بخشی از فاز اول سواحل مکران که با توسعه و تجهیز بندر شهیدبهشتی چابهار شروع شد نیز قرار است با تکمیل پایانه نفتی بندر جاسک در کنارگذر سواحل مکران کامل شود. سواحلی که هر تحلیلگر و اقتصاددانی گواهی می‌دهد آینده اقتصاد ایران را رقم می‌زند. سواحل مکران یا همان سواحل اقیانوسی ایران از بندر جاسک، کنارگذر تنگه هرمز آغاز می‌شود و تا گوادر، نقطه صفر مرزی شرق چابهار با بیش‌از ۴۰۰ کیلومتر ادامه دارد؛ سواحلی که حالا مقصد نقل و انتقالات ایران شده تا از همسایگان عقب نماند.
باید دید چرا سواحل مکران از سواحل اقیانوسی ایران با اهمیت‌تر شده است؟ در یک دهه اخیر اتفاقاتی که از جنگ نفتکش‌ها شروع شد و همچنین با آمدن کشتی‌های غول‌پیکیر، تحول در قیمت‌های تمام‌شده و افزایش هزینه‌های حمل و نقل، کشورهای منطقه را به این نتیجه رساند که خلیج‌فارس دیگر ظرفیت لازم را ندارد.
- ۳ بندر اقیانوسی
گوادر پاکستان، چابهار ایران و صحار عمان، ۳ بندر اقیانوسی کنارگذر عمان قرار است گوی سبقت را از هم بربایند و آینده اقتصاد و تجارت منطقه را رقم بزنند. بندر صحار عمان ۱۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرده و می‌خواهد جایگزین ابربنادری همچون جبل‌علی امارات در دریای عمان باشد.
- گوادر یک ابرهاب می‌شود
گوادر پاکستان اما خیلی بیشتر از این‌ها رؤیا در سر دارد و می‌خواهد یک‌تنه بار دیگر بنادر خلیج را به‌دوش بکشد. گوادر در یک بازه زمانی ۱۵ ساله قرار است حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری چینی‌ها را در قالب پروژه «سی‌پک» با ساخت، تجهیز و توسعه شبکه‌ای از زیرساخت‌های حمل‌ونقل و نفت و گاز و پتروشیمی جذب کند و به یک ابرهاب تجاری و ترانزیتی تبدیل شود.
چین گفته می‌خواهد تا سال ۲۰۵۰ میلادی گوادر ظرفیت تخلیه و بارگیری ۴۰۰ میلیون تن کالا با ۵۰ ابرکشتی را هم‌زمان داشته باشد؛ چیزی بیش‌از ۵ برابر ظرفیت فعلی همه بنادر تجاری ایران در شمال و جنوب. اداره بندر گوادر در بیانیه‌ای که بر روی وب‌سایتش قرار گرفته است، می‌گوید: بندر دریایی عمیق گوادر دومین بنای یادبود روابط دوستی پاکستان و چین پس از بزرگراه قره‌قروم است که پاکستان و چین را به هم مرتبط ساخته است.
علاوه بر بندر گوادر، کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) شامل زیرساخت‌های حمل و نقل، خطوط لوله نفت، نیروگاه‌ها و مناطق صنعتی با هزینه سرمایه حدود ۶۰ میلیارد دلار می‌شود. پالایشگاه نفت ۲ میلیارد دلاری در نزدیکی گوادر قرار دارد. این بندر توسط شرکت هلدینگ بنادر خارجی چین (COPHC) توسعه یافته است که توسط دولت پاکستان به مدت ۴۰ سال در آوریل ۲۰۱۷ اجاره داده شده است. گسترش نهایی این بندر و سیستم‌های جانبی آن توسط چینی‌ها انجام خواهد شد.
- چابهار حریف قدری دارد
با این شرایط سایه تحریم و نبود مدیریت صحیح، سواحل اقیانوسی ایران به مرکزیت چابهار را از دور رقابت خارج کرده است. یک کارشناس اقتصاد دریامحور می‌گوید: عمده‌ترین رقیب چابهار و طرح توسعه سواحل مکران، گوادر است. چون گوادر با چابهار در فلات قاره واقع شده و بهترین و به‌صرفه‌ترین مسیر برای دسترسی به آسیای میانه است که چین و هند در گوادر و چابهار برسرش رقابت دارند. «محمدعلی رحیمی‌نژاد» در گفت‌وگو با همشهری می‌افزاید: علاوه بر محدویت‌های فراگیر خلیج فارس که اهمیت بنادر اقیانوسی را نمایان کرده، دسترسی به آسیای میانه دیگر اهمیت بنادر اقیانوسی است. چین و هند یکی از راه گوادر و دیگری از راه چابهار می‌خواهند به آسیای میانه دسترسی پیدا کنند تا علاوه بر تصاحب بازارهای دست‌نخورده آسیای میانه منابع معدنی و انرژی پایدار آینده خود را تضمین کنند.
این کارشناس ادامه می‌دهد: برآوردهای جهانی می‌گوید آسیای میانه در متعادل‌ترین تخمین ۵ درصد کل ذخایر جهانی نفت و ۴ درصد کل ذخایر جهانی گاز را داراست؛ دسترسی به آن‌ها برای چین و هندی که پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان با تقاضاهایی روزافزون در انرژی‌اند، اهمیت فراوانی دارد. رحیمی‌نژاد می‌گوید: سواحل مکران و چابهار، اما در مقایسه با گوادر در سایه تحریم توفیق چندانی در جذب سرمایه‌گذاری نداشته و تاکنون بیشتر با اعتبارات دولتی حدود یک میلیارد دلار توسعه و تجهیز شده است. این در حالی است که چین همین حالا ۱۴ میلیارد دلار، یعنی ۱۴ برابر چابهار در گوادر حجم سرمایه‌گذاری دارد و در حال افزایش آن تا ۶۰ میلیارد دلار است. هند در سایه تهدید و تحریم هنوز نتوانسته حجم یک میلیارد دلاری سرمایه‌گذاری خود را که در توافق‌نامه ترانزیتی ایران، هند و افغانستان متعهد به اجرای آن است، در چابهار وارد میدان کند.
- نقطه ضعف گوادر
گوادر هرچند در توسعه از چابهار جلوتر است، در امنیت عقب است. ارتش آزادی‌بخش بلوچستان (BLA) که یک گروه جدایی‌طلب بلوچ ایالت بلوچستان پاکستان است، می‌گوید به‌هیچ عنوان نمی‌گذارد به قولش «استثمار چین» در پروژه «سی‌پک» در گوادر اجرا شود. این ارتش تاکنون بارها به مواضع و منافع چین در گوادر و پاکستان حمله کرده است. همچین این ارتش آذرماه گذشته با حمله به کنسولگری چین در کراچی ۲ پلیس محافظ کنسولگری را کشت. با وجود آن‌که پاکستان ۱۵ هزار نیرو برای تأمین امنیت پروژه «سی‌پک» گذاشته، نبود و کمبود قدرت دولت مرکزی پاکستان در ایالت بلوچستان پاکستان موجب شده گروه‌های شورشی همچون ارتش آزادی‌بخش بلوچستان خواب و خوراک را از چینی‌ها بگیرند.
- تکمیل به‌موقع زیرساخت‌های پس‌کرانه‌ای
برخی کارشناس‌ها معتقدند گوادر مکمل چابهار است و رقیب هم نیستند. «حسین شهدادی»، کارشناس بندری، می‌گوید: در مباحث تخصصی بندری همچون ترانزیت و ترانشیب گوادر و چابهار با توجه به نزدیکی‌شان می‌توانند مکمل هم باشند و گوادر خیلی می‌تواند به چابهار کمک کند. این کارشناس در گفت‌وگو با همشهری ادامه می‌دهد: گوادر می‌تواند به خروج بار و صاحب‌کالا از خلیج‌فارس و آمدنش به عمان و بنادر اقیانوسی کمک کند و با این کار برندینگ و مارکتینک بار در بنادر اقیانوسی ایجاد می‌شود که چابهار می‌تواند از آن سود ببرد.
در حال حاضر همچنان صاحبان کالا ترجیح می‌دهند با وجود به صرفه نبودن از نظر اقتصادی و ناامن بودن بندر گوادر از نظر امنیتی کالا را به‌صورت سنتی از همان بنادر خلیج فارس جابه‌جا کنند که با توسعه و تجهیز گوادر صاحبان کالا همراه کالاهای تجاری خود به بنادر اقیانوسی هدایت می‌شوند. وی می‌افزاید: با وجود مکمل بودن چابهار و گوادر، چابهار و سواحل مکران باید با تکمیل به‌موقع زیرساخت‌های پس‌کرانه‌ای ریلی و جاده به گوادر برسند؛ چراکه بدون شک با جذب بار و برندینگ و مارکتینگ و در عین‌حال چسبندگی کالا در گوادر امکان رقابتی شدن چابهار از دست می‌رود.
نظر شما