به گزارش همشهری آنلاین، تا همین ۱۰ماه پیش قبل از آنکه اوکراین در شرق اروپا وارد جهنم جنگ شود، بازار نفت معاملات خود را در محدوده‌های قیمتی زیر ۸۰دلار انجام می‌داد، اما کمتر از یک هفته پس از شروع جنگ در ۲۴فوریه ۲۰۲۲، قیمت نفت به ناگهان پرشی ۱۰دلاری را تجربه کرد و به ۹۰دلار رسید. نفت در همه ۱۰ماه گذشته که جنگ در اوکراین جریان داشته، همواره بالای ۸۰دلار معامله شده و در مقطعی حتی به ۱۱۸دلار هم رسید. اوکراین اگرچه یک کشور نفت‌خیز نیست، اما طرف دیگر جنگ، یعنی روسیه، یک کشور عمده و صاحب جایگاه در بازار نفت و انرژی است؛ از این‌رو همه واکنش‌ها و اقداماتی که کشورهای غربی تحت‌تأثیر جنگ اوکراین در این مدت علیه روسیه انجام داده‌اند، آثار و نشانه‌های خود را در بازار انرژی نشان داده است.
جدیدترین تصمیم کشورهای غربی برای تعیین سقف قیمت نفت روسیه نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. این تصمیم که از دیروز به اجرا درآمد، باعث جهش ۲درصدی در بازار نفت شد. براساس گزارش بی‌بی‌سی، قیمت نفت خام برنت در روز دوشنبه حدود ۲درصد افزایش یافت و به ۸۷.۲۵دلار در هر بشکه رسید.
درواقع کشورهای غربی و اروپایی اگرچه در میدان جنگ اوکراین وارد تقابل مستقیم و نبرد نظامی با روس‌ها نشده‌اند، اما تلاش کرده‌اند تا جنگ با روسیه را در میدان نفت و گاز دنبال کرده و دست مسکو را از درآمدهای حوزه انرژی کوتاه کنند. تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه، جدیدترین اقدام غرب علیه درآمدهای روسیه در این حوزه است. وب‌سایت تحلیلی پولیتیکو تعیین سقف قیمت نفت را سخت‌ترین تحریم‌های اتحادیه اروپا برای کاهش درآمدهای سوخت فسیلی مسکو عنوان کرده است. تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه پس از اجلاس ۳روز پیش کشورهای عضو گروه هفت به همراه استرالیا قطعی شد و این کشورها بر سر تعیین سقف «۶۰ دلاری» برای هر بشکه نفت روسیه توافق کردند. توافق اصولی بر سر این تصمیم پیش‌تر میان کشورهای اروپایی صورت گرفته بود، اما نهایی شدن چنین اقدامی به چراغ سبز ورشو نیاز داشت؛ چراکه تصمیمات اتحادیه اروپا باید با موافقت همه اعضا همراه باشد. در نهایت روز جمعه مقامات لهستان با این تصمیم موافقت کردند. در بیانیه اتحادیه اروپا آمده است که این سازوکار از روز دوشنبه (یعنی دیروز) همزمان با آغاز تحریم واردات، محموله‌های دریایی نفت از روسیه اجرایی می‌شود.
چرا نفت ۶۰دلاری؟
تعیین ۶۰دلار برای سقف قیمت نفت روسیه با توجه به آن صورت گرفته که از یک طرف صادرات نفت روسیه به بازار ادامه یابد و از سوی دیگر، درآمد روسیه از فروش نفت محدود باقی بماند. یورونیوز در این ارتباط گزارش داده است که تحریم‌کنندگان تلاش کرده‌اند تا بهای تعیین شده برای نفت روسیه، هم این کشور را ترغیب به ادامه فروش نفت کند و هم این قیمت کمتر از بهای روز بازار باشد تا محدودیت‌هایی را در درآمدهای نفتی مسکو فراهم کند. درواقع غرب همزمان با اعمال محدودیت بر عرضه نفت روسیه، نگران شوک قیمتی به بازار انرژی است و از این‌رو تعیین سقف را به‌عنوان راهی برای کنترل تورم در بازار انرژی و همزمان کاهش درآمد نفتی روسیه می‌بیند. البته قیمت ۶۰دلار برای نفت روسیه، قیمتی ثابت نیست و گروه هفت گفته است که با توجه به تحولات بازار، امکان این تغییر قیمت نیز وجود خواهد داشت.
در عین حال کشورهای اروپایی و آمریکا در قالب گروه هفت، سازوکاری نیز برای پایبندی شرکت‌های بین‌المللی به سقف قیمت نفت روسیه تعیین کرده و گفته‌اند درصورت انجام معامله‌ای فراتر از سقف تعیین‌شده، ارائه خدمات مجاز حمل‌ونقل دریایی (همچون بارگیری، بیمه و...) برای این شرکت‌ها ممنوع خواهد شد. در عین حال اتحادیه اروپا استثناهایی برای خرید نفت از طریق خط لوله زمینی را برای مجارستان که به دریا دسترسی ندارد، قائل شده است.
تحریم‌ها تا چه حد مؤثرند؟
با وجود افزایش ۲درصدی قیمت نفت در نخستین روز اجرای تحریم نفتی روسیه، به‌نظر می‌رسد دامنه تأثیرات اعمال محدودیت از سوی غربی‌ها علیه روسیه تاکنون چندان بر این کشور تأثیرگذار نبوده است. حتی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین نیز که تعیین سقف قیمت در غرب برای حمایت از کشور او انجام شده، اعمال سیاست تعیین سقف قیمت نفت را یک اقدام ضعیف خوانده که به اندازه کافی نمی‌تواند آسیب جدی به اقتصاد روسیه وارد کند.
حقیقت هم آن است که صادرات نفت روسیه برای جهان اهمیت زیادی دارد. این کشور سومین تولیدکننده بزرگ نفت پس از آمریکا و عربستان سعودی و دومین صادرکننده بزرگ نفت خام پس از عربستان سعودی است. در سال ۲۰۲۱، حدود نیمی از صادرات نفت روسیه به اروپا انجام شده و تحولات جنگ اوکراین تاکنون تأثیر محسوسی بر درآمدهای نفتی مسکو نداشته است. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، صادرات کلی نفت مسکو همچنان بی‌وقفه ادامه دارد و در ماه اکتبر، یعنی حدود ۲ماه پیش به ۷.۷میلیون بشکه در روز رسید. این میزان صادرات نفت، فقط ۴۰۰هزار بشکه کمتر از میزان صادرات نفت روسیه قبل از جنگ است و حکایت از آن دارد که تا به امروز اقدامات نفتی غرب علیه روسیه چندان نتیجه‌بخش نبوده است.
«سیمون تاگلیاپیترا»، کارشناس ارشد اندیشکده بروگل در بلژیک نیز درباره وضعیت بازار نفت پس از تحریم روسیه به پولیتیکو می‌گوید: «اتحادیه اروپا پس از تحریم روسیه، نفت خام خود را از جاهای دیگر وارد خواهد کرد و روسیه نیز احتمالا صادرات نفت خام خود را به چین و هند افزایش خواهد داد. همچنین اروپا نفت بیشتری را از خاورمیانه و دیگر منابع تامین خواهد کرد. پس شرایط بازار احتمالا مشابه قبل ادامه خواهد یافت.» بی‌بی‌سی نیز در گزارش مشابهی درباره تأثیر اعمال سقف قیمت بر درآمدهای نفتی روسیه می‌نویسد که روسیه محدودیت‌های اعمالی غرب برای فروش نفت خود را با عرضه نفت به بازارهای دیگری مانند هند و چین که هم‌اکنون بزرگ‌ترین خریداران نفت خام روسیه هستند، تا حد زیادی جبران خواهد کرد.
از طرف دیگر، تحریم نفت خام روسیه، مشمول واردات نفت خام از طریق دریاست و شامل نفتی که از طریق خطوط لوله وارد اروپا می‌شود، نخواهد شد. این بدان معناست که مجارستان، جمهوری چک و اسلواکی همچنان می‌توانند به دریافت نفت روسیه از طریق خط لوله زمینی ادامه دهند. در عین حال، آلمان و لهستان اگرچه نفت روسیه را از طریق خط لوله خشکی دریافت می‌کنند، اما متعهد شده‌اند که این واردات را تا پایان امسال یعنی کمتر از یک ماه دیگر متوقف کنند.
همچنین نمی‌توان توانایی‌های روسیه را برای دورزدن تحریم‌های اروپا نادیده گرفت. تاتیانا میتروا، کارشناس مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا درباره دور زدن تحریم‌های نفتی توسط روسیه معتقد است که مسکو ناوگانی از نفتکش‌ها را جمع‌آوری کرده و با ارائه بیمه دریایی خود در حال دور زدن محدودیت‌های اعمال شده توسط غربی‌ها در بازار نفت است. میتروا همچنین معتقد است که دست روسیه در واکنش به غرب خالی نیست و این کشور می‌تواند با کاهش صادرات و تولید خود، قیمت جهانی نفت را بالا ببرد و به کشورهای مخالف خود آسیب وارد کند. این کارشناس دانشگاه کلمبیا همچنین اعمال سیاست سقف قیمت علیه نفت روسیه را به زیان دیگر کشورهای عضو اوپک و تولیدکننده نفت می‌داند و معتقد است که احتمالا دیگر کشورهای نفتی نیز به این دلیل که با ابزار غرب علیه بازار نفت مقابله کنند، برای شکست سیاست تعیین سقف قیمت وارد عمل خواهند شد.
اندیشکده شورای آتلانتیک در آمریکا نیز در گزارشی درباره تعیین سقف قیمت نفت روسیه و اعمال تحریم‌های کشورهای غربی در گزارشی می‌نویسد که امکان دور زدن تحریم‌ها توسط مسکو وجود دارد؛ چون تجارب بسیاری ثابت کرده است که صنعت کشتیرانی می‌تواند مبدأ محموله‌های بارگیری شده خود را نادرست یا مبهم معرفی کند و در این شرایط، امکان بارگیری نفت روسیه توسط خطوط کشتیرانی همچنان وجود خواهد داشت. از سوی دیگر، با توجه به عدم‌شفافیت بازار، کشف قیمت واقعی معامله نفت روسیه برای کشورهای غربی دشوار خواهد بود. شورای آتلانتیک در گزارش خود همچنین می‌افزاید که هم‌اکنون سقف قیمت اعلام شده با قیمت معاملاتی نفت روسیه در بازار که ۶۹دلار است، اختلاف زیادی ندارد و اگر شرایط بازار کنونی حفظ شود، سیاست تعیین سقف قیمت نفت، تغییرات زیادی را برای درآمدهای نفتی روسیه ایجاد نخواهد کرد.
نظر شما