ساخت سکوهای سریع پرتاب موشک در ایران | «هواناو پیروزان» سبد صادارت نظامی را غنی‌تر می‌کند؟

به گزارش همشهری آنلاین به نقل از تسنیم، در میان ادوات نظامی دریایی، هواناو (hovercraft) از جمله مبتکرانه ترین طرح ها بود. این وسیله روی بالشتکی از هوا در ارتفاع بسیار اندکی از سطح آب قرار گرفته و به این ترتیب از مقاومت بسیار بالای آب در برابر حرکت رها شده و به واسطه موتور ملخی دیگری به جلو حرکت می کند. در نتیجه سرعت حرکت هواناو نسبت به سایر شناورهای دریایی مرسوم بسیار بالاتر و در حدود ۲ تا ۳ برابر است.

هواناو می تواند به همان ترتیبی که روی سطح آب حرکت می کند، در خشکی نیز در صورت عدم وجود عوارض به راحتی حرکت کند. در نتیجه هواناو برخلاف سایر شناورهای دریایی نیاز به اسکله و لنگرگاه ندارد.

به واسطه قابلیت های حرکتی، هواناوها می توانند در هر دریا یا رودخانه با هر عمقی و هر ساحلی با هر شرایطی از ساحل شنی گرفته تا نواحی باتلاقی، لجنزار و حتی محیطهای مرداب و نیزار حرکت کنند. از این رو بسیار انعطاف پذیرتر از قایق ها بوده و نسبت به بالگردها نیز ارزانتر هستند.

در مجموع این قابلیت ها سبب شده تا هواناو یکی از ادوات آبی خاکی ارزشمند باشد هر چند که مشکلات و معایب خاص خود را نیز دارد؛ معایبی که به مرور در طی دهه های گذشته سعی در رفع آن توسط مهندسان شده است.

در ایران دو نوع هواناوها از پیش از انقلاب خریداری و در اختیار نیروی دریایی ارتش قرار گرفت.

این هواناوها بعدها در دوران جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران در مأموریت های پشتیبانی، حمل نقل نفرات و مهمات و تجهیزات به کار گرفته شدند.

از اولین روزهای دفاع مقدس هواناوها وارد عملیات پشتیبانی از خرمشهر و آبادان شدند به طوری که پس از محاصره آبادان تا مدتها تنها به وسیله هواناوها تدارکات رزمندگان این شهر و جابجایی نفرات به انجام می رسید. این هواناوها بیش از ۱۰هزار ساعت پرواز عملیاتی در بیش از ۴ عملیات بزرگ دوران دفاع مقدس انجام دادند. تعمیر و عملیاتی نگه داشتن این وسائل از همان دوران جنگ در دستور کار نیروی دریایی ارتش داشت.

پس از پایان جنگ نیز شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) مستقر در اصفهان از مجموعه شرکت های تابعه وزارت دفاع مسئولیت تخصصی تعمیرات سنگین و بازسازی و بهسازی هواناوهای نیروی دریایی ارتش را بر عهده گرفت.

در اواخر دهه ۱۳۷۰ اولین هواناو بومی به نام «یونس» با مأموریت حمل بار و سرنشین ساخته شد. این هواناو قابلیت حمل ۲۶ سرنشین و تا ۲ تن بار را داشت. سرعت بیشینه آن ۸۰ کیلومتر بر ساعت بود و برد بدون سوختگیری آن به ۶۰۰ کیلومتر می‌رسید. در سال های بعد، یونس۶ به عنوان هواناوی ۶ نفره برای مأموریت های امداد و نجات و تدارکات سبک در وزارت دفاع به تولید انبوه رسید.

در آبان سال ۱۳۹۱، هواناوی به نام «تُندر» که بر اساس SR.N-۶ در هسای اصفهان ساخته شده بود به نیروی دریایی ارتش (نداجا) تحویل داده شد. از جمله مشخصات آن می توان به طول ۱۴.۷۶ و عرض ۶.۶ و ارتفاع (تا سامانه تغییر گام ملخ) ۴.۵۷ متر، تناژ جابجایی ۱۱.۳ تن، ظرفیت حمل ۳۰ نفر سرباز با سرعت بیشینه ۹۵ کیلومتر بر ساعت اشاره کرد. در ساخت سازه و بدنه این هواناو از مواد فلزی و کامپوزیت های غیرفلزی استفاده شده است.

در سال ۱۳۹۰ خبر از نصب سامانه های موشکی روی هواناو در نداجا منتشر و هواناوهای BH-۷ این نیرو به دو پرتابگر موشک کروز ضد کشتی نور با برد ۱۲۰ کیلومتر مجهز شدند. این برای اولین بار در جهان بود که یک هواناو یا هاورکرافت به سامانه موشکی مجهز می شد و حتی تدوین استانداردهای لازم برای این امر نیز در خود نداجا صورت پذیرفته است. به علاوه این نیرو اولین نیروی نظامی جهان است که به صورت عملیاتی اقدام به شلیک موشک کروز سنگین از هواناو در حال حرکت کرد.

با توجه به سرعت حرکت بسیار بالای هواناو و در نظر داشتن مسائل تعادل و پایداری، اجرای این امر نیازمند مطالعات و تحلیل های تخصصی بود که توسط متخصصان نداجا به انجام رسیده و در رزمایشی در دهه ۱۳۹۰ این شلیک به صورت عملیاتی به انجام رسید. با توجه به عملیاتی شدن موشک های کروز قدیر با برد ۳۰۰ کیلومتر، امکان تجهیز هواناوهای سنگین نداجا به این موشک نیز به راحتی ممکن است.

در سالهای بعدی تصاویری از ماکت دو نمونه هواناو با طراحی جدید منتشر شد که توسط سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع در دست اقدام قرار داشت. یکی از آنها نمونه ای غیرنظامی با مأموریت حمل مسافر و عملیات جستجو و نجات بوده که طول ۲۰ و عرض ۸.۴ و ارتفاع ۴.۵۵ متر داشته و قابلیت حمل ۲۲ مسافر را با سرعت ۸۰ کیلومتر بر ساعت دارد. این هواناو دارای دو ملخ محصور یا داکتد فن بوده که علاوه بر طراحی ظاهری پیشرفته تر آن، از جمله تفاوت های آن با نسل هواناو یونس است.

نمونه دیگر که آن هم از دو ملخ محصور استفاده می کند مخصوص عملیات ترابری نظامی ساخته شده و دارای مشخصاتی همچون طول ۲۵.۸ و عرض ۱۳ و ارتفاع ۵.۹ متر بوده و توان حمل ۸ تن بار را دارد. این شناور که عمده بدنه آن از کامپوزیت های غیرفلزی ساخته شده به سرعت ۹۰ کیلومتر بر ساعت دست می یابد. یک درب شیبدار (رمپ) در جلو و کابین خلبانان بر بالای کابین حمل سربازان از مشابهت های طراحی این هواناو با نمونه BH-۷ علاوه بر طول و عرض آن است. ارتفاع کمتر این هواناو به لطف به کارگیری دو ملخ کوچکتر محصور به جای ملخ بزرگ و یک تنی در BH-۷ حاصل شده است. دو جایگاه در عرشه های کناری این هواناو می تواند محل قرارگیری تسلیحات راکتی و موشکی باشد.

استفاده از فن محصور یا داکتد فن مزیت های متعددی به همراه دارد که ناشی از کاستن از اثرات جریان القایی در نوک ملخ ها است. این اثرات القایی سبب کاهش رانش تولیدی، افزایش مصرف سوخت، ایجاد ارتعاشات سازه ای، ایجاد نویز یا سر و صدای زیاد و در مجموع کاهش بازدهی می شود. با استفاده از فن محصور می توان تمام این اثرات نامطلوب را کاهش داد. به علاوه می توان با فرض یک میزان رانش مشخص، با استفاده از فن محصور در قطر ملخ کمتری به رانش مورد نیاز نسبت به ملخ آزاد دست یافت.

• پیروزان؛ پیشرفته ترین هواناو ایرانی

اما در آذر ۱۳۹۸ جدیدترین اخبار از طرح هواناوهای پیشرفته بومی توسط فرمانده نیروی دریایی ارتش در مصاحبه اختصاصی با تسنیم اعلام شد. به گفته امیر دریادار خانزادی، هواناوهای رده پیروزان نسل جدید هواناوهای نظامی خواهند بود که به خدمت نداجا در می آیند.

پیروزان با اتکا به مفاهیم پیشرفته طراحی از سطح مقطع راداری بسیار کمتری برخوردار بوده، ارتفاع آنها نسبت به نمونه های فعلی به یک سوم کاهش یافته ولی همان تناژ و ظرفیت را دارد. سامانه رانش هواناوهای نسل پیروزان از دو ملخ تشکیل شده است.

به علاوه موشک های ضد کشتی کروز روی این هواناو نصب می شوند با این تفاوت که پرتابگر آنها متحرک بوده و قابلیت بلند شدن پیش از شلیک و سپس جمع شدن پس از شلیک را دارد. این امر علاوه بر کمک به کاهش سطح مقطع راداری سبب کاهش نیروی مقاوم هوا و کاهش مصرف سوخت نیز به میزان محسوسی می شود. نکته مهم دیگر این است که هواناوهای نسل پیروزان به سامانه های شناسایی سونار مجهز شده و قابلیت شلیک اژدر نیز به آنها اضافه شده است.

به گفته امیر خانزادی سازه و بدنه دو فروند هواناو پیروزان ساخته شده و در زمان انجام مصاحبه یعنی آذر ۱۳۹۸، در مرحله نصب تجهیزات قرار گرفته اند. از این رو احتمال داده می شود که هواناوهای پیروزان در زمره دستاوردهای سال جدید نیروی دریایی ارتش قرار بگیرند.

از تصویر منتشر شده از بازدید امیر دریادار سیاری معاون هماهنگ  کننده ارتش از کارگاه ساخت هواناو پیروزان به نظر می رسد که عرض این هواناو حداقل ۸.۵ متر قابل تخمین است. همچنین در صورتی که در مصاحبه امیر خانزادی مقایسه پیروزان با BH-۷ مد نظر بوده باشد، ارتفاع پیروزان نیز در حدود ۳.۵ تا ۴ متر قابل تخمین است. انتظار می رود که سرعت پیروزان در محدوده ۹۰ تا ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت باشد.

از دیگر نکات قابل طرح در مورد پیروزان بر اساس تصویر منتشر شده، فضای قابل توجه در داخل بدنه است که امکان پذیرش خودروهای راهکنشی (تاکتیکی) سفیر را ممکن می سازد. با توجه به تصویر دو خودروی سفیر به راحتی در کنار هم در عرض کابین پیروزان می توانند قرار بگیرند که از این نظر در مقایسه با یک خودروی سفیر که در شرایط عادی در عرض کابین BH-۷ جای می گیرد بهتر است. این خودروها حامل انواع تسلیحات شامل راکت انداز ۱۰۷ میلیمتری، توپ ۱۰۶ میلیمتری بدون عقب نشینی، موشک های ضد زره و خمپاره انداز ۸۱ میلیمتری هستند.

با توجه به مشخصات اعلام شده برای پیروزان به نظر می رسد این هواناو یک بازطراحی از هواناوهای امداد و نجات یا ترابری نظامی طراحی جدید باشد که به آن اشاره شد. زیرا مفاهیم طراحی مورد اشاره و استفاده از دو ملخ با ارتفاع کمتر در عین ظرفیت و تُناژ نمونه‌های فعلی، مواردی است که در این دو هواناو مشاهده می‌شود.

متخصصان کشورمان پس از سال‌ها تعمیر و نگهداری و بهسازی و نیز بازسازی چندین هواناو اقدام به طراحی و ساخت هواناو در رده های مختلفی کرده‌اند و در ادامه این مسیر با طراحی نسل جدید از هواناوهای نظامی اقدام به رفع نیاز نیروهای مسلح کشور به هواناوهای پیشرفته با قابلیت‌های تسلیحاتی و سامانه های پیشرفته شناسایی کرده‌اند. این هواناوها نقش پررنگی در ارتقاء ناوگان و در ادامه جایگزینی با نمونه های قدیمی در حال خدمت داشته و در آینده نیز می تواند در زمره محصولات دفاعی صادراتی ارزشمند برای کشورمان باشد.