چنین نوساناتی در مواجهه با پدیده آلودگی هوا باعث شده برنامه‌های مقابله با آلودگی هوا هم در برخی مقاطع مورد توجه قرار گرفته و به محض رفع نسبی مشکل به‌دست فراموشی سپرده شود. با این حال کارشناسان معتقدند موضوع مقابله با آلودگی هوا تعطیل بردار نیست و نوسان در توجه به این موضوع باعث می‌شود که کل طرح مغفول بماند و آلودگی در مقاطع بعدی با شدت بیشتری بر فراز شهرهای بزرگ پدیدار شود. حال و هوای بهاری، پایان ماجرای بحران آلودگی هوا نخواهد بود و زنگ هشدار بازگشت هوای آلوده به تهران و سایر کلانشهرها با ادامه تردد خودروهای فرسوده و پرمصرف، عرضه کند بنزین پاک و کندی روند نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی از هم‌اکنون به صدا درآمده است. درباره عوامل آلودگی هوای تهران و کلانشهرها به 9عامل اشاره شده است که چندی پیش محمدباقر قالیباف، شهردار تهران هم درباره آن توضیحاتی ارائه داد و راهکار غلبه بر این مشکلات را در درجه اول مدیریت قوی دانست تا پول و بودجه.
خودروهای فرسوده و پرمصرف، سوخت بی‌کیفیت، عدم‌توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری و برون‌شهری، صنایع آلاینده، مهاجرت گسترده به تهران و کلانشهرها و حاشیه‌نشینی، عدم‌وجود زیرساخت‌های قوی دولت الکترونیک که باعث افزایش ترددهای درون شهری شده اسـت، ساخت و سـازهای غیراستاندارد، عدم‌وجود فرهنگ عمومی در استفاده از حمل‌ونقل عمومی و عدم‌جایگزینی انرژی پاک، عوامل 9گانه و متهمان پرونده آلودگی هوای تهران و سایر کلانشهرها هستند که در هوای نسبتا پاک و بهاری این روزهای پایتخت کمتر یادی از آنها می‌شود.
در این میان بحث خودروهای فرسوده و پرمصرف در کنار سوخت بی‌کیفیت از موضوعاتی هستند که زمستان سال گذشته بیشتر مورد توجه قرار گرفت و به‌خصوص دولت جدید قول داد برای حل این دو مشکل اقداماتی انجام بدهد. با وجود این، بررسی آخرین اقدامات دستگاه‌های ذی‌ربط برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، بازسازی و نوسازی ناوگان فرسوده سواری و موتورسیکلت‌ها، تولید و عرضه خودروهای دارای استاندارد یورو4و میزان تحقق وعده‌های عرضه بنزین پاک یا یور 4چندان قابل‌قبول نیست که شاید ریشه در عدم‌باور عمیق به پیامدهای مخرب آلودگی هوا داشته باشد.
زایش فرسوده‌ها
خوش‌بینانه‌ترین اظهارنظرها از تردد بیش از 100هزار خودروی فرسوده در کلانشهر تهران حکایت دارد. آماری که سیدحسین هاشمی استاندار تهران آن را با احتساب تردد 24ساعته 8600تاکسی فرسوده پیکان و 22هزار تاکسی فرسوده سمند و پراید در شهر تهران و درنظر گرفتن 60هزار خودروی فرسوده از 200هزار خودروی مورد استفاده در آژانس‌های مسافربری (حداقل 30درصد) اعلام کرده اما با افزودن تعداد موتورسیکلت، مینی بوس، اتوبوس و سایر خودروهای سواری و باری در کلانشهر تهران به بیش از 130هزار و در کل کشور به حدود 600هزار خودرو تا پایان سال گذشته می‌رسد؛ خودروهایی که سهم بیش از 70درصدی در آلودگی هوای تهران و کلانشهرها دارند. اکنون 60هزار تاکسی فرسوده در کشور وجود دارد که این رقم تا سال آینده به 90هزار دستگاه خواهد رسید.
تحریم صنعت خودرو و کاهش شدید تیراژ خودروهای وطنی، افت 50درصدی قدرت خرید مردم و مشکلات اجرایی و تأمین اعتبار ازرده‌خارج کردن خودروهای فرسوده موجب شده تا به‌رغم برخی اقدامات صورت گرفته برای از رده‌خارج کردن نقدی یا جایگزینی خودروهای فرسوده در سال گذشته، روند زایش و ازدیاد این خودروها از اقدامات انجام‌شده نوسازی ناوگان پیشی گیرد.
گرچه در چند‌ماه گذشته اقداماتی مانند ابطال کارت سوخت برخی خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده و ثبت‌نام متقاضیان اسقاط خودروهای فرسوده صورت گرفته است اما با توجه به کاهش سن فرسودگی خودروها به 20سال براساس مصوبه هیأت دولت و افزایش هرساله تعداد خودروهای فرسوده به‌نظر می‌رسد درصورتی که اقدام عاجلی برای نوسازی ناوگان سواری درون شهری صورت نگیرد، تعداد خودروهای سواری فرسوده کشور که در سال گذشته یک میلیون و 19هزار دستگاه (بدون احتساب موتورسیکلت‌ها) اعلام شده بود باز هم افزایش خواهد یافت. نوسازی ناوگان حمل‌ونقل و سوخت کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ما، رقم اعلام‌شده یک میلیون و 19هزار سواری، وانت و تاکسی فرسوده کشور را براساس محاسبه تعداد این خودروها تا پایان سال94 دانسته و معتقد است با اقدامات انجام شده در سال‌جاری تعداد این خودروها کاهش خواهد یافت.
گرچه به گفته محمد حیدری با وجود اسقاط 70هزار دستگاه خودروی فرسوده در 6ماهه دوم سال گذشته هنوز هم 491هزار وانت فرسوده و بیش از 61هزار تاکسی فرسوده وجود دارد که به‌رغم آغاز اسقاط تاکسی‌ها از ابتدای امسال تعداد تاکسی‌های فرسوده تا پایان سال 93 به بیش از 90هزار دستگاه افزایش خواهد یافت. وی از اجرای سامانه‌ای خبر می‌دهد که درصورت راه‌اندازی آن شرکت‌های وارد‌کننده خودرو ملزم به اسقاط یک خودرو در ازای هر خودروی وارداتی خواهند بود.
تاخت‌وتاز پرمصرف‌ها
تداوم تولید و عرضه خودروها با موتور پرخوران که متوسط مصرف سوخت حدود 9لیتر در 100کیلومتر پیمایش درون‌شهری برای خودروها را رقم می‌زند گرچه خودروسازان ملزم به ارائه همه محصولات خود با استاندارد یورو4 تا ابتدای تیر‌ماه امسال شده‌اند اما درصورت اجرای این توافقنامه و قطع عرضه خودروهای دارای استاندارد سوخت پایین از 2ماه آینده نیز تداوم تردد خودروهای فرسوده یا دارای اســـــتاندارد سوخـت پایین زنگ هشدار دیگری برای افزایش آلاینده‌های هوای تهران و سایر کلانشهرهای کشور است.
این در حالی است که نحوه تأمین هزینه 2میلیون تومانی ارتقای استاندارد سوخت خودروها به یورو4 نیز هنوز محل مناقشه است. گرچه وزیر صنعت این استاندارد را آپشن ندانسته و دریافت هرگونه هزینه برای اجرای آن از مشتریان را غیرقانونی قلمداد کرده اما خودروسازان اکنون این هزینه را در قیمت‌گذاری خودروها لحاظ می‌کنند. از سوی دیگر سهم ناچیز خودروهای مجهز به استاندارد مصرف سوخت یورو4 و ادامه تردد خودروهای کاربراتوری، فرسوده یا با استاندارد سوخت یورودو امید به رویت آسمان آبی و هوای پاک در کلانشهرها را کمتر می‌کند. آخرین آمارها از تردد حدود 14میلیون و 600هزار خودروی سواری بنزین سوز در کشور حکایت دارد که از این میزان حدود 10میلیون و 200هزار دستگاه خودرو دارای استاندارد سوخت یورو 2 و 3 با سیستم سوخت رسانی انژکتوری است.
همچنین بیش از 3میلیون و 400هزار دستگاه خودروی کاربراتوری با استانداردهای پایین‌تر در حال تردد هستند که سهم خودروهای پرمصرف فرسوده از این آمار حدود یک میلیون و 110هزار دستگاه است و از این میزان 138هزار دستگاه متعلق به کلانشهر تهران است. سهم خودروهای داخلی و وارداتی دارای استاندارد سوخت یورو 4از ناوگان بنزین‌سوز کشور کمی بیش از 600هزاردستگاه است. به این آمار باید تردد 8میلیون و 400هزار موتورسیکلت دارای کارت سوخت و نزدیک به 3میلیون موتورسیکلت فرسوده و پرمصرف در سال گذشته را اضافه کرد. گرچه ابطال کارت سوخت موتورسیکلت‌های فرسوده از سال گذشته در دستور کار مسئولان نوسازی ناوگان قرار گرفته و باید منتظر تأثیر این اقدام بر کاهش آلودگی هوا بود، با این حال موتورسیکلت‌ها هم سهم مهمی در آلودگی‌ها دارند که باید در جای خود مورد بررسی قرار گیرد.
عرضه کند سوخت پاک
عرضه بنزین پاک تکلیف وزارت نفت برای کاهش میزان آلایندگی هواست. بر این اساس مسئولان وزارتخانه مذکور از عرضه بنزین پاک در کلانشهرهای تهران، کرج و اراک تا پایان دی‌ماه سال گذشته، حذف تدریجی بنزین پتروشیمی‌ها و عرضه سوخت پاک در سراسر کشور تا پایان 6ماهه نخست امسال خبر داده‌اند. گرچه آمار رسمی و دقیقی از میزان تولید و عرضه بنزین پاک وجود ندارد اما تازه‌ترین خبرها از رایزنی برای افزایش 3برابری واردات با ورود روزانه 10میلیون لیتر بنزین استاندارد، توقف تدریجی تولید بنزین پتروشیمی‌ها و حفظ سقف 60میلیون لیتری بنزین تولید داخل در سال‌جاری حکایت دارد. این در حالی است که میزان آلایندگی گاز خودروها با استاندارد سیستم سوخت‌رسانی و بنزین یورو4 به ازای هر کیلومتر پیمایش 1.18گرم و در خودروهای یورو 2.270گرم و اختلاف آلایندگی 1.25گرمی است. با این روند سهم ادامه تردد خودروهای یورو2 حتی با سوخت یورو4 دارای عدد اکتان 95 و میزان سولفور و بنزن پایین‌تر نسبت به سوخت پاک با عدد اکتان92 در آلودگی هوا همچنان بالا خواهد ماند. درصورت تداوم عرضه بنزین یورو2 با عدد اکتان82 در اغلب نقاط کشور یا تردد بیش از 3میلیون خودرو فرسوده کاربراتوری با هر نوع سوختی تأثیر عرضه سوخت پاک بر کاهش آلایندگی هوا حداکثر 20درصدی بوده و امید چندانی به رویت آسمان آبی و هوای پاک در کلانشهرها نمی‌رود.
