زیر سایه سنگین اقتصاد

اقتصاد و بازار هنر كه نقش محوري در هنر معاصر دارند، هنرمندان را به سمت بازار سوق مي‌دهند و نگارخانه‌هايي را كه بر فروش آثار تمركز دارند افزايش مي‌دهد.

با تأكيد بر سه موضوع كاهش تصدي‌گري دولت و واگذاري امور و مراكز هنري به بخش خصوصي، تقويت و رويكرد اقتصاد فرهنگ و هنر و ديپلماسي فرهنگي زمينه‌هاي بيشتري براي غلبه وجه اقتصادي بر هنر معاصر فراهم شد. موزه هنرهاي معاصر اهواز نمونه‌اي از واگذاري‌هاي دولت به بخش خصوصي است كه چند‌ماه قبل بدون شفاف‌سازي‌ نحوه و شرايط واگذاري با هدف رونق بيشتر و كاهش هزينه‌هاي دولتي انجام شد. مرور رخدادهاي هنرهاي تجسمي در سالي كه گذشت مي‌تواند تصويري از رويكردها و برنامه‌هاي دولت و نقش بخش غيردولتي در جريان هنر معاصر ارائه كند. حضور و تعامل بين‌المللي در مسير ديپلماسي فرهنگي از اولويت‌هاي دولت در بخش فرهنگي است و مديران دولتي حوزه هنر بخش عمده‌اي از توان خود را در اين راه صرف كرده‌اند. حضور ايران در پنجاه‌و‌ششمين بي‌ينال هنر ونيز با آثاري از 49هنرمند از ايران و كشورهايي مانند عراق، افغانستان، هند و... و با آثاري با رويكرد معاصر يكي از رخدادهاي بين‌المللي هنرهاي تجسمي ايران بود كه به شكلي متفاوت از حضور ايران در اين بي‌ينال در چند دوره قبل اتفاق افتاد.

• موزه هنرهاي معاصر در ميان 10موزه برتر دنيا

موزه هنرهاي معاصر به‌عنوان يكي از 10موزه برتر جهان به‌دليل برخورداري از گنجينه‌اي از آثار جريان‌ساز هنر جهان سال 94 ميزبان تعداد زيادي از مديران موزه‌ها و مديران سياسي و فرهنگي ديگر كشورها شد كه البته تحولات سياست خارجي و توافق هسته‌اي نيز در اين زمينه بي‌تأثير نبود. موزه هنرهاي معاصر در اين مسير مذاكرات و تفاهمي را هم با موزه مكسي ايتاليا براي برگزاري نمايشگاه در اين كشور انجام داد. اين مذاكرات و تفاهمنامه‌ها بيانگر اولويت بخش دولتي هنرهاي تجسمي براي حضور و تعامل بين‌المللي در مسير ديپلماسي فرهنگي و اقتصاد هنر است.

• بازار داغ هنرهاي تجسمي

جريان اقتصاد هنر سال گذشته (94) نيز با فعاليت مستمر نگارخانه‌ها و افزايش آنها و برگزاري حراج‌ها و نمايشگاه‌هاي فروش آثار هنري تداوم پيدا كرد. حراج تهران كه چند سالي است به‌عنوان مهم‌ترين اتفاق فروش آثار هنري در كشور مطرح شده است در چهارمين دوره با فروش بيش از 21ميليارد تومان، افزايش قابل‌توجهي در رقم فروش نسبت به دوره‌هاي قبل را ثبت كرد. اما دومين دوره حراج ملي كه به فروش آثار هنرهاي ايراني مانند آثار خوشنويسي، نگارگري و نقاشي‌هاي ايراني و قهوه‌خانه‌اي مي‌پردازد توفيق چنداني نداشت و 76 اثر در اين حراج با رقم نزديك به 5ميليارد تومان فروخته شد و بيشتر آثار با همان كف قيمت‌هاي تعيين شده به فروش رسيدند و چكش حراج نتوانست خريداران را مجاب كند كه آثار را با قيمت بالاتر خريداري كنند تا نشان دهند بازار آثار هنر معاصر با آثار كلاسيك ايراني متفاوت است.

حراج كريستي دوبي چند سالي است ميزبان آثار هنرمندان ايران هم هست ونقش مؤثري در اقتصاد و بازار هنر ايران دارد سال گذشته 34اثر از هنرمندان ايراني در آن عرضه شد كه 27اثر به فروش رسيدند. روند افزايش نگارخانه‌ها در چند سال اخير محصول تحول در خريد و فروش آثار هنري است و امسال نيز بيش از 20نگارخانه فعاليت خود را آغاز كردند. رويكرد اقتصادي حتي نحوه فعاليت نگارخانه‌ها را تغيير داده است. در گذشته نمايش آثار و تعداد بازديدكنندگان براي نگارخانه‌ها اهميت داشت اما امروز نگارخانه‌ها اولويت فروش را درنظر دارند و بيشتر از آنكه بخواهند تعداد افراد بيشتري از نمايشگاهشان ديدن كنند، تمايل دارند تعدادي خريدار واقعي آثار هنري را ميزباني كنند.

انجمن‌هاي غيردولتي هنرهاي تجسمي در سال‌هاي اخير با چالش‌هاي دروني و بيروني مواجهند. البته قوت و تأثيرگذاري همه آنها يكسان نيست و تعدادي از آنها با برگزاري رويدادها، نمايشگاه‌هاي فروش و برنامه‌هايي تا اندازه‌اي توانسته‌اند جايگاه خود را حفظ كنند اما بعضي انجمن‌ها علاوه بر مشكلات داخلي با ركود و ضعف در فعاليت‌ها درگير هستند. دولت نيز كه بر فعاليت انجمن‌هاي غيردولتي و واگذاري امور و رويدادهايي مانند دوسالانه‌ها به آنها تأكيد داشت نتوانست تعامل مستمر و مستحكمي را با انجمن‌ها داشته باشد.

• ردپاي بخش خصوصي در هنرهاي تجسمي

ترديدي نيست كه سال‌هاست بخش عمده‌اي از فعاليت‌هاي هنرهاي تجسمي را بخش خصوصي انجام مي‌دهد و اين نقش بخش خصوصي پررنگ‌تر شده است. هر هفته تعداد قابل‌توجهي نمايشگاه از هنرمندان نسل‌هاي مختلف در نگارخانه‌ها برگزار مي‌شود و نگارخانه‌ها با هدف اصلي فروش آثار به سمت و سوي هنرمنداني مي‌روند كه قابليت فروش آثارشان وجود دارد و از سوي ديگر بخش عمده‌اي از هنرمندان نيز در توليد آثار بازار هنر را مدنظر دارند. در اين وضعيت به‌نظر مي‌رسد حلقه‌هاي مفقوده و مغفولي وجود دارد كه پيامدهاي آن در سال‌هاي بعد آشكار خواهد شد.

هنرمنداني كه با نگاه فرهنگي بدون توجه به اقتصاد براي توليد آثار مؤثر در توسعه فرهنگ و هنر فعاليت مي‌كنند و جواناني كه در نقاط مختلف كشور به شناسايي و حمايت براي تقويت و پيشرفت هنر خود نياز دارند، فرصت و امكان كمتري در اين وضعيت هنرهاي تجسمي پيدا مي‌كنند.