ساخت نمکدان و کشتی کاغذی یکی از سرگرمی‌های معمول بچه‌ها در سنین دبستان است. هر بچه‌ای هر‌قدر هم که در زمینه هنری بی‌استعداد باشد دست‌کم در ساخت موشک‌های کاغذی تبحر لازم را به دست میآورد.
اما همین سرگرمی‌ساده دوران کودکی که حاصل تاکردن خلاقانه کاغذ است، امروزه در بسیاری از علوم کاربرد دارد. این مسئله هفته گذشته دستمایه برگزاری اولین دوره مسابقات اوریگامی در دانشگاه امیرکبیر قرار گرفت.
بهرام صادقی از عوامل برگزاری این مسابقه در گفتگو با همشهری با بیان اینکه اوریگامی‌بازی‌ای با پایه علمی‌و قدمت دو هزار ساله است که از کشور ژاپن آغاز شده و امروزه با نام «کاغذ و تا» در بسیاری از رشته‌ها خصوصا کیهان شناسی کاربرد دارد، ایده برگزاری این مسابقه را اینچنین تشریح کرد: ما در گروه الگوریتم و هندسه محاسباتی دانشکده ریاضی دانشگاه امیرکبیر سمینارهای هفتگی برگزار می‌کنیم و در یکی از این جلسات به این نتیجه رسیدیم که به منظور آشنایی دانشجویان با جذابیت‌ها، پیچیدگی‌ها و کاربردهای این رشته، مسابقه اوریگامی‌را برگزار کنیم.
به گفته این دانشجوی دکترای هندسه محاسباتی، برگزارکنندگان که از نحوه برگزاری اولین دوره این مسابقات راضی هستند، قصد دارند در سال‌های آینده هم این مسابقه را تکرار کنند.
یادگار کودکی
روز چهارشنبه (13 تیر) سالن اجتماعات دانشگاه امیرکبیر میزبان جماعتی بود که فقط با تازدن کاغذ اشکال و احجام زیبایی را در معرض دید علاقمندان قرار داده بودند. تنوع طرح‌ها به قدری بود که از حجم‌های پیچیده هندسی تا حیواناتی چون طاووس، کرگدن، زرافه، فیل، کلاغ و قورباغه در روی میزها چیده شده بود.
هرچند در این میان احجام هندسی که ظاهرا وجه تمایز جنبه سرگرمی‌از کاربردهای علمی‌اوریگامی‌به شمار می‌رود سهم کمتری ار آثار ارائه شده را به خود اختصاص می‌داد، اما حضور 16 تیم در این مسابقه نکته‌ای است که موجب دلگرمی‌برگزارکنندگان شده است: فاصله بین تصمیم ما تا برگزاری مسابقه 5/1 ماه بود و چون امید زیادی به استقبال بچه‌ها نداشتیم، قصد داشتیم برگزاری مسابقه را به تعویق بیندازیم.
اما چند روز پیش از برگزاری که سایتمان را بررسی کردیم متوجه پیش‌ثبت نام 26 تیم شدیم که از میان آنها 16 تیم آثارشان را ارائه دادند و این برای شروع بسیار خوب است. علیرضا داوودی، دبیر انجمن علمی‌دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی امیرکبیر ضمن بیان این مطلب، در پاسخ به این سؤال که آیا شرکت‌کنندگان در مسابقه با کاربردهای علمی‌و صنعتی اوریگامی‌آشنایی دارند، می‌گوید: ما سعی کردیم در این زمینه اطلاعاتی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار دهیم و به نظر می‌آید دیدگاه آنها در این مورد با شرکت در این مسابقه تغییر کرده و متوجه کاربردهای دیگر غیر از جنبه سرگرمی‌اوریگامی‌شده اند.
این نکته‌ای است که اغلب شرکت‌کنندگان هم به آن اشاره می‌کنند. محمدرضا جوینده دانشجوی کارشناسی ارشد کامپیوتر که بیش از هفت متر کاغذ مصرف کرده تا یک هزارپای سه متری بسازد در این زمینه می‌گوید: ساخت اشکالی چون کلاغ، ملخ و ماهی را از کودکی بلد بودم و اوریگامی‌بیشتر برایم جنبه سرگرمی‌داشت اما حالا که با دیگر کاربردهایش آشنا شده‌ام شاید از این پس جدی‌تر به قضیه نگاه کنم.
نینا مرتضوی شرکت‌کننده دیگری است که طرح‌های رنگارنگ و زیبایش اکثر بازدیدکنندگان را به وجد میآورد و در نهایت از لحاظ زیبایی و سختی طرح‌ها مقام اول را کسب کرد و علاوه بر آن طرح‌هایش به عنوان طرح منتخب بازدیدکنندگان انتخاب شد. وی در پاسخ به این سؤال که چقدر با کاربردهای اوریگامی‌آشناست می‌گوید: تا پیش از این که آشنایی خاصی نداشتم ولی از دوران کودکی این سرگرمی‌مورد علاقه‌ام بود و از روی کتاب‌های کاغذ و تا برای خودم اشکال مختلف را می‌ساختم اما این مسابقه برای من و علاقمندان این رشته انگیزه‌ای است که این کار را به صورت جدی‌تر دنبال کنیم.
این دانشجوی ریاضی که در میان انبوه حیوانات رنگارنگ و زیبایش چند حجم هندسی پیچیده هم به چشم می‌خورد، ادامه می‌دهد: قبلا فقط حیوان درست می‌کردم اما یک‌بار که یک حجم هندسی ساختم از سوی یکی از اساتید هندسه دانشگاه مورد توجه قرار گرفت و از آن هنگام در این زمینه هم کار می‌کنم.
تقسیم زاویه با اوریگامی
اوریگامی‌به عنوان یک هنر از قدمتی 2000 ساله برخوردار است. کلمه origami متشکل از دو کلمه ori به معنای تاکردن و gami به معنای کاغذ است. سه کشور ژاپن، چین و کره مدعی ابداع این هنر هستند. اما در حوزه غرب اوریگامی‌با فتح اسپانیا توسط مسلمانان در قرن هشتم ظهور کرد و مسلمانان طرح‌های هندسی متفاوتی به این روش ایجاد کردند و بعدها نیز اسپانیایی‌ها اوریگامی‌را گسترش دادند.
در اواخر قرن نوزدهم و با ایجاد یک مرکز اوریگامی‌در نیویورک، این پدیده به یک سرگرمی‌خلاق بچه‌ها تبدیل شد. اما در سال 1930 تحولی در این هنر پدید آمد. در این سال آکیرا یاشیزاوا با ایده‌هایی جدید بیش از 50 هزار طرح اوریگامی‌خلق کرد و از آن پس اوریگامی‌به عنوان یک وسیله علمی‌مورد استفاده قرار گرفت.
نحوه تاکردن کیسه‌های هوا در خودروها یا مباحث تاشدن پروتئین‌ها و DNA در بیولوژی یا فلدینگ تاشدن نقشه‌های جغرافیایی و... همگی مستلزم بهره گیری از برنامه‌های پیچیده و دقیق رایانه‌ای است تا FOLD (تاشدن) به نحوی مناسب انجام شود و جسم تا‌شده در هنگام لزوم در کوتاه‌ترین مدت و با کمترین انرژی باز شود. اوریگامی‌که همان نحوه ایجاد اشکال مختلف تنها با کمک تاکردن کاغذ بدون استفاده از برش و چسب است، به محققان مختلف کمک می‌کند تا در تمام این رشته‌ها از این قابلیت بهره‌مند شوند.
نحوه تاکردن تلسکوپ‌های فضایی آژانس فضانوردی ناسا برای پرتاب به فضا از دیگر موارد کاربرد اوریگامی‌در سال‌های اخیر به‌شمار می‌رود. از آنجایی‌که رامت‌ها قادر نیستند تلسکوپ‌های فضایی با سایز تلسکوپ‌های بزرگ زمینی را به فضا پرتاب کنند، fold کردن تلسکوپ فضایی و پرتاب آن راه حل مورد استفاده است.
کاربرد اوریگامی‌در ریاضیات هم انکارناپذیر است. به عنوان مثال می‌توان به حل مسئله سه قسمت کردن زاویه اشاره کرد که سال‌ها ذهن ریاضیدانان را به خود مشغول کرده بود و در نهایت 20 سال پیش این مسئله با شیوه‌ای مبتنی بر اوریگامی‌حل شد.
اوریگامی‌پایان‌نامه شد
کونیکا یامامورا بانویی ژاپنی است که از 43 سال پیش ساکن ایران است. بی‌شک این خانم در شکل‌گیری علایق کودکانش نقش به سزایی داشته است. به هرحال اوریگامی‌در خون ژاپنی‌هاست و به گفته خودش اولین اسباب‌بازی‌های کودکانش را همین بازیچه‌های کاغذی تشکیل داده‌اند.
اما این علاقه تا آنجا پیش رفته که بلقیس بابایی یکی از دختران خانم یامامورا پایان‌نامه کارشناسی خود در رشته علوم تربیتی را به اوریگامی‌اختصاص داده است. خانم بابایی در این زمینه می‌گوید: علاقه اولیه‌ام باعث شد تا به این موضوع جدی‌تر نگاه کنم و البته مادر هم مشوقم بود. نقش اوریگامی‌به عنوان یک وسیله کمک آموزشی در تقویت تجسم فضایی کودکان و جهت‌یابی آنها، تقویت فعالیت ذهنی، تقویت حافظه و تمرکز بچه‌ها از مواردی است که در این پایان‌نامه به آنها اشاره شده است.
مبتکرترین شرکت‌کننده
علی نجفی دانشجوی مکانیک دانشگاه تهران است. میزی که جلوی اوست برخلاف اکثر میزها از رنگ و لعاب بی‌بهره است اما در نهایت طرحی که در مسابقه ارائه داده در قسمت ابتکار عنوان اول را به دست میآورد. این طرح یک سازه هندسی با قابلیت چرخش 360 درجه است.
نجفی در مورد ایده اولیه طرح خود می‌گوید: الهام‌بخش من چین و چروک‌های شلوار در قسمت پشت زانو بود و هنگامی‌که کلاس پنجم دبستان بودم این ایده به ذهنم رسید و حالا با تکمیل آن در مسابقه شرکت کردم. علی نجفی ماه پیش در کنفرانس سازه و معماری دانشگاه تهران هم با ارائه این طرح مقام اول را کسب کرده است. موضوع آن مسابقه طراحی یک خانه موقت بوده است.
