهم در توسعه پایدار مدنظر بوده است. براساس آمار مرکز تحلیل اطلاعات دی‌اکسید کربن ایالات متحده ‌‌‌آمریکا، هم‌اکنون ایران یازدهمین کشور آلاینده دنیا از جنبه تولید گاز CO2 به شمار می‌رود.

وضعیت کشورهای مختلف جهان از نظر چگونگی مصرف انرژی و میزان اثربخشی آن بر توسعه اقتصادی، نسبت به ایران بسیار مطلوب‌تر است. مثلا از لحاظ شاخص «مصرف سرانه»، عموما مصرف سرانه انرژی در جوامع توسعه یافته به‌دلیل درآمد سرانه بالا و امکان بهره‌برداری از کالاها و خدمات متنوع، بیشتر است. در عین حال در این کشورها افزایش بهره‌وری منجر به تعدیل مصرف انرژی شده است.

آمارها نشان می‌دهد در ایران و کشورهایی که ذخایر انرژی بالایی دارند، مصرف انرژی نه‌تنها در مقایسه با کشورهای پیشرفته، بلکه در مقایسه با دیگر کشورهای در حال توسعه نیز به وضوح بیشتر است. علت این وضعیت، بهره‌وری پایین در بهره‌برداری، مصرف بالای انرژی و استفاده از کالاها و خدمات انرژی‌بر است که ریشه همه آنها، ارزان بودن انرژی در این کشورهاست.

مصرف سرانه انرژی در کشورهای در حال توسعه همچون ترکیه، ‌هند، چین، هنگ‌کنگ، پاکستان، متوسط کشورهای آفریقایی و متوسط آسیا از ایران پایین‌تر است. مثلا در حالی که پاکستان با 159میلیون نفر بیش از 2برابر ایران جمعیت دارد، مصرف انرژی این کشور 62میلیون تن معادل نفت خام در سال است. اما ایران با جمعیت 70میلیون نفری سالانه 127میلیون تن معادل نفت خام، انرژی مصرف می‌کند.

مصرف سرانه انرژی در ایران از متوسط مصرف سرانه در جهان حدود 60درصد بیشتر است. هر ایرانی به‌طور متوسط در طول سال 8/1تن معادل نفت خام، انرژی مصرف می‌کند اما متوسط جهانی آن 1/1تن معادل نفت خام است.از سوی دیگر طی سال‌های اخیر مصرف سرانه انرژی در کشورمان هر سال نسبت به سال قبل بیشتر شده است.

شدت انرژی

مصرف سرانه انرژی به تنهایی نمی‌تواند شاخص گویایی برای مقایسه مصرف انرژی در کشورها باشد. مثلا شاید علت بیشتر بودن مصرف سرانه انرژی در ایران نسبت به پاکستان، آن باشد که صنایع بیشتری در ایران مشغول به کارند.

یکی از شاخص‌های معتبر دیگر برای ارزیابی روند مصرف انرژی در کشورها، «شدت انرژی» است. شدت انرژی از تقسیم مصرف نهایی انرژی بر تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود و نشان می‌دهد که برای تولید مقدار معینی از کالاها و خدمات، چه مقدار انرژی به کار رفته است. با مقایسه این شاخص در سال‌های مختلف و میان کشورها می‌توان روند استفاده از منابع انرژی در فرایند تولید ملی کشورها را ارزیابی کرد.

 البته این شاخص تحت‌تأثیر عواملی از جمله شرایط آب و هوایی، جغرافیایی و ساختار اقتصادی که ارتباطی با مصرف بهینه انرژی ندارند، نیز هست. برای مثال چنانچه ساختار اقتصادی یک کشور از واردات برخی محصولات به سمت تولید داخلی آنها حرکت نماید و این تولید مستلزم به کارگیری انرژی زیاد باشد، نمی‌توان این افزایش مصرف انرژی را به عدم‌استفاده بهینه از انرژی مربوط دانست بلکه تغییرات ساختاری اقتصاد که در جهت توسعه اقتصادی نیز بوده، منجر به این افزایش مصرف شده است.

آمار نشان می‌دهد شدت مصرف انرژی در ایران حتی در مقایسه با کشورهای نفت‌خیز، بسیار بالاتر است. اما با توجه به مقادیر شدت انرژی براساس محاسبه تولید ناخالص داخلی به روش برابری قدرت خرید، ایران از لحاظ مصرف انرژی به‌منظور تولید کالاها و خدمات وضعیت بهتری دارد اما کماکان جزء کشورهای با شدت انرژی بسیار بالا محسوب می‌شود. در حالی که در سطح جهان به‌طور متوسط برای تولید یک میلیون دلار ارزش افزوده حدود 128تن معادل نفت خام، انرژی مصرف می‌شود، این رقم در ایران نزدیک به 2برابر است.