وی مدیرعامل مرکز مشاوره و توسعه نانو فناوری ایتالیا، مدیر تحقیقات و نانوتک شرکت سنچریون آمریکا که در زمینه کاربردهای فناوری نانو در بدنه شاتل، هواپیما و لباس‌های بسیار مقاوم کار می‌کند و طراح و مجری طرح شهرک بین‌المللی نانو فناوری خاورمیانه است.
وی از سال 76 تئوری ذخیره اطلاعات در سطح ملکولی (MERI) را مطرح کرده و از سال 77 تیمی را تشکیل داد تا توانست به‌طور عملی این کار را انجام دهد و اولین نمونه‌های محیط ملکولی ذخیره اطلاعات را ساخت و آن را توسعه داد. فرقی که MERI با محیط‌های ملکولی ذخیره فعلی دارد این است که به‌علت کوچک بودن آن ملکول‌ها ظرفیت ذخیره‌شان بسیار زیاد است. کار وی تقلیدی از طبیعت است یعنی از ملکول DNAکه فواصل واحدهای سازنده‌اش (نوکلئوتیداسیدها) خیلی کم است استفاده کرده و طی پروسه‌ای اطلاعات را روی آن ذخیره کرد و در سال 80 تیمش اولین جایزه ملی نانوفناوری را به خاطر این کار به دست آورد.
وی در حقیقت قبل از اینکه اسمی از نانوفناوری در ایران بیاید روی آن کار می‌کرد و بعد از سال80 هم در مؤسسه پژوهشی‌اش روی نانوفناوری نانووایر‌ها و نانوواری‌ها شروع به کار کرد. وی از جمله کسانی است که برای کمیسیون نانوفناوری اتحادیه اروپا گزارش تهیه کرده است. با مهندس مرادی در باره آخرین دستاوردهای تحقیقاتی‌اش در زمینه نانوفناوری گفت‌وگو کرده‌ایم.
- چند وقت پیش در یک همایش در باره پیشتازی ایران در نانو فناوری مطالبی را عنوان کرده بودید. در این باره توضیح می‌دهید که جریان چه بوده است؟
تا قبل از اعلام این خبر جدید شواهدی وجود داشته که خیلی سال‌ها قبل تمدن روم‌ها به نانو فناوری دست پیدا کرده بودند و این قضیه اثبات شد. شیئی جام مانند در موزه لندن وجود دارد که دارای خاصیت جادویی خاصی است یعنی اگر نور از بیرون به آن تابانیده شود به رنگ سبز و اگر از داخل این کار صورت بگیرد به رنگ قرمز دیده می‌شود. یافتن علت این موضوع سال‌ها ذهن دانشمندان را به‌خود مشغول کرده بود تا اینکه چند سال قبل با آزمایش‌هایی که روی مواد این جام انجام دادند فهمیدند که یک سری ذرات نقره و طلا در ابعاد نانو در این جام وجود دارد و همین باعث بروز چنین خاصیتی شده است. این جام مربوط به 400 سال قبل است. اینکه 400 سال قبل رومیها چگونه به این فناوری بسیار پیچیده دست پیدا کرده‌اند مسئله‌ای مهم بوده که هنوز هم جوابی برای آن پیدا نشده است.
اما می‌دانیم که چنین کاری شده و وجود دارد. البته حدس من این است که آنها از روش بیوسنتز استفاده کرده‌اند. می‌دانید که ما چند روش برای داشتن نانو پارتیکال‌های طلا و نقره داریم، مثلا روش فیزیکی، شیمیایی، اما ما مطمئن هستیم که رومی‌های قدیم به این روش‌ها دسترسی نداشته‌اند. بنابر این امکان دارد آنها از روش بیولوژیک استفاده کرده باشند. این روش در هند و آمریکا با استفاده از برخی گیاهان و قارچ‌های میکروسکوپیک انجام شده است. یعنی توانسته‌اند نمک‌های طلا را در ابعاد نانو تبدیل به طلای خالص کنند. اما چیزی که به پیشینه ایرانی‌ها برمی‌گردد این است که ما مدعی هستیم که ایرانی‌ها حتی قبل از رومیها به این فناوری دست پیدا کرده‌اند یعنی حدود 2500سال قبل.
من در هنگام بازدید از جام رومی در موزه لندن، ذهنم به سمت نکته‌ای در کتب قدیمی به نام زرسرخس رفت، من حدس زدم که ممکن است در ایران هم برای تولید آن از نانو پارتیکال‌ها استفاده کرده باشند. لذا من و همسرم تحقیق روی کتاب‌های قدیمی را شروع کردیم و متوجه شدیم در دوره هخامنشیان طلای سرخ بسیار ارزشمند‌تر از طلای زرد بوده و فقط در مراسم خاص داد و ستد می‌شده است. بعد از بررسی و مطالعه کتب و منابع قدیمی و تاریخی به این نتیجه رسیدیم که در دوره سامانیان و عباسیان هم زرسرخ وجود داشته اما هیچ‌کدام از اینها آن زر سرخ مشهور دوره هخامنشیان نبوده است.
در دوره سامانیان، طلا را با جیوه مخلوط می‌کردند و در دوره عباسیان طلا را با مس مخلوط می‌کردند چون می‌خواستند سکه ضرب کنند. اما در دوران هخامنشیان، یک دستور دولتی از طرف داریوش اول صادر شده مبنی بر اینکه هر سکه‌ای که ضرب می‌شده فقط باید مخلوطی از طلا و نقره با نسبت مشخص باشد. لذا در این زرسرخ ویژه اثری از جیوه و مس نیست. نتیجه بررسی این شد که نیشابوریان آن زمان، با فناوری منحصر به فردی که به آن دست یافته بودند سکه‌ای ضرب می‌کردند که ضمن حفظ نسبت طلا و نقره، رنگ قرمز داشت.
رنگ قرمز برای ایرانیان مقدس بوده لذا آنها با این کار هم از آن دستور حکومتی تخطی نکرده و هم سکه‌ای با رنگ قرمز ضرب کرده بودند. تئوری ما این است که نیشابوریان در ساخت این سکه از نانو ذرات طلا استفاده می‌کرده‌اند و از نانو ذرات نقره برای جایگزینی در بین نانو ذرات طلا و تبدیل آنها به مایکرو ذره استفاده می‌کردند. وجود ذرات نانو طلا در این سکه باعث بازتابش نور به رنگ قرمز می‌شود. لذا این سکه، بسیار خاص بوده و در عین حال که فقط از طلا و نقره درست شده بود قرمزرنگ بود.
بر این اساس من فکر می‌کنم این افتخاری برای ایران است و البته نیاز به این هست که گروه‌های باستان‌شناس در ایران و مورخین روی این قضیه کار کنند اما متأسفانه هنوز این اتفاق نیفتاده و امیدوارم در آینده یا خود من و یا دیگران روی این قضیه به‌صورت مستند کار کنند.
- من دو مقاله از شما خوانده‌ام که یکی از آنها با عنوان طراحی شلیک هوشمند با فرماندهی مستقیم مغز انسان بود و مقاله دیگری در زمینه فناوری محیط مولکولی ذخیره اطلاعات. آیا از این دو طرح استفاده عملی هم شده و به مرحله اجرا رسیده است؟
درباره فناوری محیط مولکولی ذخیره اطلاعات باید عرض کنم ما در حال حاضر نسل‌های جدید مولکول ذخیره اطلاعات را طراحی کرده‌ایم ولی وارد مرحله تحقیقاتی‌اش نشده‌ایم ولی طراحی شده است. فناوری محیط مولکولی ذخیره اطلاعات نسل اول دو عیب دارد گران‌قیمت و تهیه آن زمان‌بر است. یعنی برای ذخیره اطلاعات زمان زیادی باید صرف شود. این اشکالات باعث شده تا این فناوری فقط برای استفاده در محیط‌های نظامی مقرون به صرفه باشد.
ما بعدا به این فکر افتادیم که از نسل‌های جدیدی از این فناوری استفاده کنیم که ضمن ارزان‌تر بودن از سرعت بالاتری برای ذخیره دیتا برخوردار باشد. این کار در ایران انجام شد اما در همان سال‌ها ما هرچه تلاش کردیم جایی را پیدا نکردیم که علاقه‌مند به استفاده از این سیستم باشد و تمام تماس‌هایی که گرفتیم به جایی نرسید لذا ما این موضوع را منتشر کردیم و این بر خلاف فعالیت‌هایی است که در اروپا انجام می‌شود. در غرب فعالیت‌ها منتشر نمی‌شود تا زمانی که ثبت شود و ارزش مالی داشته باشد. در آن زمان ما چنین سیستم‌هایی در کشور نداشتیم.
لذا در برخی کنفرانس‌های داخلی و خارجی این تحقیقات را ارائه دادیم. در همان موقع دکتر فیلیپه رئیس طرح کئو از کشور سوئیس با من تماس گرفت و ابراز علاقه کرد که بتوانند از این سیستم برای ذخیره اطلاعات و استفاده در طرح کئو استفاده کنند. طرح کئو در واقع موشکی بود که پیام‌های بشر فعلی را برای موجودات احتمالی در فضا به دور دست‌ها می‌برد. بنا براین ما متأسفانه آن را ثبت نکردیم وانتشار عمومی دادیم ولی نسل دومMERI را که در حال کار روی آن هستیم ابتدا ثبت می‌کنیم.
- در باره نسل دوم فناوری توضیح دهید؟
در نسل اول ما اجزا را همزمان با ساخت مولکول‌ها می‌ساختیم اما در نسل دوم از قبل با متد‌هایی محیط مولکولی را در مقیاس چند میلیون زنجیره می‌سازیم و بعد با تکنیک‌های خاصی هنگام ذخیره اطلاعات آنها را تغییر می‌دهیم که بازخوانی آن سریع‌تر خواهد بود. این کار ارزان‌تر هم تمام خواهد شد.
- حدودا چه حجم اطلاعات می‌تواند روی یک مولکول سوار شود؟
از نظر تئوری روی کاغذ، هیچ محدودیتی نداریم اما محدودیت واقعی رایانه‌هایی است که هنوز ساخته نشده‌اند و تا زمان ساخت چنین رایانه‌ای زمان زیادی فاصله داریم. فعلا در حد کارهای نظامی و صنعتی کاربرد دارد.
علت اینکه ثبت نسل دوم این فناوری طول کشیده این بوده که در 2 سال گذشته درگیر یک کار اجرایی در زمینه نانو فناوری بودیم و آن احداث یک شهرک بین‌المللی در منطقه خاورمیانه است که به‌دلیل محرمانه بودن من نام کشور مورد نظر را ذکر نمی‌کنم.
- ممکن است در باره جزئیات این طرح توضیح دهید؟
گروه بین‌المللی پولو نانو فناوری من را مامور طراحی این شهرک کرد. این طرح پذیرفته شد و توسط سرمایه‌گذار برای یک سرمایه‌گذاری 500 میلیون یورویی مورد تایید قرار گرفت و الان در مراحل اجرای این طرح هستیم و گروه بین‌المللی پولو فناوری اجرایش را نیز به من محول کرده است.
این شهرک یک شهرک بین‌المللی خواهد بود که تمام وندال‌های نانو، از جمله مراکز تحقیقاتی نانو، تولید‌کنندگان و فروشندگان نانو این امکان را دارند که در کنار همدیگر وارد این شهرک شوند و از سرویس‌های مرکزی نانو موجود در آن از جمله آزمایشگاه‌های مدرن و گوناگون نانو استفاده کنند. زیرا این آزمایشگاه‌ها بسیار متنوع و گران هستند. لذا طوری طراحی شده که شرکت‌های دست‌اندرکار نانو بتوانند در این شهرک فعالیت قوی داشته باشند و ما در حال حاضر سرگرم تدوین آخرین مراحل اجرایی این طرح هستیم و به‌زودی کار آن شروع می‌شود.
- چرا در منطقه خاورمیانه؟
به این علت که اکثر دست‌اندرکاران این شرکت پولو فناوری مثل خود بنده اصالتا متعلق به این منطقه و عمدتا ایرانی هستند. این هم نوعی نگاه خاص بوده است. دلیل دیگر هم این است که این منطقه غنی از انرژی است و این شهرک می‌تواند از منابع انرژی منطقه استفاده کند.
- چرا محرمانه است؟
چون ما در مراحل اجرای طرح هستیم و حساسیت‌هایی مبنی بر اینکه اطلاعات این طرح حفظ شود وجود دارد. بیزنس پلن این طرح 3 سال طول کشیده و فقط برای آوردن این طرح روی کاغذ ده‌ها هزار دلار هزینه شده است بنابر این بسیار حساس است.
- فاز اجرایی کی آغاز می‌شود؟
در سال 2009 امیدواریم شروع به کار کند.
- می‌دانید که ما در ایران از نظر مقالات نانو پیشرفت‌هایی داشته‌ایم اما در زمینه تبدیل دانش به فناوری موفق نبوده‌ایم به‌نظر شما مشکل چیست؟
در کشورهای جهان سوم یا در حال توسعه ما همیشه برعکس وارد موضوعات می‌شویم. در همه دانشگاه‌های ما مباحث و طرح‌های پژوهشی با میزان بودجه آغاز و سپس با مسائل دیگری درگیر می‌شود. اما چیزی که مورد توجه قرار نمی‌گیرد این است که نتیجه کار پژوهشی چه خواهد بود و حاصل آن چه مشکلی از جامعه را رفع خواهد کرد. لذا ما اصلا در باره محصول و فناوری صحبت نمی‌کنیم و فقط می‌خواهیم تولید علم انجام بدهیم. فقط اندکی پایشان را جلوتر گذاشته و از تولید محصول صحبت می‌کنند ولی در کشورهای پیشرفته روی این متمرکز می‌شوند که اولا نتیجه یک کار پژوهشی تولید چه فناوری و به ویژه محصولی خواهد بود و ثانیا چه سرنوشتی در انتظار این محصول خواهد بود و چه بازاری خواهد داشت؟ وقتی شما پروپوزال به آنها می‌دهید قبل از اینکه بپرسند بودجه‌اش چقدر است از سرنوشت محصول صحبت می‌کنند.
در ایران بر عکس است یعنی اول پژوهش انجام می‌دهیم بدون آنکه فکر کنیم آیا محصولی تولید خواهد شد و درصورت تولید محصول آیا به درد جامعه می‌خورد و بازاری خواهد داشت و به عبارت بهتر باعث تولید ثروت و ایجاد رفاه برای جامعه خواهد شد یا نه؟ محصول را تولید می‌کنیم بعد در باره آن فکر می‌کنیم لذا برخی جاها که کپی کننده‌های خوبی هستند، مخصوصا آسیای جنوب شرقی، به محض مشاهده یک فناوری جدید از روی آن کپی می‌کنند و با وجود نداشتن یک سیستم ثبتی معتبر فناوری و محصول از دستمان می‌رود. لذا من معتقدم زنجیره دانش در ایران یک گپ (شکاف) بزرگ دارد که در زمینه نانو هم همین مسئله صادق است.
نکته دیگر این است که بین نانو ساینس و نانو فناوری تفاوت وجود دارد. نانو ساینس قبل از جنگ جهانی دوم به وجود آمده است اما نانو فناوری جدید است و با محصول و فناوری سر و کار دارد و ما در ایران بیشتر در زمینه نانو ساینس کار می‌کنیم نه نانو فناوری.
- میزان سرمایه‌گذاری اروپا برای نانو در سال 2009 چقدر است؟
در سال 2008 در آمریکا فقط بودجه دولتی برای نانو یک میلیارد و 200 میلیون دلار و همین رقم در روسیه 6میلیارد و 800 میلیون دلار بوده است. در اروپا حدود یک‌میلیارد و 300میلیون دلار و در چین یک میلیارد دلار بوده است. در آمریکا حجم کل بازار نانو در سال‌جاری 9میلیارد دلار بوده و همین رقم در سال 2015به حدود 3 تریلیون دلار خواهد رسید. سیر گسترش محصولات نانو در سال به حدی بوده که در سال 2008 روزانه 60محصول جدید نانو ارائه شده است و در سال 2009روزانه 500محصول جدید وارد بازار خواهد شد. تازه این فناوری هنوز به مرحله انفجاری نرسیده است و در چند سال آینده این فناوری به حدی خواهد رسید که روی تمام محصولات مورد استفاده ما در جامعه تاثیر خواهند گذاشت.
- از انقلاب نانو زیاد صحبت می‌شود در باره تاثیرات شگرف نانو بر جامعه چه دیدگاهی دارید؟
بسیاری از محصولات نانو هنوز لوکس هستند، پیش‌بینی من این است که بیشترین کاربرد در 10 سال آینده در نانو مواد خواهد بود. از جمله در محصولات آرایشی تحول بزرگی خواهد شد. البته در نانو داروها خیلی کار شده است اما چون اخذ تاییدیه‌های دارو بسیار مشکل است طول می‌کشد تا عمومی شود. زمینه دیگر خودروسازی است که از نانو کامپوزیت‌ها به‌علت سبکی و مقاومت زیاد این نوع مواد استفاده خواهد شد. یکی از اصلی‌ترین کاربردها هم در امور نظامی بوده است که اولین بار توسط روس‌ها انجام شد و بعد آمریکایی‌ها استفاده کردند اما گزارش‌های آن به‌علت محرمانه بودن منتشر نمی‌شود. در پزشکی هم استفاده‌های فراوانی خواهد داشت.
- شنیده‌ام محصولات نانو هنوز استاندارد‌سازی نشده است و روی آن کار می‌شود و گفته می‌شود محصولات نانو ممکن است مشکلات سلامتی برای انسان داشته باشد در این باره چه نظری دارید؟
این طور نیست که استاندارد وجود نداشته باشد بلکه کند پیش می‌رود زیرا این مواد خاصیت نو دارند و برای بشر شناخته شده نیستند. سیستم ایمنی بدن انسان برای اینکه بتواند نسبت به ماده‌ای واکنش نشان بدهد باید آن ماده بزرگ و پیچیده باشد. نانو مواد هم کوچک و هم ساده هستند لذا سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند واکنش نشان دهد. در کشورهای در حال توسعه و ازجمله ایران در بخش تحقیقات ایمنی این فناوری‌ها خیلی کند پیش می‌روند و موارد ایمنی را رعایت نمی‌کنند.
من اخیرا یک سخنرانی در باره ایمنی نانو داشتم که با واکنش خوبی از سوی شرکت‌های تولید‌کننده نانو و حتی بعضی مسئولان مواجه نشد. من حرفم این بود که باید سلامت محیط‌زیست و مردم در نظر گرفته شود و بدون تحقیق کافی از این فناوری‌ها استفاده نشود. در علوم مدرن نباید ذوق زده عمل کنیم. نانو فناوری محصولاتی را به ارمغان خواهد آورد که رفاه را ایجاد می‌کند اما نباید طوری از این فناوری استفاده کنیم که بر عکس شود. باید همزمان با توسعه نانو فناوری، امنیت و ایمنی آن مورد بررسی قرار گیرد. در نانو، این مشکل وجود دارد که اولا ذرات نانو در محیط زیست قابل پیدا کردن نیستند ثانیا قابل جمع کردن نیستند. لذا باید سیاستگذاران نانو این موارد را مورد توجه قرار دهند و همگام با توسعه نانو بدون ذوق‌زدگی، در زمینه خطرات انسانی و زیستی آن نیز پژوهش کنند.
