نمونه تاريخي آن را مي‌توانيم در عمارت «سرهنگ ايرج» در محله پامنار شاهد باشيم. هشتي، هشت‌ضلعي‌اي بود كه يك خروجي به‌سمت كوچه و شارع عام داشت و به‌گونه‌اي تعبيه و ساخته مي‌شد كه روبه‌روي در اصلي خروجي خانه نباشد و چه‌بسا از ديگر اضلاعش به ديگر قسمت‌هاي خانه، اعم از بيروني، حياط و يا «سرطويله» توان دستيابي وجود داشت و چنانچه ورودي خانه داراي هشتي نبود،
در اصلي خانه، با فرورفتگي بيش از يك متر و دارابودن طاقي، به كوچه وصل مي‌شد و آمد و شد كالسكه و درشكه و دواب و چهارپا كه وسيله نقليه و انتقال اهالي خانه را عهده‌دار بودند، از در ديگري صورت مي‌گرفت. بهترين نمونه آن، عمارت عبدالوهاب‌خان پدر آصف‌الدوله، در كوچه شهيد مدرس و در نزديكي محله قديمي «باغ پسته بك» در كوچه ميرزا محمود وزير، است و شاهكار نهفته در اين ساختمان، حمام ميان عمارت است كه با يك هشتي كاملا پوشيده شده،
از عمارت اصلي جدا شده و تماما از ديد اهالي خانه به دور بوده و در عمارت سرهنگ ايرج- كه فيلم مهمان مامان، نوشته هوشنگ مرادي‌كرماني در آن فيلمبرداري شده است- با دالان‌هاي مسقف و طولاني، به هشتي روبه كوچه، وصل مي‌شوند، تا به هيچ وجه امكان نگاه انداختن از كوچه و محل رفتوآمد عامه به داخل خانه ميسر نباشد. در نمونه ديگري از معماري درون‌گراي ما، كه در روزگار احمدشاه باب شد،
ساختن بيروني بردرگاه ورودي خانه‌ها بود و در اين محل «مرد‌خانه» با مهمانان خود نشست و برخاست داشت و اغلب با يك دررو به حياط، امكان تردد به اندروني وجود داشت و از مهمانان پذيرايي مي‌شد و اهالي خانه، ميوه، شيريني و ديگر وسايل پذيرايي را به بيروني منتقل مي‌كردند، بدون آنكه واردين به بيروني، آنها را مشاهده كنند و 2حالت كاملا مستور ديگر نيز وجود داشت: اول اتاق گوشواره و دوم، عمارتي شبيه عمارت اصلي، در ابعادي كوچك‌تر،
با در ورودي جدا و مستقل. بهترين نمونه اتاق‌هاي گوشواره را مي‌توانيم در عمارت تاريخي محله هفت‌تن مشاهده كنيم كه در كنار تالار طنبي [كلمه‌اي آذري، به‌معناي پركار، مشتمل بر آيينه‌كاري، منبت‌كاري، كاشيكاري و...] دو اتاق زاويه‌دار وجود دارد و «نحل درگاه» به بلندي 30 سانتي‌متر، اجازه ورود مستخدمين را نمي‌داد تا پا در طنبي گذارده و چشم در چشم مهمانان بيندازند و در اين قسمت نيز معماري، به رغم برون‌گرا بودن، داراي حجب و حياست و اهالي خانه به‌راحتي در داخل حياط، آمدوشد داشتند و از آنجا كه خانه همجوار، اشرافي برآن نداشت، زندگي در آن راحت بود.
نظر شما