حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) ؛ روایتگر احادیث شیعه

حضرت عبدالعظيم حسني (ع) فرزند بزرگوار عبدالله بن علي و فاطمه دختر عقبة بن قيس است و از نوادگان امام حسن مجتبي (ع) به شمار مي‌رود. اين انسان وارسته در چهارم ربيع‌الثاني 173 هجري قمري در مدينه چشم به جهان گشود و دوران پيشوايي امام موسي كاظم (ع)، امام رضا (ع)، امام محمّدتقي (ع) و امام عليّ النّقي(ع) را درك كرد و از گنجينه معرفت و دانش اين بزرگواران بهره‌مند شد.

او به امر امام هادي (ع) به منظور نشر و گسترش معارف اسلامي و دوري از ظلم و جور خلفا بني عباس راهي ايران شد. متوكل عباسي دشمني بسيار شديدي با امامان شيعه و پيروان آن بزرگواران داشت، در چنين فضايي تبليغ و روايت‌گري بسيار دشوار بود. در اين ميان بارها به جان وي سوءقصد شد و در نهايت پس از دستور تعقيب و دستگيري حضرت عبدالعظيم (ع)، وي به صورت مخفيانه و ناشناس به شهرري رفت. دليل انتخاب اين ديار براي زندگي آن محسوب مي‌شد كه پس از ورود اسلام به ايران، اين شهر به يكي از مهمترين مركزهاي مسلمان نشين تبديل شده بود.

هر چند ورود او به شهرري مخفيانه صورت پذيرفت و نخست در گمنامي زندگي كرد، اما به مرور، شيعيان از حضور حضرت عبدالعظيم حسني (ع) آگاهي يافتند و به منظور بهره‌گيري از علوم مذهبي و روايت‌هاي شيعه به آن حضرت مراجعه كردند. بدين شكل اين بزرگوار به مركز و محور رجوع دوستداران اهل بيت تبديل شد و به تمامي پرسش‌هاي آنان با صبر و حوصله پاسخ مي‌داد.

او به عنوان يكي از برجسته‌ترين دانشمندان شيعه و راويان حديث، به مسائل دين، معارف مذهبي و احكام قرآن آگاهي كامل داشت و مورد توجه امامان معصوم (ع) بود. به عنوان نمونه، امام هادي (ع) به افرادي كه در دين نياز به راهنمايي داشتند، پيشنهاد مي‌كرد تا نزد حضرت عبدالعظيم (ع) بروند و از محضر وي بهره‌مند شوند.

عالمان شيعه نيز در وصف ويژگي‌هاي آن حضرت از هيچ تلاشي فروگذار نكرده‌اند و در مدح و ستايش او از واژه‌هايي چون عابد، زاهد و پرهيزكار بهره برده‌اند.

روزهاي پاياني عمر پربركت آن بزرگوار با بيماري همراه بود. روايت شده است، در آن روزها، يكي از مريدان او در خواب رسول خدا (ص) را ديد كه گفت: «فردا يكي از فرزندانم در محله سكه المولي چشم از جهان فرو مي‌بندد، شيعيان او را بر دوش گرفته به باغ عبدالجبار مي‌برند و نزديك درخت سيب به خاك مي‌سپارند.»

سرانجام حضرت عبدالعظيم حسني (ع) پس از سال‌ها تلاش در مسير شكوفايي دين اسلام در 15 شوال 252 هجري قمري در 79 سالگي ديده از جهان فرو بست و به ديار حق شتافت. اينك آرامگاه آن حضرت در شهر ري ميعادگاه پيروان راستين اهل بيت (ع) و شيعيان است.

محسن غرويان مدرس فلسفه اسلامي حوزه علميه قم به مناسبت سالروز ولادت حضرت عبدالعظيم حسني(ع) با اشاره به نسب او، گفت: بر پايه آنچه در كتاب‌هاي تاريخ و سيره آمده است، او از نوادگان امام حسن مجتبي (ع) بود و سلسله اجدادش به حضرت علي (ع) مي‌رسد. آن حضرت با امامان هفتم، هشتم، نهم، دهم و يازدهم، هم عصر بود و روايت‌هاي فراواني را از آنان ثبت كرد. سخنان مشهوري مبني بر اينكه حضرت عبدالعظيم (ع) در پيشگاه امام هادي (ع)، به بيان عقيده خويش در زمينه دين و علم پرداخت، وجود دارد كه اين امر سبب خشنودي امام هادي (ع) شد و او را از اهل بيت خويش خواند. اين موضوع نشان مي‌دهد كه آن بزرگوار در مسائل معنوي از مرتبه بالايي برخوردار بود.

وي در ادامه بيان داشت: حضرت عبدالعظيم (ع) از نظر رفتار عملي همچون تقوا و صبر در مرتبه بالايي قرار داشت، زماني كه مردم براي دريافت پاسخ پرسش‌هاي ديني و مذهبي خود نزد ائمه (ع) به ويژه امام هادي (ع) مي‌رفتند، آنان، حضرت عبدالعظيم (ع) را معرفي مي‌كردند تا مردم از حضور وي نيز بهره‌مند شوند.

اين مدرس حوزه با بيان اينكه زندگي اين عالم شيعي در اوج خفقان خلافت عباسي سپري شد، گفت: حضرت عبدالعظيم (ع) همواره مورد حسادت خليفه‌هاي عباسي قرار داشت، زيرا آن حضرت براي مردم بسيار ارزشمند بود. اين امر سبب شد تا فشارهاي سياسي و سختگيري‌ها بر آن بزرگوار افزايش يابد. متوكل يكي از خليفه‌هايي بود كه نسبت به خاندان اهل بيت(ع) رفتارهايي به شدت سختگيرانه داشت و حضرت عبدالعظيم (ع) را نيز مورد اذيت و آزارهاي بسياري قرار داد. اين فشارهاي سياسي تا جايي ادامه يافت كه خلفاي وقت انديشه قتل او را طراحي كردند.

محسن غرويان در ادامه افزود: با توجه به چنين فشارهاي سياسي حضرت عبدالعظيم (ع) به محضر امام هادي (ع) رفت و مدتي در سايه حمايت ايشان زندگي كرد. اما اين فشارها به اندازه‌اي رسيد كه ديدار وي با دهمين امام شيعيان به دستگاه خلافت گزارش شد و به دنبال آن حكومت وقت نيز براي آن حضرت دستور تعقيب صادر و از آن پس وي زندگي پنهاني را با سفر در شهرهاي گوناگون آغاز كرد.

اين كارشناس مسائل ديني درباره علت سكونت حضرت عبدالعظيم (ع) در شهرري، گفت: از جمله شهرهايي كه آن بزرگوار در آن ساكن شد، «ري» بود. وي به اين دليل آن شهر را براي سكونت برگزيد كه در آنجا اسلام از جايگاه و مرتبه بالايي برخوردار بود. وي پس از ورود به ري در محله ساربانان واقع در كوي «سكة الموالي» در منزل يكي از شيعيان ساكن شد. حضرت عبدالعظيم (ع) روزها كمتر از خانه خارج مي‌شد و بيشتر زمان خود را با عبادت مي‌گذراند. با گذشت زمان، مردم با شناخت مقام علمي آن حضرت، از دانش و معارف وي بهره بردند.

مدرس حوزه علميه قم، نقش حضرت عبدالعظيم (ع) را به عنوان يكي از بزرگترين راويان حديث ائمه معصومين در فرهنگ و ادبيات شيعه بسيار برجسته دانست و تصريح كرد: فرهنگ تشيع از مسيري كه راويان حديث ائمه (ع) در پيش گرفتند، سرچشمه مي‌گيرد. آن حضرت روايت‌هاي زيادي را نقل كرده، به گونه‌اي كه در كتاب‌هاي بزرگان ديني از او به عنوان يكي از محدث‌هاي مشهور نام برده شده است. نقش آن بزرگوار در نقل، تبيين و تفسير حديث در زمينه سازي فرهنگ و ادبيات شيعه بسيار برجسته به شمار مي‌رود.

اين كارشناس مسايل تاريخ اسلام، درباره ويژگي‌هاي شخصيتي حضرت عبدالعظيم(ع)، يادآور شد: تقوا و زهد از برترين ويژگي‌هاي آن حضرت محسوب مي‌شد كه وي را از ديگر راويان حديث متمايز كرد. بزرگان ديني بر پايه ويژگي‌هاي اخلاقي راويان حديث از آنان سخن مي‌گويند و اين‌گونه حديث‌ها را تقسيم‌بندي مي‌كنند. روايت‌هايي كه از آن حضرت بر جاي مانده به اين دليل كه از نظر علمي و تقوا در مرتبه بالايي قرار داشت، صحيح و مورد استناد است.

محسن غرويان در ادامه به بحث مهاجرت و تاثيرگذاري آن بزرگوار بر حوزه پيام‌رساني و سياست تبليغاتي پرداخت و اظهار داشت: به طور معمول امامان شيعه به صورت پنهاني، همراه با سختي و فشار سياسي زندگي مي‌كردند. حضرت عبدالعظيم (ع) نيز از اين امر جدا نبود و همواره مورد آزار و اذيت خلفا قرار داشت. دليل فشار سياسي بر وي و امامان معصوم (ع) اين بود كه مردم به آنان علاقه داشتند و سياستمداران وقت به اين وضعيت حساس بودند. البته اين فشارها نه تنها نتوانست بر حوزه پيام‌رساني وي تاثير منفي بگذارد، بلكه آن حضرت تلاش كرد تا با سفر به شهرهاي گوناگون، معارف اهل بيت (ع) را منتشر كند و آنها را ميان مردم گسترش دهد.

اين مدرس حوزه علميه در پايان به آموزه‌ها و درس‌هايي كه مي‌توان از سبك و سيره زندگي آن بزرگوار آموخت اشاره كرد و گفت: اهل علم و عمل بود و بيشتر تلاش مي‌كرد كه با دانش و بينش ديني خويش مردم را به طرف اسلام هدايت كند. اين درسي است كه اينك نيز بايد از آن الگو گرفت. حضرت عبدالعظيم (ع) انساني با تقوا، اهل عبادت، بخشش و مهرباني در برابر درماندگان بود.

• منبع: ايرنا