فراموشی هویت معماری ایرانی در سایه ساخت‌وسازهای ناهمگون در گنبدکاووس

به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایرنا، روزبه‌روز بر بلندمرتبه‌سازی بدون توجه به معماری ایرانی و استفاده از نماهای غیرمتعارف برگرفته از معماری کشورهای دیگر در ساختمان‌های شهری گنبدکاووس در استان گلستان افزوده می‌شود، به طوری که این شهر برخوردار از هویت تاریخی و فرهنگی را به نمادی از معماری ناهمگون تبدیل کرده است.

گنبدکاووس گذشته‌ای به بلندای چند هزار سال و تاریخی مملو از فراز و فرودهای گوناگون دارد که خرابه شهر جرجان، شاهد آشکار بر این تاریخ است. این شهر تاریخی که در گذشته به جرجان مشهور و از بلاد آباد دوران حکومت سامانیان، آل‌زیار و سلجوقیان بود درسال ۶۲۰ هجری بر اثر حمله مغول از بین رفت و اکنون نیز خرابه‌های آن در قسمت غرب و جنوب غربی گنبدکاووس وجود دارد.

پیشینه و هویت تاریخی و فرهنگی گنبدکاووس که هم اکنون "گنبد قابوس" به عنوان بلندترین برج آجری جهان را در مرکز خود دارد، می‌تواند الگوی ساخت‌وساز ساختمان‌های مردم این دیار قرار گیرد تا وضعیت آشفته بازار معماری و نمای ساختمانی در این شهر را سامان دهد. وجود برخی نماهایی برگرفته از سلیقه صاحبخانه‌ بدون رعایت اصول معماری و یا ساختمان‌هایی با سبک‌ رومی در کنار خانه‌های بافت قدیمی، چهره‌ای بهم‌ریخته و نازیبا به منظر شهری گنبدکاووس بخشیده است.

در تعریف کلی، نمای ساختمان، ‌معرفی‌کننده هویت و فرهنگ هر شهر شناخته می‌شود و صاحبخانه‌ها به دلایل مختلف از جمله افزایش ارزش واحد مسکونی نباید نماهای غربی مانند رومی و یونانی را جایگزین نمای ساده و با ایمنی بیشتر کنند زیرا چسباندن سنگ با سیمان به دلیل وزن زیاد آن در نمای رومی ساختمان‌های چند طبقه به مرور زمان می‌تواند باعث ایجاد خطر شود. علاوه بر توجه به زیباسازی ساختمان‌ها، باید در ساخت‌ و سازها به هویت ایرانی - اسلامی و خرده‌فرهنگ‌های هر منطقه توجه شود اما امروزه شاهد غفلت متولیان ساخت‌وساز به این موضوع هستیم.

یک کارشناس حفاظت و معماری ساختمان معماری گنبدکاووس را ناهمگون دانست و گفت:‌ به عنوان نمونه وجود ساختمان آجری با نمای چشم و ابرو در این شهر به عنوان یک طراحی نامناسب در معماری ایرانی شناخته می‌شود. مشاهده این سبک معماری به این معنی است که فعالیت در این عرصه از دست متولیان واقعی خارج و به دست افراد ناآشنا افتاده تا با این گونه ساخت‌وسازها به فرهنگ و هویت مردم بی‌احترامی کنند.

وی افزود: برج قابوس به عنوان بنایی بازمانده از سده چهارم هجری در دنیا کم‌نظیر بوده و معماری آن از نظر ماهیت و کارکرد، قابل تکرار نیست چراکه در زمان ساخت این بنای ۵۵ متری، خانه‌های مسکونی به صورت یک طبقه با چند اتاق در ایوان ساخته می‌شد. با توجه به اینکه تاکنون محدوده کوچکی از شهر تاریخی "جرجان" واقع در سه کیلومتری گنبدکاووس مورد باستان‌شناسی قرار گرفته است نمی‌توان به معماری آن به عنوان یک الگو نگاه کرد.

کتولی اضافه کرد: گنبدکاووس یک شهر جدیدساز شناخته می‌شود که حدود ۹۰ سال پیش طراحی و ساخته شده و ریشه‌ و معماری قدیمی مانند گرگان ندارد. در معماری ایرانی نباید به دنبال فرم‌های معماری رفت بلکه می‌توان از شیوه زندگی و حال و هوای قومیت‌های ساکن در هر شهر مانند قومیت ترکمن در گنبدکاووس در طراحی ساختمان‌ها بهره گرفت. هر شهری بر اساس ویژگی‌های اقلیمی، جغرافیایی و تاریخی و بهره‌گیری از سبک زندگی، علایق و سلایق مردم، معماری خاص خود را دارد که اصفهان، تبریز و یزد نمونه‌ای از این شهرها هستند. استفاده از سبک معماری ایرانی در دوره معاصر کمرنگ و با معماری وارداتی از جمله سبک رومی جایگزین شده است. مهمترین راهکار عبور از بحران غرب‌زدگی در معماری، ارائه طرح‌هایی مطابق با سلیقه امروز جامعه برگرفته از روح معماری ایرانی است. معماری قدیمی ایرانی به دلیل نوع رعایت حریم در ساخت‌وساز و احترام به طبیعت برای انسان آرامش بخش است.

تشکیل "شورای عالی مسکن" راهکاری اصلی ساماندهی ساخت و ساز در گنبدکاووس

علیرضا کاشانی، سرپرست نظام مهندسی ساختمان گنبدکاووس نیز گفت: وظیفه این سازمان کنترل سازه‌ای، معماری و تاسیساتی پروژه‌های در حال ساخت است و انتخاب نوع معماری و نمای ساختمان به سلیقه متقاضی بر می‌گردد. مهمترین لازمه اصلاح معماری ناهمگون شهر گنبدکاووس را در فرهنگ‌سازی استفاده از سبک‌های مناسب با موقعیت هر منطقه و در مرحله بعدی ساماندهی زیرساخت‌های مدیریت شهری ساخت مسکن عنوان کرد. صاحب‌خانه‌ها با بکارگیری طرح رومی و استفاده از روشنایی در نما، ارزش ریالی ساختمان خود را بیشتر می‌کنند اما به این نکته توجه ندارند که احتمال افتادن سنگ‌های چسبیده به بدنه ساختمان به عنوان نما آن هم برای آپارتمان‌ها چند طبقه به مرور زمان وجود دارد. برای ساماندهی زیرساخت‌های ساختمان‌سازی نیاز به تشکیل "شورای عالی مسکن در گنبدکاووس" است تا مشکلات عرضه و تقاضای مسکن در این شورای مورد بررسی قرار گیرد.