سؤال مهم اين است كه دولت و مردم ايران براي رهايي از يارانه‌هاي نقدي چه گزينه‌هايي را پيش‌رو دارند و كشورهاي مختلف جهان چگونه توانسته‌اند نظام پرداخت يارانه‌ها را سر و سامان دهند؟ بررسي‌هاي جهاني نشان مي‌دهد كه ايران تنها كشوري است كه يارانه نقدي را براي همه شهروندان در نظر گرفته است.
از اين رو دولت حسن روحاني در نخستين‌گام براي تشويق پردرآمدها و شهروندان غيرنيازمند تلاش كرد تا آنها را داوطلبانه به انصراف از دريافت يارانه نقدي سوق دهد؛ تدبيري كه البته جواب لازم را به همراه نداشت. گزينه و تدبير ديگر دولت براي سامان دادن به وضعيت پرداخت يارانه‌ها به شهروندان به اعطاي يارانه كالايي به خانوارهايي محدود مي‌شود كه از فقر غذايي رنج مي‌برند و براساس اعلام مسئولان از زمان آغاز فعاليت دولت يازدهم به حدود 10ميليون نفر در مقاطع زماني مختلف يارانه كالايي براي تأمين كالري مورد نياز داده شده و اين فرايند همچنان ادامه خواهد يافت.
پرداخت يارانه نقدي، يارانه سلامت و يارانه كالايي هرچند 3جهت‌گيري دولت ايران محسوب مي‌شود، اما افزون بر اينها، ايرانيان هرساله مبالغ زيادي يارانه پنهان انرژي و ديگر بسته‌هاي يارانه‌اي در قالب تسهيلات بانكي و... دريافت مي‌كنند كه مورد اخير در مواردي باعث ايجاد رانت هم شده است. نتيجه يك پژوهش از سوي مركز پژوهش‌هاي مجلس از وضعيت سيستم پرداخت يارانه‌ها در برخي كشورهاي در حال توسعه نشان مي‌دهد كه اين كشورها تركيبي از يارانه نقدي، يارانه غذايي و آموزشي و يارانه سلامت را به اجرا گذاشته‌اند.
- مروري بر تجربه ديگر كشورها
نگاهي به تجربه ديگر كشورها براي رهايي از پرداخت غيرهدفمند يارانه‌ها نشان مي‌دهد كه در اكثر كشورهاي دنيا، اقشاري كه آسيب‌پذيرترند، بيشتر مورد حمايت در اصلاح نظام يارانه‌ها قرار مي‌گيرند و البته بسته به ميزان توسعه‌يافتگي كشورها، روش‌هاي اصلاح و پرداخت يارانه‌ها متفاوت است و درنهايت گزينه پرداخت مستقيم يا غيرمستقيم متناسب با منابع در دست دولت‌ها و اطلاعات واقعي از وضعيت اقتصادي خانوارها ملاك حمايت و پرداخت يارانه قرار مي‌گيرد. دادن پول نقد بيشتر در كشورهايي رواج داشته كه احتمال شورش فقرا درصورت افزايش قيمت حامل‌هاي انرژي و برداشتن يارانه‌ها وجود دارد تا دست‌كم اين اقشار از حيث تأمين كالري مورد نياز دچار تنگدستي نشوند.
البته برخي كشورها پرداخت يارانه نقدي را مشروط مي‌كنند به اينكه گيرندگان يارانه‌هاي نقدي، پول دريافتي را در بخش‌هاي مورد هدف دولت‌ها ازجمله آموزش فرزندان يا ارتقاي بهداشت خانوارها هزينه كنند. كشورهايي چون هندوراس، نيكاراگوئه و جامائيكا در آمريكاي لاتين تجربه پرداخت يارانه نقدي مشروط را با اهداف خاص و با درنظر گرفتن سطح درآمد خانوارها در طول دهه90 اجرايي كرده‌اند. پرداخت هدفمند پول نقد به فقرا از نظر برخي صاحب‌نظران بهتر از يارانه كالايي است چرا كه هم باعث اختلال در قيمت كالاها نمي‌شود و هم حق انتخاب را براي خانوارهاي دريافت‌كننده يارانه نقدي محفوظ مي‌دارد.
نتيجه يك بررسي بانك جهاني نشان از اجراي اشكال مختلف پرداخت يارانه‌ها در كشورهاي مختلف دارد، به‌نحوي كه در بين 122كشور منتخب، 49كشور پرداخت نقدي يارانه‌ها روش غالب ارائه كمك‌هاي دولتي بوده و 30كشور تنها به پرداخت يارانه شبه‌نقدي و غذايي روي‌آورده‌اند. به‌عنوان مثال در آرژانتين 2دهك از فقيرترين افراد يعني 20درصد از كل دهك‌هاي درآمدي تحت پوشش يارانه اشتغال و كار قرار گرفته‌اند يا در شيلي 57درصد از پرداخت نقدي به مشمولان 2دهك فقيرترين مردم مي‌رسد.
در دولت روماني هم در اجراي سياست هدفمندي يارانه‌ها 83درصد از يارانه‌هاي پرداختي به‌صورت نقدي به 40درصد از فقيرترين شهروندان اختصاص دارد. دولت مصر در مقطعي 38درصد از يارانه شكر دولتي را به 40درصد فقيرترين‌ها مي‌داد و در كره‌جنوبي 40درصد از فقيرترين‌ها مشمول بيمه افراد مسن هستند يا در هند 4دهك داراي پايين‌ترين سطح درآمد گندم يارانه‌اي مي‌گيرند و در كشورهايي چون تونس يارانه غذايي عمومي، در ازبكستان يارانه كمك به كودكان و در كلمبيا، يارانه تغذيه مدارس رايج است.
- تلخ و شيرين هدفمندي ايراني
ايران البته داراي تجربه شيرين و تلخ در هدفمندي يارانه‌ها به‌ويژه يارانه‌هاي انرژي است. تجربه شيرين را مي‌توان توزيع سوخت براساس سازوكارهاي كارت‌هاي سوخت و سهميه‌بندي و حتي تغيير سازوكار توزيع سوخت براساس پيمايش خودروها در مورد گازوئيل دانست و تجربه تلخ اينكه پرداخت يارانه‌هاي نقدي به‌صورت يكسان و بدون درنظر گرفتن ميزان درآمد خانوارها و البته بدون توجه به ميزان درآمد حاصل از افزايش قيمت حامل‌هاي انرژي صورت گرفت.
نظر شما