میراث فرهنگی ناملموس ایران نیازمند شناسایی و پاسداری فوری

آيا ايران خود را تنها ملزم به حفاظت از نوك اين كوه يخي بيرون زده از آب مي‌داند يا براي پاسداري فوري از هزاران هزار ميراث فرهنگي ناملموس ديگر در سراسر اين كشور كه هنوز شناسايي نشده‌اند نيز احساس مسئوليت مي‌كند؟

اينها سؤالاتي است كه ژانت بليك، مشاور اسكاتلندي‌الاصل دفتر يونسكو در تهران و استاد دانشگاه شهيد بهشتي ايران در كارگاه روز گذشته يونسكو براي آشنايي با ارزش‌هاي ميراث فرهنگي ناملموس در جهان و چگونگي ثبت جهاني آنها با توجه به كنوانسيون‌هاي جهاني يونسكو، خطاب به مسئولان فرهنگي كشور و در حضور استركيش لاروش، مدير دفتر منطقه‌اي يونسكو در تهران و محمدحسن طالبيان، معاون ميراث فرهنگي كشور مطرح كرد.

به اعتقاد مشاور يونسكو در تهران، ميراث فرهنگي ناملموس ايران نيازمند شناسايي سريع و پاسداري فوري براي مصون ماندن از خطر نابودي و فراموشي است. او البته به موضوع مهمي در اين كارگاه اشاره كرد و آن نيز ميراث فرهنگي ناملموس اقليت‌ها در ايران است. به باور او ايران كشوري فرهنگي با قوميت‌هاي مختلف است كه ميراث فرهنگي ناملموس هويت آنها را ساخته و از اين منظر احترام به ميراث فرهنگي ناملموس قوميت‌ها و اقليت‌هاي مختلف در ايران نشانه احترام به هويت آنهاست. مشاور يونسكو در تهران روح كنوانسيون 2003يونسكو با موضوع ميراث فرهنگي ناملموس در جهان را حفظ تنوع فرهنگي جهان خواند.

• ميراث ناملموس، نهال نوپا

مسئولان ميراث فرهنگي در ايران اما ميراث فرهنگي ناملموس را نهال نوپا مي‌دانند كه نياز به آبياري و شناسايي هر چه بيشتر دارد. محمدحسن طالبيان، معاون ميراث فرهنگي كشور مي‌گويد هدف از تعريف ميراث فرهنگي ناملموس از سوي يونسكو تحقق صلح جهاني، توسعه پايدار و پاسداري از فرهنگ ملت‌هاست.

بند نخست كنوانسيون 2033يونسكو تأكيد دارد كه هدف از اين كنوانسيون پاسداري از ميراث فرهنگي ناملموس در سطوح مختلف يك جامعه توسط يكايك اعضاي جامعه است. ژانت بليك استاد دانشگاه شهيد بهشتي و مشاور يونسكو در تهران كه ميراث فرهنگي ناملموس ايران را شبيه به يك كوه يخ توصيف مي‌كند كه تنها نوك آن از آب بيرون زده است. او مي‌گويد: در برخي موارد مردم متوجه نيستند فعاليتي كه در بخشي از زندگي خود انجام مي‌دهند ارزش جهاني دارد و بايد به آنها در اين خصوص آگاهي داد تا با ارزش‌هاي جهاني ميراث فرهنگي ناملموس‌شان آشنا شوند.

ميراث فرهنگي ناملموس در تعريف كنوانسيون 2003يونسكو كه به تصويب مجلس ايران نيز رسيده است، مجموعه رسوم، بازنمايي‌ها، تجليات، دانش‌ها، مهارت‌ها، ابزارها، اشيا، دست‌ساخته‌ها و فضاهاي فرهنگي مرتبط با آنهاست كه جوامع، گروه‌ها و در برخي موارد، افراد به‌عنوان بخشي از ميراث فرهنگي خود آنها را مي‌شناسند. ميراث فرهنگي ناملموس از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود و پيوسته توسط جوامع و گروه‌ها در پاسخ به محيط، تعامل با طبيعت و تاريخ‌شان بازآفريني مي‌شود و حس هويت و تداوم را برايشان به ارمغان مي‌آورد. ميراث فرهنگي ناملموس همچنين احترام به تنوع فرهنگي و خلاقيت بشري را ترويج مي‌دهد.

ميراث فرهنگي ناملموس همچنين در آيين‌هاي شفاهي، شامل زبان به‌عنوان محمل ميراث فرهنگي ناملموس در آوازها، لالايي‌ها، آواهاي كار، متل‌ها، شعرخواني‌ها و... تجلي مي‌يابد. اين ميراث همچنين در هنرهاي اجرايي مانند موسيقي، رقص، نمايش سنتي، خيمه‌شب‌بازي، نمايش عروسكي، نقاشي، خوش‌نويسي، و... تجلي دارند. آيين‌هاي اجتماعي، مراسم، مناسك و فستيوال‌ها نيز همچون جشن‌ها، بازي‌ها، مراسم آييني، اعياد و... در ميراث فرهنگي ناملموس بشري تجلي يافته‌اند. دانش و كردارهاي مربوط به طبيعت و جهان هستي همچون طب‌سنتي، معماري‌سنتي، نجوم‌سنتي، دانش‌ها و مهارت‌هاي سنتي بهره‌گيري از منابع انرژي و... نيز در رديف ميراث فرهنگي ناملموس جوامع جاي مي‌گيرند. صنعت‌گري سنتي همچون، مهارت‌ها و فنون سفال‌گري، كاشي‌كاري، صنايع چوب، نساجي و... از ديگر تجليات ميراث فرهنگي ناملموس جوامع است.

استركيش لاروش، مدير دفتر منطقه‌اي يونسكو در تهران مي‌گويد: در دنياي كنوني همه كشورها و بخشي از ملت‌ها متوجه شده‌اند كه حفاظت از ميراث فرهنگي ناملموس‌شان بسيار مهم است و اكنون 147كشور جهان كنوانسيون 2003يونسكو در پاسداري از ميراث ناملموس جهان را امضا كرده‌اند. او به پرونده ثبت جهاني نوروز به‌عنوان يكي از ميراث فرهنگي ناملموس جهان اشاره كرد و گفت: در بسياري از كشورهاي جهان نوروز را جشن مي‌گيرند و اين ميراث فرهنگي ناملموس از نسلي به نسل ديگر همچنان منتقل مي‌شود و نوروز همچنان در تعامل با تاريخ و زمان در حركت است و از آن پاسداري مي‌شود. لاروش با تأكيد بر اينكه در موضوع ميراث فرهنگي ناملموس مالكيت اهميت ندارد و اين موضوع تنها مربوط به آثار ملموس و بناها و محوطه‌هاي تاريخي و اشيا است، گفت: در ميراث فرهنگي ناملموس ممكن است در يكي از روستاهاي سيستان و بلوچستان آيين‌ها و سنت‌هايي رواج داشته باشد كه مشابه همان‌ها در گوشه‌اي ديگر از جهان رواج دارد و اين آيين‌ها از طريق مهاجرت منتقل شده و مردم بومي در دو سوي جهان سنت‌هايشان را با يكديگر به اشتراك گذاشته‌اند؛ بنابراين مالكيت در حوزه ميراث فرهنگي ناملموس بي‌معناست.

نوروز، مهارت‌هاي قاليبافي فارس، مهارت‌هاي قاليبافي كاشان، آيين‌هاي پهلواني و ورزش زورخانه‌اي، تعزيه، نقالي، دانش سنتي دريانوردي ايرانيان در خليج‌فارس، رديف‌هاي موسيقي ايراني، موسيقي بخشي‌هاي خراسان و آيين قاليشويان مشهد اردهال از جمله آثار ثبت جهاني شده ايران در فهرست ميراث فرهنگي ناملموس يونسكو است. اما ژانت بليك، مشاور يونسكو در تهران مي‌گويد: اين تنها نوك قله كوه يخي ميراث فرهنگي ناملموس ايران است كه از آب بيرون مانده و بايد به شناسايي سريع و پاسداري فوري هزاران هزار ميراث فرهنگي ناملموس ايران كه هنوز ناشناخته مانده‌اند، پرداخت.