معمولاً تمدن‌ها در کنار رودخانه‌های بزرگ شکل گرفته‌اند، اما خان قاجار، که دیگر شاه شده بود؛ برخلاف رفتار کرد و تهران را مقر حکومتش کرد.
گو این که چندان هم نمی‌توان بر او خرده گرفت. هرچه باشد، در ایران، بسیارند جاهایی که دور از آب، رنگ آبادانی دیده‌اند. مسایل و پارامترهای دیگری در ایران مبنای شکل‌گیری شهرها و نقاط پرجمعیت بوده است. تهران در این میان بی‌همتاست، 18 درصد جمعیت در یک درصد وسعت کشور جا خوش کرده‌اند.
سرانه آب در استان تهران 360 متر مکعب است؛ حال آن که در اقلیم خشک و نیمه خشک ایران میانگین، همین سرانه 2000 متر مکعب است. آب تهران داستانی است پر از چشم!
گویا اولین بار زمان صدارت حاج میرزا آغاسی بود که مشکل آب بروز کرد. تهران آن زمان پنجاه هزار و اندی جمعیت داشت. صاحب منصبان پایتخت سیاست را در پی آب رها کردند. فکر انتقال آب به پایتخت از همان زمان پدید آمد. حاج‌میرزا آغاسی، 53 سنگ (حدود 70 میلیون متر مکعب) آب رودخانه کرج را به نام تهرانی‌ها کرد. سند تقسیم‌نامه آب کرج با مهر امیرکبیر هنوز موجود است.
دو رشته نهر بیست کیلومتری هم احداث شد تا این آب به پایتخت برسد. صدراعظم وقت خواب‌هایی هم برای انتقال آب رودخانه جاجرود دیده بود. بعدها بر روی این رودخانه سد لتیان را ساختند. حاج میرزا آغاسی اقدام به حفر قنوات متعددی در اطراف شهر هم کرد که ظاهراً به آب نرسیدند.
نقل است که روزی کارگران و مقنیان نزد او از بیهودگی چاه‌کندن شکایت می‌کنند و صدراعظم حاضر جواب می‌گوید: «اگر (چاه‌کندن) برای ما آب ندارد؛ برای شما که نان دارد.» قاجار رفت و پهلوی آمد. سال 1300 شمسی تهران، دویست‌هزار نفر جمعیت داشت.
26 رشته قنات وقفی و خصوصی آب پایتخت را تأمین می‌کرد. گاه باید تا بیش از یکصد پله را برای کوزه آبی بالا و پایین می‌رفتند. متمولین از خدمت سقایان محلی بهره می‌بردند و رنج نوشیدن آب هم نصیب بی‌نوایان بود. سال 1303 خشکسالی و بیماری با هم آمد و آن‌قدر عرصه را تنگ کرد که بحث لوله‌کشی آب تهران، مطرح شد.
در طول سی‌سال، بحث لوله‌کشی آب پایتخت نقل محافل مجلس و دولت شده بود. نامه‌نگاری می‌کردند و با هم جر و بحث تا این که در سال 1330، بالاخره کار به جایی رسید. عملیات لوله‌کشی هم 9 سال زمان برد و مردم را خسته و بیزار کرد. مضمون‌های شیرین و در عین حال پرمعنایی در مطبوعات آن زمان به طنز دراین‌باره نوشته می‌شد.
از جمله روزنامه فکاهی «حاجی‌بابا» در شماره 162 خود دو بیت شعری نوشت که دهان‌به دهان چرخید: مرد همان به که در این روزگار رو به سوی آب قنات آورد ورنه که این شرکت و این سازمان آب شما را ز فرات آورد آب تهران، البته، از فرات آورده نشد؛ اما اگر فرات را مجاز و تمثیلی از نقطه‌ای دور، در نظر بگیریم؛ آن وقت برای‌مان عجیب است که چگونه پیش‌بینی «حاجی‌بابا»محقق شد.
پنجاه سال بعد از نگاشته‌شدن این دو بیت، آب پایتخت از 120 کیلومتری آن، یعنی از سد طالقان، تأمین شده است. سال 1334، وقتی که بهره‌برداری از آب لوله‌کشی تهران آغاز شد، مردم پایتخت با ده میلیون متر مکعب سیر آب می‌شدند.
در دهه چهل شمسی سدهای کرج و لتیان ساخته شدند و سد لار هم در دهه پنجاه برای تأمین آب شرب تهران احداث شد. امروز مصرف آب تهران صدبرابر شده است. چیزی نزدیک به یک میلیارد متر مکعب. تاکنون کام تشنه تهرانی‌ها ازحق آبه کشاورزان سیر آب شده است.
این شهر، همچنان، چون چاهی آب می‌طلبد و باز هم «هل‌من‌مزید» می‌گوید. همواره توسعه شهرهای بزرگ به نابودی کشاورزی اطراف آنها انجامیده است. دولت‌ها برای تأمین آب شرب نزدیک به 70 درصد آب شرب مصرفی تهران به فاضلاب تبدیل می‌شود. این آب برای استفاده مجدد در کشاورزی، قابل بازیافت است.
در سند فرابخشی مدیریت منابع آب به این مسئله توجه شایانی شده است. نباید بگذاریم این آب هرز رود. تسریع در اجرای طرح تصفیه فاضلاب تهران می‌تواند بهبود چشمگیری در وضعیت کشاورزی ایجاد کند.
سد طالبان، به عنوان چهارمین منبع تأمین‌کننده آب شرب تهران، پس از سدهای کرج، لتیان و لار، می‌تواند دلهره پایتخت از کم‌داشتن آب را تا حدودی برطرف کند. بماند که، انشا‌الله، به زودی نیز سد «ماملو»، در شرق تهران، آماده بهره‌برداری خواهد شد و ضریب اطمینان تأمین آب بالاتر هم خواهد رفت. اما نباید فراموش کنیم که منابع آبی محدودند و متعلق به همه نسل‌ها هستند.
آبی که امروز به هدر می‌دهیم، از فردای فرزندان خود دریغ کرده‌ایم. چه کسی می‌خواهد رویای خشک و پژمرده‌ای را برای فرزندانش به خواب بیند؟ هیچ کس. تقارن نزدیک بهره‌برداری از سد طالقان با خجسته سالروز ولادت سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) را به فال نیک می‌گیریم.
یاد آن امام بزرگوار که در صحرای کربلا آب را بر او و یارانش بستند، همواره نزد ماست. هر زمان که آبی می‌نوشیم؛ بر ایشان سلام می‌دهیم و ذکرش می‌گوییم. آبی که هنگام عطش با یاد حسین(ع) نوشیده می‌شود، نباید به هدر رود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران
قاسم تقی‌زاده خامسی
