طب کار؛ ضرورتی فراموش‌شده

بنا بر گزارش سازمان تامین اجتماعی در سال گذشته 24 هزار و 75 نفر دچار حوادث ناشی از کار شده و 117 نفر نیز جان خود را از دست داده‌اند.

همچنین آمارها نشان می‌دهد حوادث ناشی از کار در سال 1386 نسبت به سال 1385 حدود هزار نفر بیشتر شده است. این آمار کارگرانی را دربرمی‌گیرد که بیمه‌اند و تحت‌پوشش سازمان تامین اجتماعی قرار دارند وگرنه آمار از کارافتادگی و مرگ و میر ناشی از کار بسیار بیشتر از این رقم است.

برخی از کارشناسان بین بیماری‌های شغلی و حوادث ناشی از کار تفاوت قائلند و معتقدند به‌دلیل نبود آمار رسمی در زمینه بیماری‌های شغلی، نمی‌توان برآورد دقیقی از میزان خسارت‌ها و مرگ و میر ناشی از کار در ایران ارائه داد.

دکتر مصطفی غفاری، رئیس سلامت محیط کار وزارت بهداشت در این باره به همشهری می‌گوید: هدف از سلامت شغلی، تامین و ارتقای سطح سلامتی شاغلان در انواع حرفه‌ها و مشاغل است تا افراد در مطلوب‌ترین شرایط کار کنند و در ازای پرداختن به کار و انجام وظایف محوله نه تنها بیمار نشوند بلکه همواره با شور و نشاط و سلامتی آن را به پایان برسانند.

وی با بیان اینکه علم بهداشت حرفه‌ای در ایران کارکردی دیرینه دارد و امروزه در سراسر استان‌ها و مراکز مهم صنعتی می‌توان حضور فعالانه و مؤثری را در این زمینه شاهد بود، می‌افزاید: رشته تخصصی طب‌کار،  دوره تحصیلی 3 ساله دارد و پزشکان عمومی برای ورود به این رشته باید در امتحان پذیرش دستیاری سراسری شرکت کنند.

به گفته این کارشناس، با توجه به جوان بودن رشته تخصصی طب کار در کشور و لزوم اهمیت دادن به سلامتی نیروی کار، می‌توان شاهد تلاش و نقش‌آفرینی قابل توجه این رشته علمی در سال‌های آینده بود.

پیروی از اصول علمی -کاربردی طب کار باعث می‌شود تا نیروی کار سالم بماند، به‌ویژه آنکه حفظ و ارتقای سلامتی شاغلان از مهم‌ترین اهداف مسئولان کشور و کارفرمایان است.

• طب‌کار رشته‌ای لوکس نیست

«طب‌کار مربوط به کشورهای پیشرفته و مترقی است و اصول و قوانین آن نیز مربوط به آن کشور‌هاست.» به اعتقاد بسیاری از کارشناسان وجود چنین عقیده‌ای در کشور ما یکی از دلایلی است که باعث رکود علم سلامت شغل در ایران شده است اما علم طب کار رشته‌ای لوکس و تنها متعلق به کشورهای توسعه یافته نیست.

کشورهای در حال رشد نیز باید با به کار بستن اصول آن، از نیروهای کار خود حمایت و از بروز بیماری‌های شغلی و درنهایت معلولیت‌ها و ازکارافتادگی‌ها جلوگیری کنند.

به‌نظر می‌رسد در شرایط کنونی تنها راه برای جا انداختن مفاهیم علم سلامت شغل، اعمال قوانین حاکم و الزام کارفرمایان به رعایت اجباری آن است. قوانین و اقدامات پیشگیرانه‌ای که بسیاری از آنها پرهزینه، وقت‌گیر و از نظر کارفرمایان پردردسر است.

تعیین مرجع ذی‌صلاح در امر شکایات مربوط به این حوزه یکی از راه‌حل‌های بسیار مؤثر در رواج بخشیدن علم سلامت شغلی است. از راهکارهای دیگر در مسیر تقویت علم سلامت شغلی، می‌توان به پیگیری اوضاع بهداشت و ایمنی در مشاغل کوچک اشاره کرد.

خلأ متخصصان آموزش‌دیده

امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته، بیماری‌های شغلی چون سیلیکوزیس، آزبستوزیس، مسمومیت با جیوه، سرب و... به فراموشی رفته، در حالی که در کشور ما این مشکلات و معضلات ابتدایی همچنان روندی روبه‌رشد دارد.

یک متخصص طب کار معتقد است دلیل حذف بیماری‌های شغلی در کشورهای پیشرفته وجود متخصصین آموزش دیده طب کار است و رعایت استانداردهای محیط کار و وضع قوانین مربوط به آن و همچنین وجود نظارت بر محیط‌های کاری باعث شده است که آنها در بسیاری از موارد بیماری‌های شغلی نداشته باشند.

اصولا چه نوع بیماری‌ها را می‌توان بیماری شغلی نامید؟ دکتر مهرداد متخصص طب کار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سؤال می‌گوید: بیماری شغلی، بیماری است که در اثر کار به‌وجود بیاید یا تشدید شود و یا کار نقشی در به‌وجود آمدن آن داشته باشد.

بعضی از بیماری‌ها مانند سیلیکوز بسیار شغلی هستند اما بیماری‌های دیگر مانند کمردرد با شیوع بسیار بالا در کشور داریم که تشخیص شغلی بودن آنها بسیار دشوار است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه می‌دهد: تقریباً هر انسانی که به سن 20 سالگی می‌رسد در یک جایی مشغول به کار می‌شود و در محیط کار خود با برخی آلاینده‌ها در ارتباط است و در آینده دچار بیماری خواهد شد که می‌توان با علم طب کار از به‌وجود آمدن این بیماری‌ها جلوگیری کرد.

وی با تأکید بر این نکته که مسئولان دانشگاه‌ها و سیستم‌های وزارت بهداشت هنوز به اهمیت رشته طب کار واقف نشده اند، می‌افزاید: بزرگ‌ترین حسن این رشته جلوگیری از به‌وجود آمدن بیماری در قشر عظیمی از جامعه است و در بیماری‌های شغلی شما می‌توانید با برنامه‌ریزی از بروز بیماری پیشگیری کنید.

به گفته این متخصص طب کار تنها مرکز آموزشی دستیاری طب کار، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران است که با وجود متولی بودن وزارت بهداشت در این امر، فارغ‌التحصیلان این رشته بیشتر جذب سازمان‌هایی غیر از وزارت بهداشت می‌شوند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا نیاز به گسترش این رشته در دانشگاه‌های دیگر هست، می‌گوید: نیاز به متخصص طب کار زیاد است، اما کیفیت آموزش و استانداردهای آموزشی در درجه اول اهمیت قرار دارند، یعنی اگر قرار باشد هر دانشگاهی در هر جای دورافتاده‌ای بگوید این رشته را می‌خواهیم داشته باشیم، شاید همان اتفاقی که مثلاً برای رشته پزشکی عمومی و یا بعضی از رشته‌های تخصصی افتاده است، برای این رشته نیز رخ دهد.