شیما شاهرخی ، پژوهشگر دکتری مرمت و احیای میراث معماری :یکی از پراهمیت‌ترین واژگان شناخته‌شده برای صدرنشینی در گستره تغییر و تحولات جهان امروز، واژه «بحران» است.«بحران»به مفهوم وقوع بلایی که دایره اثرگذاری آن از حد تصور و پیش‌بینی‌های معمول فراتر رود و «بلا» به عنوان یک اختلال جدی در تمامی وجوه عملکردی یک جامعه که با زیان های گسترده زیست‌محیطی، اقتصادی، کالبدی و انسانی همراه است. بلایا با منشأ طبیعی یا انسانی فرآیندهای افزایشی و فرسایشی را برای جوامع، معیشت و سلامت، میراث فرهنگی، دارایی‌های اجتماعی و اقتصادی و هم‌چنین اکوسیستم به دنبال خواهند داشت و آنچه تا این هنگام آموخته‌ایم، وقوع قطعی و ضرورت آمادگی برای مدیریت آن‌ها است.
این روزها شیوع بیماری کوید-۱۹ و وقوع بحران جهانی حاصل از آن، جریانی خودجوش و روان از جنس فرهنگ زاده است تاتسهیل‌گر مواجهه انسان با این بلا باشد. فرهنگ با ظرفیت منحصر به فرد گردهم آوردن مردم در گفتگویی فراگیر، مراکز و سازمان‌های فرهنگی را در یک ائتلاف جهانی، به سوی تولید و در دسترس قرار دادن محتواهای فرهنگی برای حمایت، آگاهی‌رسانی و مقابله با پریشانی روانی و اجتماعی در شرایط بحران سوق داده اس. توجه به میراث فرهنگی در قالب گردشگری‌های مجازی در مجموعه‌های تاریخی و موزه‌های گوناگون از جمله‌ی این محتواهای فرهنگی است.
زندگی در میانه این روزهای بیماری همه‌گیر در مقیاس جهانی، هم فرصت است و هم تهدید، چراکه هر آنچه تأثیر می‌پذیرد تأثیر نیز می‌گذارد. میراث فرهنگی و معماری نه فقط در خط مقدم آسیب‌پذیری در این بحران، بلکه در خط مقدم احیا و تاب‌آوری هم ایستاده‌اند. اغلب، در پی وقوع بلای طبیعی یا انسانی، کالبد، کارکرد و ارزش موجود در اثر آسیب‌پذیر شده و در معرض تهدید قرار می‌گیرد و علاوه بر آن نحوه برخورد و نوع واکنش به بلا نیز در صورتی که از پیش تعیین، تعریف و برنامه‌ریزی نشده باشد تهدیدی دیگر محسوب خواهد شد.
خسارات جبران ناپذیر اقتصادی در پی توقف صنعت گردشگری و کاهش درآمدهای حاصل از آنکه عموما منبعی برای تأمین هزینه‌های حفاظت و پایش اثر است و آسیب‌هایی متوجه نیروهای انسانی که می‌تواند سبب کاهش نیروهای متخصص، محلی و بومی حفاظت‌گر شود، در نهایت کاهش امنیت، نظارت و پایداری میراث معماری را به دنبال خواهد داشت. اما، از سویی دیگر، میراث معماری خود می‌تواند نقشی تأثیرگذار و سازنده در مدیریت هرچه بهتر بحران داشته باشد و در طرح‌های کاهش خطر بلایا مشارکت نماید. میراث معماری، به عنوان مخازن حافظه و دانش سنتی و بومی، مؤلفه‌های اساسی هویت و سرمایه اجتماعی یک جامعه و محرکی برای تاب‌آوری، ایجاد هم‌بستگی اجتماعی و امید به زندگی هستند.
مشارکت میراث تاریخی در کاهش بحران، هم از بعد کالبدی، چون یک سرپناه موقت بودن برای آوارگان و بی‌پناهان(اگر ماهیت اثر اجازه این کار را بدهد) و هم از بعد معنایی، چون نمادی از ایستایی و تاب‌آوری در طول دوران، قابل توجه و تأمل است. به واقع، بحران حاضر هم تهدیدی است برای میراثی که حیات‌شان وابسته به اقتصاد گردشگری است و هم فرصت تنفسی است برای میراثی که از فشار ناشی از توسعه، استفادۀ روزانه و برنامه‌های فشرده ورود گردشگر و حجم زیاد بازدیدکننده رنج می‌برند.
امروز که بیش از هر زمان دیگری اهمیت فرهنگ و میراث فرهنگی برای یک جامعه روشن است، ارزیابی تأثیرات دوسویۀ کوتاه مدت و بلند مدت بحران و میراث معماری بر یکدیگر، ضرورتی غیرقابل انکار است. فقدان مطالعات کافی در زمینه شناخت و طبقه‌بندی بلایا و انواع تهدیدات مطرح در حوزه میراث فرهنگی، فقدان مطالعه و برنامه مدون مدیریت بحران در سطح کلان و یا در سطح برنامه‌ریزی‌های مدیریت شهری و سازمانی از یک‌سو و ماهیت غیرقابل جایگزین میراث فرهنگی و بازگشت‌ناپذیری برخی از ارزش‌های از دست‌رفته از سوی دیگر، توجه و اهمیت به مسئله مدیریت بحران و برنامه‌ریزی جهت کاهش خطر و ارتقای تاب‌آوری میراث معماری را ضروری می‌سازد.
نظر شما