جنبش پنج ستاره ایتالیا | از شکل گیری تا فرجام | جدال منافع و آرمان

ایتالیا سمبل گذار تاریخی از جامعه ای متصلب به کشوری با حاکمیتی کثرت گرا است. این کشور، قلمروی است که مردمان آن در پهنه تاریخ انواعی از نظامات سیاسی را تجربه نموده و شانه های این ملت، محمل انواع متفاوت و متضادی از ساختارهای سیاسی بوده است. در دوره باستان، ایتالیا شاهد حاکمیت بلامنازع پادشاهان و حکام تمامیت خواه بوده و در زمانی حاکمیت سیاسی در نتیجه قدرت یافتن دین و کلیسا به نفع کلیسا از بخش قابل توجهی از قدرت خود چشم پوشی نموده یا آن را در اختیار منویات پاپ قرار داد. حاکمیت بلامنازع کلیسای مقدس تا جایی در این کشور گسترش یافت که بنای مجلس سنای ایتالیا از سوی پاپ وقت به دولت این کشور پیشکش شد تا گواهی بر جایگاه و اشراف کلیسا نه تنها ورای مرزهای ملی این کشور که بر فضای مناسبات سیاسی در اندرونی امپراطوری روم باشد. 

خسته از بار سنگین سال ها حاکمیت متمرکز و متصلب در گستره تاریخ ایتالیا ، با فروکش نمودن جنگ های جهانی در پهنه این سرزمین در دوره معاصر، اولین سنگ بنای تشکیل حکومتی متکثر و مبتنی بر اراده مردم بر اساس آموزه های دمکراتیک گذارده شد. در سال 1947 قانون اساسی ایتالیا به تصویب رسید. در این دوره عمدتا دو حزب دمکرات مسیحی و کمونیست در عرصه سیاسی این کشور خودنمایی می نمودند. به مرور به دلیل فرهنگ سیاسی، بر تعداد احزاب به شکل قابل توجهی افزوده گردید . برخی از احزاب نو ظهور، توسط رهبران حزبی و به دنبال ایجاد اختلاف با بدنه حزب یا توسط گروه هایی از نمایندگان دگر اندیش درون یک حزب و با هدف ابراز مخالفت با تصمیم حزب بوجود آمدند. در درون احزاب به جای تکیه بر گفتمان سیاسی و نیل به نوعی تفاهم برای هدایت حزب و تفسیر موسع از برنامه های حزبی ، بیشتر گروه های مختلف بر مواضع خود پافشاری نموده و موجد نوعی فرهنگ سیاسی سازش ناپذیر درون حزبی شدند. 
از مختصات تا حدودی منحصر به فرد در عرصه سیاست داخلی ایتالیا در دوره معاصر،شکل گیری ائتلاف ها بعد از انتخابات می باشد . در حالی که در بسیاری از دمکراسی های غربی با هدف افزایش مسئولیت پذیری و به خاطر سیستم انتخاباتی اکثریت، ائتلاف قبل از انتخابات شکل می گیرد ، در جمهوری ایتالیا سیستم تناسبی و منفعت گرایی صرف در درون احزاب باعث شده رویکرد قالب تشکیل ائتلاف ها پس از برگزاری انتخابات صورت پذیرد لذا احزاب ائتلافی دارای ساختاری نامتجانس و ناهمگون بوده که صرفا منفعت سیاسی مشترک، آنها را به صورت کوتاه مدت در کنار هم قرار داده تا از مزایای قدرت بهره مند شوند. بی ثباتی مفرط سیاسی در این کشور که ریشه در فرهنگ سیاسی معاصر نخبگان و احزاب سیاسی دارد در کنار نظام دومجلسی با اختیارات یکسان ، عملا تحقق اصلاحات و اهداف سیاسی را با دشواری قابل توجهی همراه نموده است. در تشریح این مولفه باید گفت: هر لایحه دولتی که در مجلس نمایندگان اعم از کمیسیون تخصصی و صحن مجلس به رای گذارده می شود ، پس از تصویب مجددا باید عینا به تصویب سنا هم برسد و اعمال هر تغییری در سنا مستلزم تصویب مجدد در مجلس نمایندگان می باشد. این ساختار باعث کاهش آزادی عمل دولت ها برای اعمال برنامه های خود و زمان بر بودن تصویب و تایید لوایح دولتی گردیده است. تمام این عوامل باعث بی ثباتی قابل توجه دولت ها از یک سو و ناکارآمدی آنها از سوی دیگر می گردد. در فضای اینچنینی ، بدون تردید احزاب و جنبش های مردم گرا از اقبال خوبی برای ورود به عرصه قدرت برخوردار گردیدند. در همین راستا، فضای سیاسی داخلی ایتالیا طی یک دهه گذشته شاهد شکل گیری جنبشی با عنوان جنبش پنج ستاره بود. 

جنبش ضد ساختار:

در سال 2005 بپه گریلو-Beppe Grillo - فعال شبکه و بلاگر ایتالیایی برای تبادل نظر در خصوص ایده های بهتر از طریق شبکه های اجتماعی گعده ای چهل نفره میان دوستان خود تشکیل داد که عملا بعدها هسته اولیه شکل گیری جنبش پنج ستاره گردید. در 14 ژوئن 2007 در روزی که بعنوان V-Days شهرت یافت تعدادی از جوانان ایتالیایی در شهر بولونیا با هدف جمع آوری امضا در مخالفت با قانون انتخابات و ممانعت از کاندیداتوری متهمین و کسانی که دو دوره کامل در مجلس بوده اند ، گرد هم آمدند. عدد V   همان پنج رومی برای این جوانان نماد نه به سیاست های بد بعنوان بزرگترین آرمان آنها قلمداد می گشت. دو سال بعد و در چهارم اکتبر سال 2009 فضای سیاسی در جمهوری ایتالیا شاهد ظهور پدیده ای جدید در این کشور بود. گریلو کهتنها سابقه کار کمدی و فعالیت بعنوان یک بلاگر را در کارنامه خود داشت به همراه جان روبرتو کازالجیو که یک استراتژیست شبکه بود ضمن اعلام رسمی تولد بزرگترین جنبش مردمی در ایتالیا ، در تاتر شهر میلان اقدام به معرفی آرمان های بلند جنبش و ارایه برنامه های خود نمودند. بعدا به فاصله کوتاهی این جنبش که برخاسته از تمایل گروهی از جوانان ایتالیایی برای اصلاح امور از طریق کسب قدرت سیاسی بود توانست زمام امور را به عنوان بزرگترین جنبش در این کشوربه دست گرفته و محور تحولات سیاسی ایتالیا قرار گیرد. جنبش در اولین سال های فعالیت های خود با تکیه بر آرمان های بدیع سیاسی خود توانست در انتخابات محلی از جمله در سال 2010 آرای قابل توجهی کسب نماید . در انتخابات عمومی سال 2013 ، برای اولین بار در ایتالیا کاندیداهای این جنبش به صورت آنلاین با رای مستقیم هواداران انتخاب شدند. در این انتخابات ، این جنبش توانست بیشترین رای خود را در مجلس نمایندگان کسب نماید. در این انتخابات رای 5 ستاره بعد از حزب دمکراتیک به میزان 55/25 درصد شرکت کنندگان در داخل و 67/9 درصد در خارج از این کشور بود در حالی که حزب دمکراتیک در همان انتخابات حائز 42/25 درصد آرای داخلی و 9/29 درصد آرای خارجی گردیده بود. . این جنبش توانست در این انتخابات 108 نماینده به مجلس نمایندگان و 54 نماینده به مجلس سنا ی این کشور بفرستد. در 21 مارس 2013 لوئیجی دی مایو در سن 26 سالگی توانست عنوان معاون مجلس نمایندگان را کسب نماید . در انتخابات پارلمان اروپا در سال 2014 این جنبش توانست 15/21 درصد آرا را کسب نماید. در سال 2014 همچنین گریلو چهار نماینده پارلمان به نام های دی باتیستا، دی مایو ، فیکو و روکو را در قالب یک اداره منصوب نمود و در اکتبر همان سال بعد از انحلال آن ، نهایتا خود را بعنوان رهبر سیاسی جنبش اعلام نمود. 

تا 17 نوامبر 2015 آدرس رسمی جنبش وبلاک گریلو ، موسس آن بود اما در آن سال با رای گیری آنلاین آدرس رسمی سایت جنبش ایجاد گردید. 12 آوریل 2016 جنبش، جیان روبرتو کازالجیو یکی از موسسین خود را در شهر میلان به دلیل عارضه سرطان از دست داد و بدین ترتیب فرزند وی داوید کازالجیو جای پدر را در جنبش گرفت. 
ویژگی های این جنبش عبارت بود از رویکرد پوپولیستی ، ماهیت ضد ساختارگرا ، دارای گرایش محیط زیستی ، ضد مهاجرت ، ضد جهانی سازی و ماهیت ضد اروپایی . این ویژگی های باعث گردید که از این جنبش بعنوان یک جنبش راست جدید یاد شود. 

جنبش ضد ساختار پنج ستاره 5 موضوع کلیدی را محور فعالیت های خود قرار داده است ، آب ، حمل و نقل عمومی ، توسعه پایدار ، حق دسترسی به اینترنت ، محیط زیست در عین حال ویژگی منحصر به فرد این جنبش در نظامات سیاسی داخلی ایتالیا تمسک به دمکراسی مستقیم می باشد. در 22-21 سپتامبر 2017 لوئیجی دیمایو رهبری جنبش را عهده دار گردید و توانست 82 درصد آرای آنلاین را کسب نماید. 

انتخابات 4 مارس 2018 همراه با موفقیت چشمگیر این جنبش در عرصه سیاست داخلی ایتالیا بود و این جنبش توانست با تمسک به آرمان های خود که برخاسته از اندیشه های رهبران جنبش بود ، پیروز انتخابات گردد و برای اولین بار در معرض تشکیل دولت ( البته بصورت ائتلافی ) قرار گیرد. خستگی جامعه سیاسی ایتالیا از احزاب سنتی ، شکاف بین نسلی ، بحران مهاجرت ، جوان گرایی ، طرح ایده های نوین و نوگرایی از عواملی بود که نقش قابل توجهی در پیروزی جنبش پنج ستاره داشت . در انتخابات عمومی مارس 2018 جنبش توانست با کسب 7/32 درصد کل آرا 227 کرسی مجلس را اشغال نماید.  

آرمان های این جنبش در قالب تمسک به دمکراسی مستقیم ، استفاده از ابزارهای نوین همچون اینترنت برای ارتباطات حزبی ، تاکید بر مشاغل سبز ، عدالت اجتماعی ، تاکید بر اینکه سیاست یک شغل نیست بلکه یک خدمت موقت است ، ممنوعیت برای انتخاب شدن برای بار سوم در مجلس ، رد صلاحیت در صورت داشتن سوابق جنایی برای کاندیداها ، تاکید بر لزوم عدم اجباری شدن واکسیناسیون ، اروپا گریزی و موضع انتقادی در خصوص اروپا را می توان به عنوان مهم ترین شاخص های سیاسی جنبش پنج ستاره قلمداد نمود. 

رویکرد ضد سیستمی این جنبش تا جایی پیش رفت که لوئیجی دیمایو بعنوان رهبر جنبش با گروه های موسوم به جلیقه زردها در فرانسه همزاد پنداری نموده و به دیدار آنها شتافت و موجبات انتقاد جدی رهبران فرانسه و سایر رهبران اروپایی را فراهم آورد. 

جدال منافع و آرمان :

اکنون رهبران جنبش در سایه موفقیت در انتخابات مارس 2018 به مناصب دولتی گماشته یا به عضویت پارلمان در آمده و از مزایای بی شمار آن برخوردار بودند. دیری نپایید طعم قدرت به مذاق رهبران حزب خوش آمد و کم کم میل به حفظ پست و مقام و جایگاه سیاسی بر پیگیری آرمان های جنبش پیشی گرفت. نهایتاپیکره جنبش پنج ستاره بین دو طیف آرمان گرایان تندرو و دولتی های واقع گرا منشق گردید. در یک سو دی مایو و فیکو و طیف گسترده ای از نمایندگان جنبش که در پارلمان حضور داشتند ، به دنبال حفظ جایگاه ، امتیازات و منافع و منزلت اجتماعی خود بودند و در سوی دیگر شخصیت هایی همچون داویدو کازالجو ( فرزند یکی از دو بنیانگذار جنبش ) و دی باتیستا بعنوان آرمان گرایان حزبی قرار داشتند که بر لزوم حفظ آرمان ها پای می فشردند. 

در حقیقت تقابل این دو دیدگاه در فضای سیاسی داخلی ایتالیا باعث گردید بخش عمده ای از آرای جنبش به نفع سایر احزاب سنتی ریزش نموده و حزب با بحرانی بی نظیر روبرو گردد. نهایتا برای بهبود بخشیدن به وجهه آسیب دیده جنبش ، دی مایو مجبور به استعفا از رهبری حزب گردید که به انتخاب ویتو کریمی بعنوان رهبر جدید جنبش انجامید. 

در واکاوی دلایل سقوط محبوبیت جنبش پنج ستاره در حقیقت باید رویکردهای حزبی ، نمایندگان و رهبران این جنبش را در فضای سیاست داخلی ایتالیا از مارس 2018 که جنبش پنج ستاره با تاکید بر آرمان های خود توانست آرای بسیاری را جذب نماید تا نیمه دوم سال 2021 که این جنبش در وخیم ترین شرایط حیات سیاسی خود به سر می برد ، بررسی نمود. در بررسی این چرخه به نکات قابل توجهی برمی خوریم . بارزترین نکته همان جدال و تقابل ماهوی آرمان ها و منافع است که در بسیاری از جنبش ها و حرکت های سیاسی در کشورها به چشم می خورد . علاقه شدید بخشی از نمایندگان جنبش که با شعارهای آرمانی راهی پارلمان ایتالیا گردیده بودند به حفظ چایگاه و امتیازات خود، باعث گردیده بود که این افراد ضمن فاصله گرفتن از آرمان های خود در دام منافع و امتیازات نمایندگی افتاده و حتی در مواردی که احتمال سقوط دولت یا برگزاری انتخابات عمومی قوت می گرفت ، تعدادی از این نمایندگان جذب احزاب مخالف گردند. بدیهی است این رفتار سیاسی ، به شدت وجهه اعضا و نمایندگان جنبش را نزد افکار عمومی ایتالیا و حامیان خود مخدوش ساخت.

همه گیری کرونا و آسیب های ناشی از آن گرچه باعث گردید به دلایل مصلحت جویانه سقوط دولت ائتلافی دوم پنج ستاره – حزب دمکراتیک به تاخیر افتد  زمینه را برای تشکیل دولت فنی به رهبری ماریو دراگی فراهم سازد، اما چیزی از فرجام تیره و تار جنبش پنج ستاره در سپهر سیاسی ایتالیا فرونکاست . کوتاه سخن اینکه داستان جنبش پنج ستاره در ایتالیا در حقیقت داستان جدال بین آرمان های انقلابی و اصلاحی و منافع فردی و گروهی است . جدالی که با پیروزی عمده منافع بر آرمان ها ادامه یافته و نهایتا به اضمحلال آرمان ها خواهد انجامید. این جدال بیش از هر چیز در ماهیت قدرت سیاسی و نقش اغواگرایانه منافع فردی و گروهی آن نهفته است که محدود به فضای سیاسی یک یا دو کشور نمی گردد و در ادبیات سیاسی شرق و غرب واژه ای متداول گردیده است.