تغییر الگوی کشت در اصفهان از علم تا عمل

به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایرنا، کشت خودسرانه و بدون برنامه‌ریزی، یکی از نمودهای آشکار کشاورزی سنتی در کشورهای جهان سوم از جمله ایران است، الگویی که نه فقط برای تعادل بازار آسیب‌زاست بلکه تاکید بر کشت یک یا چند محصول آسیب‌های زیادی برای منابع آبی، اکوسیستم و خاک به دنبال دارد.

این در حالی است که برآیند آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد با اصلاح الگوی کشت، تولید محصولات باغی در یک هکتار تا حدود ۵۰ درصد نسبت به کشاورزی سنتی افزایش می‌یابد و در مصرف آب هم سالانه ۲۰۰ هزار لیتر در ثانیه در ۱۰ هزار متر مربع عرصه کشاورزی صرفه‌جویی خواهد شد.

 تغییر الگوی کشت در ایران و اصفهان با توجه به کمبود آب ضروری است چرا که در کشوری همچون ایران که میزان بارندگی آن یک چهارم و تبخیر آب آن ۲ برابر جهان است باید تمام برنامه‌ریزی‌ها در زمینه تولید محصولات کشاورزی به صورت همگرا مورد توجه قرار بگیرد.

مقدار بارش‌ها در سرشاخه‌های زاینده‌رود از ابتدای سال آبی جاری(مهر ۹۸) تا ۳۰ فروردین ۹۹ یک‌هزار و ۶۳ میلی‌متر بوده که بارندگی‌ها به نسبت سال قبل ۴۸ و در مقایسه با متوسط بلندمدت ۱۵ درصد کاهش داشته است. این مساله ضرورت تغییر الگوی کشت در بخش کشاورزی اصفهان را برای مدیریت منابع آب و دوام زراعت دو چندان کرده است.

زمین‌های کشاورزی اصفهان حدود ۵۵۰ هزار هکتار را تشکیل می‌دهند که با توجه به محدودیت منابع آب در سال‌های اخیر، ۳۰۰ هزار هکتار آن زیر کشت زراعی و باغی قرار می‌گیرد.

به گفته مسئولان، در سال زراعی جاری تا اکنون حدود ۴۰ هزار هکتار از اراضی اصفهان زیر کشت رفته که شامل ۳۰ هزار هکتار گندم و ۱۰ هزار هکتار جو است، همچنین  ۵۳ میلیون مترمکعب آب تا اکنون به کشاورزان تخصیص یافت.

تدوین اطلس آب، گام نخست برای الگوی کشت بهینه

"سالانه ۴.۶ میلیون تُن محصولات زراعی و ۸۰۰ هزار تن محصولات باغی و گلخانه‌ای در استان اصفهان تولید می‌شود که ۴۸۹ هزار هکتار از اراضی مربوط به کشت گیاهان زراعی و ۷۹ هزار هکتار مربوط به باغات است. "

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان افزود: باتوجه به کم‌آبی و واقع شدن این استان در منطقه خشک کشور، عملیات زیربنایی و زیرساختی برای تداوم کشاورزی در دوره خشکسالی انجام شده و اصلاح الگوی کشت محصولات زراعی و جایگزینی گیاهان تاب‌آور در برار خشکی و شوری در دستور کار است.

مهرداد مرادمند اضافه کرد: بر این اساس سال گذشته هفت هزار تن گندم و جو گواهی شده مورد استفاده قرار گرفت و تغییر کشت از بهار به پاییز را داشتیم تا بهتر بتوانیم منابع آبی را مدیریت کنیم.

به گفته وی  ۱۴۱ هزار هکتار از مزارع استان اصفهان تحت اجرای روش‌های آبیاری نوین قرار گرفته است که نیمی از سطح زیر کشت زراعی استان را شامل می‌شود.

مرادمند از تدوین اطلس آب با همکاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خبر داد و گفت: این اطلس به صورت دقیق میزان مصرف آب و تولید انواع محصولات کشاورزی در مناطق گوناگون استان را به صورت جز به جز مشخص کرده است.

وی افزود: یک هزار و ٨۵۶ گلخانه فعال در استان اصفهان وجود دارد. در سال‌های گذشته توسعه کشت گیاهان دارویی و محصولاتی مانند زعفران و موسیر را در استان شاهد بودیم.

ضرورت توسعه کشت گلخانه‌ای در اصفهان

کارشناسان، کشت گلخانه‌ای را به‌عنوان روشی پیشرفته  در کشت و کار برای رونق کشاورزی بویژه در مناطقی که با مشکل کم‌آبی روبه رو هستند توصیه می‌کنند. سطح زیر کشت محصولات گلخانه‌ای شامل سبزی و صیفی و گل و گیاه زینتی استان اصفهان رتبه دوم کشوری را به خود اختصاص داده است.

از این رو رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی اصفهان، تغییر شیوه کشت از فضای باز و به صورت سنتی به فضای گلخانه‌ای را  راهکار مناسب برای دوام کشاورزیدر شرایط فعلی می‌داند.

احمد صادقی توسعه این نوع کشت را مستلزم حمایت از سوی متولیان دانست و بیان کرد: صرفه‌جویی در مصرف آب، افزایش راندمان، اشتغال‌زایی بهتر و تولید محصولات با کیفیت بالاتر از مزایای کشت گلخانه‌ای محسوب می‌شود و گسترش آن به سود کشاورزی و اقتصاد کشور است.

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی اصفهان درباره مشکلاتی که در روند طرح مذکور وجود دارد، اضافه کرد:  اینگونه طرح‌ها نیازمند تسهیلات بانکی است، اما تامین وثیقه بانکی خواسته شده کار چندان راحتی نیست بخصوص اینکه بسیاری از زمین‌های کشاورزی آن نوع سند مالکیتی که مد نظر بانک است، ندارند و همین امر دریافت وام و تسهیلات را با مشکل روبه رو می‌کند.

صادقی گفت: انواع محصولات سبزی و صیفی مانند خیار، گوجه، فلفل دلمه‌ای رنگی، بادمجان، توت‌فرنگی، سبزی برگی و غده‌ای به همراه گل‌های تزیینی در ایران بوسیله کشت گلخانه‌ای تولید می‌شود، اما می‌توانیم مانند بقیه کشورها سایر محصولات باغی و میوه‌ها را هم از طریق این روش کشت کنیم و تنوع محصولات را افزایش دهیم.

وی خاطرنشان کرد: کیفیت محصول گلخانه‌ای هم‌اندازه با کشت سنتی و حتی بالاتر است، کنترل آفات و بیماری‌ها، شرایط محیطی مناسب و رسیدگی دقیق‌تر باعث می‌شود که این نوع محصولات با کیفیت بهتری برداشت شوند و به دست مصرف‌کنندگان برسند.

رئیس کمیسیون کشاورزی ادامه داد: این که در اذهان عمومی کیفیت محصولات گلخانه‌ای را کمتر می پندازند، از لحاظ علمی درست نیست.

تولید انبوه سبزی و صیفی در اصفهان، نتیجه تغییر الگوی کشت

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان هم اظهار کرد: مساحت گلخانه‌های اصفهان از یک هزار و ۸۴۰ هکتار در سال ۹۷ اکنون به یک هزار و ۹۵۰ هکتار رسیده است که با توجه به برنامه‌ریزی انجام شده و فراهم کردن بستر سرمایه‌گذاری لازم این مقدار تا پایان سال جاری به۲ هزار هکتار افزایش خواهد یافت.

احمدرضا رئیس‌زاده افزود: این میزان گلخانه در طول سال قادر خواهد بود ۳۰۰ هزار تُن انواع محصولات سبزی و صیفی مانند خیار، گوجه، فلفل دلمه‌ای رنگی، بادمجان، توت فرنگی، سبزی برگی و غده‌ای تولید کند.

وی ادامه داد: سالانه ۱۳۰ میلیون شاخه و اصله انواع گل و گلدان و گیاه تزیینی در ۱۸۰ هکتار گلخانه این منطقه تولید می‌شود که شامل شاخه بریده، گیاهان آپارتمانی، درخت و درختچه، گل‌های فصلی و نشایی است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان بیان کرد: سالانه ۵۰ هزار تن انواع محصولات گلخانه‌ای از این استان به خارج کشور صادر می‌شود و سیاست ما همچون وزارتخانه توسعه این نوع کشت و کار است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان افزود: این میزان صادرات سالانه افزون بر ۵۰ میلیون دلار ارزآوری برای کشورمان دارد.

وی ادامه داد: تغییر شیوه کشت از فضای باز و بصورت سنتی به فضای گلخانه‌ای از اولویت‌های اصلی وزارتخانه است و این شیوه در استان اصفهان بطور جدی دنبال می‌شود.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با اشاره به شهرستان‌های فلاورجان، تیران و کرون، مبارکه، اصفهان، شهرضا و نجف‌آباد به عنوان فعالان صنعت کشت و کار گلخانه‌ای در این استان  گفت: چهار هزار و ۵۰۰ واحد گلخانه در استان مستقر است که ۲۰ هزار نفر شغل مستقیم و معادل همین رقم شغل غیرمستقیم در مراکز فرآوری و بسته‌بندی محصولات ایجاد کرده است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان اضافه کرد: این نوع کشت و کار در مناطق معتدل بهتر جواب می‌دهد بنابراین مناطق مرکزی استان شمار بیشتری از گلخانه‌ها را در خود جای داده است.

ضرورت تعیین سهم آب در بخش کشاورزی

استادیار گروه علوم زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان اما، توجه به سه نکته در خصوص تغییر الگوی کشت را ضروری دانست و گفت: سازگاری الگوی کشت با محیط‌زیست، قابل قبول بودن از نظر اقتصادی و پذیرفته شده از نظر اجتماعی (شناخت کشاورز با گیاه جایگزین) سه مولفه کشاورزی بر مبنای توسعه پایدار است.

حمید رضاعشقی زاده بیان کرد: باید سهم آب بخش کشاورزی مشخص شود، چاه‌های بدون مجوز باید مسدود و چاه‌های مجوزدار دارای کنتور شود تا میزان آب قابل استفاده برای تعیین نوع کشت مشخص شود.

وی اظهارکرد: به نظر می‌رسد در اصفهان از گیاهانی که در فصل گرم (بهاره یا تابستانه) کشت می‌شوند باید به سمت کشت پاییزه برویم مشروط به اینکه اگر گندم و جو کشت شد تا به دست آمدن محصول بعدی بقایای گیاهی از بین نرود و بر روی سطح خاک باقی بماند، همچنین لازم است بر روی گیاهانی از جمله ماشک و گلرنگ کار می‌کنیم و باید به صورت پاییزه این گیاهان را کشت و سیلاژ و سپس تحویل بخش دام و یا علوم انسانی تحویل دهیم.

این استاد دانشگاه افزود: اکنون الگوی کشت کشور به طور عمده مبتنی بر غلات است یعنی از نظر سطح زیر کشت آبی حدود ۶۰ درصد از اراضی را غلات تشکیل می‌دهد،  محصولاتی همچون گوجه فرنگی و پیاز و سبزیجات ۸.۳ درصد در کشور از نظر سطح زیر کشت را دارا هستند سپس دانه‌های روغنی هفت درصد از سطح زیر کشت آبی را به خود اختصاص می‌دهد.

عشقی‌زاده اضافه کرد: در کشت دیم هم به طور تقریبی به همین صورت است، نزدیک ۸۵ درصد سطح زیر کشت را غلات و ۱۱ درصد را حبوبات تشکیل می‌دهد.

وی ادامه داد: نمی‌توان گفت الگوی کشتی که تاکنون موجود بوده نادرست و غلط است چرا که کشت غلات بر مبنای بارندگی‌ها انجام می‌شود که در این خصوص باید فرآیند تولید دیده شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: ما از نظر تولید گیاهان دارویی مشکلی نداریم مشکل اصلی فروش گیاهان دارویی است از این رو دولت باید امور را تسهیل کرده سپس ارتباطی بین بازرگان و کشاورز ایجاد شود تا محصول فرآوری شده با ارزش افزوده بالا به دیگر کشورها صادر شود.

مدیریت خرده‌پا، سد راه تغییر الگوی کشت

دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه صنعتی اصفهان در این خصوص معتقد است اگر اصرار به کار کشاورزی و تولید گیاهان با توجه به شرایط فلات مرکزی داریم باید به سمت گیاهانی که مصرف حداقلی آب و ارزش افزوده بالایی دارند پیش برویم.

پرویز احسان‌زاده ‌افزود: چهل سال گذشته تولیدات محصولات کشاورزی ۵۰ میلیون تن بود و این در حالی است که در زمان حال به ۱۱۰ میلیون تن رسید اما باید به این نکته توجه کرد که اگرچه تولید افزایش پیدا کرده اما این افزایش به قیمت هدر رفت خاک‌ها و آلودگی منابع آب و رفتن آب به اعماق بوده است.

وی ادامه داد: بخشی از تولیدات کشاورزی از جمله گندم، برنج، نخود و دیگر محصولات به کشاورزان خرده‌پا اختصاص دارد که مدیریت خرده‌پایی از لحاظ تامین منابع و سوخت و برنامه دادن و تغییر الگوی کشت، پیدا کردن خریدار و کیفیت حداقلی محصول تولیدی که قابلیت صادرات داشته باشد با مشکل مواجه است.

احسان‌زاده گفت: در بحث تولیدات گیاهی کشور ما مانند بسیاری از دیگر کشورهای خاورمیانه مبتنی بر خرده‌پایی بوده که این موضوع مشکلاتی را به وجود آورده است.

وی بیان کرد: دانشگاه نقش خود را در این زمینه ایفا کرد، متاسفانه سازماندهی و برنامه‌ریزی مناسب و دراز مدت در این راستا نداشتیم و شاید به همین دلیل با مشکلاتی روبه رو شده‌ایم از این رو ضمن در نظر گرفتن برنامه باید تولیدات پهنه‌بندی شود به صورتی که سواحل شمالی برنج و منطقه مرکزی به کشت گیاهان دارویی اختصاص داده شود.

آمایش سرزمین، اصل مهم برای مدیریت کشاورزی

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به مقاومت کشاورزان در خصوص تغییر الگوی کشت اظهار کرد: باید به کمبود آب و تغییر کشت و به تبع آن کمبود درآمد توجه داشته باشیم یعنی اگر کشاورزی که محصولی با قیمت مناسب می‌فروشد گفته شود سطح اراضی خود را کاهش دهد به دلیل کاهش درآمد مقاومت می‌کند.

جهانگیر عابدی کوپایی افزود: در این راستا مساله حمایت‌های دولتی پر رنگ می‌شود و باید از طریق بیمه محصولات و خرید تضمینی کاری کند که کشاورز راضی به تغییر الگوی کشت شود.

عابدی کوپایی بیان کرد: توسعه افقی کشاورزی در استان باید حذف و به سمت توسعه عمودی و افزایش بهره‌وری پیش برویم، باید به سمت کشت‌های مقاوم به خشکی و شرایط شوری پیش برویم که طبق تحقیقات به دست آمده گیاه سورگوم مناسب است چرا که در دهه‌های آینده وضعیت جوی به گونه‌ای است که بارندگی کم و دمای هوا بالا می‌رود و کشت محصولاتی همچون سورگوم با صرفه تر از محصولات رایج خواهد بود.

این استاد دانشگاه معتقد است اگر بخشی از گلخانه‌های استان اصفهان را به تولید گیاهان زینتی(گل رز) اختصاص داده و بستر مناسب برای رساندن این محصولات به دست مصرف‌کنندگان را فراهم کنیم می‌توان در این راستا موفق بود که در عمل این اقدام نیازمند حمایت از سوی دولت است.

به گفته وی اگر در کشور آمایش سرزمین انجام می‌شد و سهم استان‌های مختلف در خصوص تولید موادغذایی به صورت مدون و علمی مشخص می‌شد بهتر می‌توانستیم در این بخش عمل کنیم و در مناطق خشک و نیمه خشک کشور بسیاری از صنایع آب بر را مستقر نمی‌کردیم.

وی بیان کرد: ما باید بپذیریم الگوی کشت استان در گذشته که به طور عمده شامل محصولات راهبردی از جمله گندم، جو و ذرت بود به همان شدت گذشته نمی‌توان ادامه داد، به ویژه با تغییرات اقلیم که مواجه هستیم و در سال‌های اخیر خود را بیشتر نشان داده است باید کم‌کم نه تنها از وسعت اراضی مورد کشت محصولات راهبردی کم کنیم بلکه باید به سمت محصولاتی که متحمل به شوری و کم‌آبی باشند از جمله کشت سورگوم، گلرنگ و ارزن برویم.

نوسان قیمت، نتیجه الگوی کشتِ اشتباه

کارشناس کشاورزی در این خصوص معتقد است رعایت نشدن الگوی کشت، علاوه بر مختل کردن مدیریت مصرف منابع آب، مشکلاتی  مانند نوسان قیمت را در بازار محصولات کشاروزی ایجاد می‌کند.

نادر صابری افزود: در بخش تولید محصولات متناسب با نیاز و ظرفیت نتوانسته‌ایم الگوی کشت را اجرایی کنیم، حقیقت تلخ آن است که تحقق تغییر الگوی کشت تابع شرایطی است که مقدماتش را نه در استان بلکه در کشور هم نداریم.

این کارشناس کشاورزی حمایت از صادرات و توسعه کارخانه‌های فرآوری و خرید تضمیمنی محصولات کشاورزی را از روش‌های تحقق کشت الگویی برشمرد و گفت: کمبود اعتبار مهم‌ترین مانع برای تحقق این روش‌هاست.

صابری آموزش و آگاهی بخشی اصولی برای تغییر الگوی کشت را ضروری دانست و افزود: کشاورزان باید برای کشت محصولات با مراکز خدمات کشاورزی در بخش‌های مختلف هماهنگی لازم را داشته باشند و آمارهای لازم و مورد نیاز را از این مراکز بگیرند، وزارت جهادکشاورزی  هم باید ارزیابی درستی از منابع آبی موجود داشته و بر اساس آن به کشاورزان الگوی کشت بدهد.

وی تصریح کرد: رسانه‌ها با پرداختن به ضرورت اصلاح الگوی کشت، می‌توانند در این حوزه کمک کار بخش کشاوری باشند تا بهره‌برداران دچار دردسر و ضرر نشوند.

بنا به اظهار کارشناسان، یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در چند سال اخیر در تغییر الگوی کشت بین کشاورزان ایرانی، مساله خشکسالی بوده است.

اراضی کشاورزی اصفهان حدود ۵۶۳ هزار هکتار یا معادل ۳/۵ درصد از مساحت استان است که با توجه به محدودیت‌های منابع آب طی سال‌های اخیر حدود ۲۹۰ هزارهکتار آن تحت کشت زراعی و باغی قرار می‌گیرد.

به گفته مسئولان قرار است سالانه سه هزار هکتار از اراضی استان برای توسعه کشت محصولات گلخانه‌ای، درختان پسته و گیاهان دارویی که به آب کمی نیاز دارند اختصاص داده شود.

تعداد اشتغال ایجاد شده در بخش کشاورزی اصفهان بیش از ۱۸۰ هزار نفر معادل ۱۲ درصد از اشتغال ایجاد شده دراستان است.