سازمان حج و زیارت یکی از سازمان‌هایی است که مدعی استفاده از اینترنت و سهولت کارهاست. امسال حج و زیارت در 2 نوبت امور ثبت‌نام زائران را از طریق اینترنت انجام داده که هر دفعه نیز مشکلاتی به‌مراتب بیش از شیوه پیشین داشته‌است.
به‌کار‌گیری اینترنت در این سازمان به‌دلیل آماده نبودن زیرساخت‌ها مشکلاتی به‌دنبال داشته و موجب سرگردانی مردم شده‌است. ثبت‌نام اخیر این سازمان نیز مانند گذشته با مشکلات فنی مواجه بود که روند ثبت نام را در برخی دفاتر خدمات زیارتی تعیین‌شده بسیار کند کردکه البته مسئولان این سازمان هم توجیهات خود را دارند. به‌نظر می‌رسد انحصاری بودن امور حج و زیارت عتبات عالیات موجب شده اقدام خاصی برای بهبود وضعیت کنونی انجام نشود.رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات زیارتی ایران در این‌باره معتقد است: ایجاد نوبت انتظار و نوبت اعزام زائران، روش سازمان حج و زیارت برای جلوگیری از ورود بخش خصوصی به بحث اعزام زائران است.
وضعیت اعزام متقاضیان سرزمین وحی در هیچ کشور اسلامی‌ای همانند ایران نیست.
برای مثال بررسی کوتاه در دو کشور همسایه یعنی ترکیه و کویت نشان می‌دهد سازمان حج در ترکیه توسط دولت و بخش خصوصی و به‌صورت مشترک اداره می‌شود. اداره سازمان امور دیانت ترکیه مسئول انجام تحقیقات و پژوهش‌های حج است و دستورالعملها و شیوهنامههای اجرایی حج توسط شورای حج و عمره تدوین می‌شود.
با وجود اشتراک دولت و بخش خصوصی در اجرای امور حج نظارت و کنترل و هدایت امور اجرایی حج توسط مسئولان منتخب از سوی سازمان امور دیانت و وزارت گردشگری اعمال می‌شود. بر این اساس مذاکرات رسمی با دولت عربستان سعودی، انعقاد قراردادها و پروتکلها توسط مسئولان دولتی انجام میپذیرد. بخشی از سازماندهی عملیات حج توسط امور دیانت و بخشی نیز توسط واحدهای خصوصی انجام می‌شود. زائران در انتخاب بخش دولتی یا خصوصی آزاد هستند و قواعد و مقررات مربوط به سازماندهی امور حج توسط شورای حج و عمره تعیین می‌شود.
برنامه سفر حج براساس قواعد و مقررات سازمان امور دیانت و بخش خصوصی انجام می‌شود و دولت هر دو بخش را تحت کنترل خود دارد و حتی بخش خصوصی هم با نظارت دولت وظایف خود را به انجام میرساند. بخش خصوصی از نظر مالی و معرفی نحوه خدماتی که ارائه می‌دهد از امکاناتی برخوردار می‌شود که مردم آن را تامین میکنند.بخش خصوصی چنانچه متولی امور اجرایی حج شود، هیچ یارانهای از دولت دریافت نمی‌کند و کلیه درآمدهای او از طریق زائران اعزامی تامین می‌شود.همه ساله هزینه حج در قبل از سفر و حین ثبت‌نام قطعی و از زائر همان سال دریافت می‌شود و هزینه‌ها نیز متفاوت است.
اما در کویت نیز اداره امور حج توسط دولت و بخش خصوصی به‌صورت مشترک صورت میگیرد. کمیته امور حج کویت متشکل از وزارتخانه‌های ذی‌ربط مانند اوقاف، کشور، بهداشت، خارجه و اطلاع رسانی است ولی اداره امور حج در وزارت اوقاف و امور مالی مستقر است. دستور‌‌العمل‌های امور اجرایی را اداره امور حج صادر می‌کند و کمیته امور حج نیز بر آن نظارت دارد.
در این مرحله بخش خصوصی هیچ دخالتی ندارد. در موسم حج اداره امور حج نمایندگان و بازرسانی را به عربستان اعزام می‌کند. این افراد در بعثه کویت مستقر شده و به نظارت بر فعالیت کاروان‌ها میپردازند. در زمینه امور اجرایی، بخش خصوصی همه وظایف را از هنگام
ثبت نام زائران تا بازگشت آنان بر عهده دارد و بخش دولتی وظیفه نظارت بر کیفیت عملکرد تورها، شرکت‌ها و کاروان‌ها و نیز هماهنگی امور با دولت و وزارت اوقاف عربستان را برای حل مسائل کلی حج عهدهدار است.
اما در ایران صمد شفیعی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات زیارتی معتقد است که هدف سازمان حج و زیارت از انجام همه امور توسط خودش ادامه انحصار در اعزام زائران به سرزمین وحی و عتبات عالیات است. این در حالی است که این انجمن با انحصاری شدن همه امور توسط سازمان حج و زیارت به‌شدت مخالف است.
به گفته وی سازمان حج و زیارت در امور زیارتی یک واسطه بزرگ است. در ایران دفاتر فقط کار ثبت نام را انجام می‌دهند و نقش خاصی بر عهده آنها نیست. تا زمان اعزام زائران دفاتر و کاروان‌ها از محل هتل، امکانات و خدمات هتل هیچ‌گونه اطلاعی ندارند. از طرفی زائران، دفاتر زیارتی را مقصر مشکلات می‌دانند در حالی که واقعیت چیز دیگری است.
مدیر یک کاروان نیز معتقد است: نقشه هتل را با تاخیر به مدیر کاروان‌ها می‌دهند. اقلام عمره مانند جا‌کفشی و کارت زائر و... هم مسائل خاص خود را دارد. بطاقه (کارت شناسایی زائران) و بلیت هم تا 2 روز قبل از پرواز و ویزا تا 3روز قبل از پرواز آماده نمی‌شود.
این در حالی است که مدیر راهنما در 2 یا 3 روز مانده به پرواز باید پیگیر رفع نقایص احتمالی ویزا و سایر مسائل باشد، جانمایی زائران در هتل را براساس نقشه انجام دهد و کارت زائران را بنویسد، بطاقه پر کند و ساعت دقیق حضور در فرودگاه را به تک‌تک زائران اطلاع دهد آنهم بدون هیچ اشتباهی.اگر کوچک‌ترین اشتباهی رخ داده باشد بازرسان حج و زیارت نمی‌پذیرند.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات زیارتی ایران درباره نحوه ثبت نام و اعزام زائران به سرزمین وحی تاکید کرد: در هیچ نقطه‌ای از جهان به این شکل عمل نمی‌شود، اصلا صفی برای اعزام وجود ندارد.وی تصریح کرد: دلیل وجود صف این است که سازمان حج و زیارت می‌خواهد بگوید که ما زائر در صف داریم!انجمن صنفی دفاتر خدمات زیارتی ایران بر این اعتقاد است که اگر ثبت‌نام توسط سازمان حج و زیارت انجام نشود تراکم تا این حد نخواهیم داشت. وی درباره تکرار مشکلات در زمینه ثبت نام، اعزام و... اظهار کرد: سازمان حج به مردم احترام نمی‌گذارد. تاکنون سابقه نداشته که بابت مسائل و مشکلات پیش آمده در اعزام زائران، حج و عتبات از مردم عذر‌خواهی کند و این سازمان همواره سعی می‌کند همه تقصیرات را متوجه دفاتر زیارتی کند.
وی با انتقاد از اینکه سازمان حج اعلام می‌کند به ما ربطی ندارد، این سؤال را طرح کرد که مسئول این کوتاهی و مشکلات چه سازمان یا گروهی است، مسئولیت کار با کیست؟
شفیعی در باره انجام معاینه پزشکی زائران از مسئولان پرسید: اگر قرار است از زائران معاینه‌های پزشکی انجام شود پس چرا بدون این کار ثبت‌نام می‌کنید. باید به زائران اعلام کنید تا آنها سرگردان نشوند.
15 روز به 12 روز
رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات زیارتی ایران درخصوص کاهش مدت سفر عمره گفت: 3 روز از هزینه‌های پذیرایی و غذای زائران کمتر شده‌است، علاوه بر آن هزینه اقامت آنها نیز کم شده‌است.
وی با بیان اینکه انجمن از نحوه مبنای قیمت‌گذاری هزینه‌های عمره، تمتع و زیارت عتبات عالیات خبر ندارد می‌گوید: عمره 14 شب و 15 روز بود که براساس اعلام سازمان حج و زیارت با 3 روز کاهش به 12 روز تقلیل یافته‌است، پس باید هزینه این 3 روز از کل هزینه‌های عمره کسر شود.
وی تصریح کرد: از دیدگاه انجمن صنفی دفاتر خدمات زیارتی ایران، هزینه عمره به‌طور سرسام‌‌آوری گران شده‌است. ما به‌عنوان رابط باید به زائر توضیح دهیم که با توجه به کاهش 3 روزه از مدت سفر باز هم هزینه‌ها گران شده‌است.در حالی که قیمت‌های جهانی همه اقلام کاهش یافته چرا هزینه‌های عمره افزایش پیدا کرده‌است.
در ترکیه هزینه حج براساس شرایط رقابتی موجود در این کشور تعیین می‌شود. ساماندهی امور اجرایی حج به‌عهده افراد مشخص و کسانی است که در امور حج دارای تجارب ارزندهای هستند. شرکت‌ها و یا مسئولان تورها، انجام امور اجرایی حج را بر عهده دارند. زائران ترک از حدود 5 الی 6 ماه مانده به عید قربان، به کاروان‌ها و یا تورهای زیارتی معرفی میشوند و طی این مدت آموزش‌های لازم را می‌بینند.
18 سال انتظار
رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات زیارتی ایران با انتقاد از ایجاد نوبت و انتظار در بین متقاضیان اعزام به سرزمین وحی تاکید کرد: بی‌تدبیری است که زائران 18سال در نوبت باشند. راه‌های اعزام زائرانی که مستطیع شده‌اند بسته‌است. وجود این همه متقاضی اعزام به حج نشانه بی‌تدبیری محض سازمان حج و زیارت است. باید طوری برنامه‌ریزی شود که افراد مستطیع در زمان مناسب اعزام شوند.
وی اضافه کرد: مردم وقتی می‌بینند برای اعزام، سال‌ها باید در نوبت بمانند و یک دوره زمانی برای ثبت نام تعیین می‌شود، هجوم می‌آورند و با افزایش تقاضا روبه‌ور می‌شویم که حاصل آن وضعیت موجود است.
وی تصریح کرد: سازمان حج و زیارت در بخش عمره از قبل ثبت نام داشته، بنابراین نوبت و انتظار برای سفر ایجاد شده‌است. در حالی که اگر ثبت‌نام آزاد باشد، برای عمره نوبت طولانی نمی‌شود و زائران براساس برنامه‌ریزی اعزام به سرزمین وحی خواهند داشت.
وی یکی از دلایل افزایش هزینه‌های حج را بخشی از امور دانست که دیده‌نمی‌شوند. زائر در حج، یک بخشی از خدمات را به چشم می‌بیند و معتقد است که با هزینه زائران صورت گرفته مثل خدمه، مدیر و هواپیما. اما آیا سایر هزینه‌ها را نیز باید زائر بپردازد. نکته مهم این است که زائر به همان اندازه که پول می‌دهد توقع سرویس‌دهی دارد.
شفیعی معتقد است که وقتی حج و زیارت اعلام می‌کند 600 هزار زائر هر سال به عربستان اعزام می‌کند باید توقع داشته باشیم که هتلداران عربستان اجاره‌ها را کاهش دهند اما انگار قیمت‌ها توسط طرف سعودی تعیین می‌شود و ما فقط نظاره‌گر هستیم!
وی اظهار کرد: در دوره‌ای که اعزام کم بود هتلها 4 ستاره بود. ولی در دوره‌ای که تعداد زائران زیاد شد هتل به 2ستاره تبدیل شد. در واقع کیفیت فدای کمیت شده و امکانات هتل هم کم می‌شود.
همسایه‌ها و ما
سهمیه حجاج ترکیه براساس قاعده همه کشورهای اسلامی است و هر سال یکهزارم جمعیت ترکیه راهی عربستان میشوند. تقاضا با سهمیه اختصاص یافته برابر نیست و معمولاً تعداد متقاضیان بیش از سهم شناخته شده برای ترکیه است. با توجه به این نکته که تقاضا همواره بیشتر از سهمیه است، میان متقاضیان، قرعهکشی به عمل میآید.
فراخوان برای ثبت نام در حج تمتع، از طریق روزنامه، رادیو، تلویزیون، مساجد، وعاظ و خطب است و ثبت نام عمومی را دولت انجام می‌دهد. برای اعزام زائر ترک، مسئولان شرایطی را وضع کردهاند. در ترکیه هر فرد فقط یک‌بار میتواند برای حج تمتع ثبت‌نام کند و از این حیث محدودیت وجود دارد.
ثبت نام زائران به‌صورت غیرمتمرکز و معمولاً توسط مفتیها و فرمانداریها صورت میگیرد. زائر ترک پس از ثبت‌نام نمیتواند سهمیه خود را به دیگری واگذار کند و امکان انتقال سهمیه وجود ندارد.
در کشور ترکیه هیچ سهمیه‌ای از حج تمتع، به اداره‌ها و سازمانهای دولتی و غیردولتی یا اشخاصحقیقی و حقوقی و یا تشویقها تعلق نمیگیرد و اعزام‌ها فقط از طریق ثبت نام عمومی است.
در کویت نیز به‌دلیل تعداد کم متقاضیان عزیمت به حج، تاکنون سهمیه خاصی برای زائران این کشور در نظر گرفته نشده‌است. علاوه بر آن براساس توافقنامه‌های کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تاکنون هیچ‌گونه محدودیتی برای کویتیها و یا افراد مقیم این کشور وجود نداشته‌است.
در کویت برای ثبت نام از متقاضیان ادای مناسک حج، فراخوانی داده‌نمی‌شود و متقاضی به تورهای مربوطه مراجعه و ثبت نام می‌کند. ولی صاحبان تورها خودشان از طریق چاپ آگهی در روزنامه و یا تهیه بروشور و نصب پلاکارد در مقابل دفاتر خود، برای ثبت نام و جذب تعداد بیشتر حجاج تبلیغ میکنند.
در کویت کسی برای تشرف به حج از پیش ثبت نام نمی‌کند و متقاضیان تشرف لازم نیست که دارای شرایط ویژهای باشند و برای سنوات تشرف نیز محدودیتی وجود ندارد. ثبت‌نام از زائران در کویت غیرمتمرکز است و هیچ سهمیه‌ای ویژه در نظر گرفته نمی‌شود. ولی برخی کاروان‌ها ممکن است به ابتکار خود برای مستمندان یا معلولان خدمات ویژهای ارائه کنند که شامل تخفیف و حتی اعزام رایگان اینگونه افراد باشد.
