۶ چالش مهم ترکیه که سیاست خارجی این کشور را تغییر می‌دهد | ایران و روسیه به دنبال عادی سازی روابط سوریه و ترکیه؛ تحولات جدید در راه است؟

همشهری آنلاین – امیرمحمد حسینی: هشتم دی ماه، انتشار خبر دیدار مقامات امنیتی سوریه و ترکیه در روسیه خبر از تحولاتی در منطقه می‌داد. دیداری که میان مقامات رسمی دو کشور پس از حدود یازده سال انجام شد.

حالا وزیر خارجه ایران نیز در سفری منطقه‌ای ابتدا راهی سوریه و سپس ترکیه شده است و مقصد بعدی او نیز مسکو است که البته با کمی تاخیر انجام می‌شود.

ایران، روسیه و ترکیه پیش از این نیز در روند موسوم به آستانه نشست‌های درباره سوریه داشتند و با عادی سازی روابط آنکار و دمشق این روندها تغییراتی خواهد داشت. تغییراتی که باید دید ترکیه چه هدفی از آن دارد و نقش روسیه در آن چیست؟ از سوی دیگر سوال مهم‌تر اینجاست که ایران چگونه دراین میان نقش آفرینی خواهد کرد؟

فرزاد رمضانی بونش پژوهشگر ارشد مسائل منطقه‌ای در گفت‌وگو با همشهری آنلاین به این سوالات پاسخ می‌دهد.

در ادامه مشروح گفت‌وگو با این پژوهشگر مسائل منطقه را می‌خوانید.

به نظر می‌رسد که تحولاتی در منطقه و همسایه‌های شمالی ایران در جریان است. چندی پیش مقامات سوریه و ترکیه در روسیه دیدار کردند و حالا وزیر خارجه ایران به این دو کشور سفر کرده است. آیا روابط آنکار و دمشق وارد مرحله جدیدی شده است؟  

به طورکلی روابط سوریه و ترکیه بعد از جنگ جهانی دوم تا آغاز قرن بیست و یکم فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است‎؛ اعم از اختلافات سیاسی، مرزی و ژئوپلتیک و گاه نیز با بهبود روابط همراه بوده است. اما بعد از سال‌ها اختلاف اوایل دهه نخست قرن بیست و یکم شاهد نزدیکی روابط دو کشور بودیم که تا سال ۲۰۱۱ ادامه پیدا کرد. در این سال روابط دو کشور وارد مرحله نوینی شد. بعد از وقوع تحولات داخلی در سوریه و وضعیت جنگی در این کشور روابط دو کشور وارد تنش بیشتری شد و عملا این روابط به مرحله بسیار خطرناکی نیز رسید. این روند تا دو سال گذشته نیز ادامه داشت اما پس از آن ترکیه در ادامه روند عادی سازی و بهبود روابط خود با عربستان، امارات، مصر و دیگر بازیگران نگاهی نیز به سوریه داشت. اردوغان به چند دلیل سعی در بهبود روابط با سوریه دارد.

چه دلایلی؟

دلیل نخست اینکه تیم اردوغان تلاش می‌کند تا با عادی سازی روابط با سوریه از فرصت‌های اقتصادی در بازسازی کشور جنگ زده سوریه استفاده کند و جایگاه اقتصادی ترکیه را بهبود ببخشد.

دلیل دوم انگیزه ژئوپلتیکی و سیاسی است که اردوغان پیگیری می‌کند. افزایش تنش در یک دهه گذشته میان ترکیه و سوریه منجر شده که بازیگران دیگر این موضوع را در مناسبات خود با ترکیه در نظر بگیرند. ترکیه امروز تلاش می‌کند با کاهش تنش با سوریه منافع ژئوپلتیک و سیاسی خود را تنظیم کند.

دلیل سوم نقش عامل ایران و روسیه است. ترکیه تلاش می‌کند با کاهش دامنه تنش خود با سوریه به نوعی در مقابل فشارهای روسیه و توصیه‌های ایران برای کاهش تنش گام بردارد. در واقع این اقدام همگرایی با ایران و روسیه است.

دلیل دیگر کاهش چالش‌های امنیتی به از سوی ویژه نیروهای کرد است. ترکیه همچنان با بحران حضور پ. ک.ک در سوریه و شمال عراق روبه‌روست. به نظر می‌رسد که دولت ترکیه به این نتیجه رسیده که با توجه به خطر افزایش قدرت جریان‌های همسو با پ. ‌ک. ک و احزاب کردی سوریه همگرایی و همکاری با دولت سوریه را افزایش دهد. ترکیه با افزایش روابط و همکاری‌ها با دولت سوریه به نوعی تلاش بر جلوگیری از افزایش قدرت‌گیری گروه‌های کردی و پ. ‌ک. ک است که می‌تواند بر ضد منافع ملی ترکیه عمل کنند.

موضوع دیگر بحث پناهندگان است. پناهندگانی که در ترکیه و شمال سوریه حضور دارند تبدیل به مسئله مهمی در ترکیه شده است. افزایش هزینه‌های این پناهندگان تبدیل به مسئله‌ای برای ترکیه شده که می‌تواند آن را در روند کاهش تنش و بهبود روابط با دولت اسد حل کند.

موضوع دیگر بسیار برای ترکیه اهمیت دارد پیروزی در انتخابات آتی ترکیه است. اردوغان تلاش می‌کند در راستای بازسازی روابط با سوریه مانع استفاده تبلیغاتی از سوی احزاب رقیب به دلیل تنش در سیاست خارجی شود. به عبارتی دولت  اردوغان از عادی سازی روابط با دمشق برای بالا بردن میزان آرای خود در انتخابات نیز استفاده می‌کند.

در این میان روس‌ها چگونه نقش آفرینی می‌کنند؟

روسیه مسلما نقش بسیار مهمی در روند عادی سازی روابط ترکیه و سوریه دارد. روس‌ها روابط با هر دو کشور دارند و ترکیه نیز تلاش می‌کند از متغیر روسیه برای انجام دیدار اردوغان و اسد پیش از انتخابات ترکیه استفاده کند. از سوی دیگر روسیه نیز با میانجی‌گری میان ترکیه و سوریه می‌خواهد زمینه عادی سازی روابط بین دو کشور فراهم کند و در این بین نقش و نفوذ خود را به عنوان یک بازیگر افزایش دهند.

فکر می‌کنید این روند چه تاثیری بر نقش ایران دارد؟ آیا ایران همچنان نفوذ خود در سوریه را حفظ می‌کند؟

به نظر می‌رسد که با توجه به نوع ارتباط بین ایران و سوریه در مسئله عادی سازی روابط با ترکیه دارد تهران نقش مهمی در این رایزنی‌ها دارد. همچنین ایران تلاش می‌کند زمینه عادی‌سازی روابط سوریه و ترکیه را به نوعی فراهم کند که در جهت منافع امنیتی، سیاسی، اقتصادی و ژئوپلتیکی سوریه و ایران نیز باشد. بنابراین ایران همچنان بازیگری بانفوذ در این بین محسوب می‌شود.