منتقدان منابع طبیعی می‌گویند که به‌کارگیری مدیران توانمند، شجاع و کارآزموده در سطوح عالی و میانی این سازمان، به‌ویژه در بخش جنگل می‌تواند باعث تحول و ارتقای جایگاه این سازمان شود؛ رویکردی که انتظار می‌رفت با انتصاب خداکرم جلالی به ریاست سازمان جنگل‌ها و مراتع تحقق یابد اما با آنکه 3ماه از انتصاب وی می‌گذرد این سازمان به همان روال قبلی پیش می‌رود؛ دراین میان، رئیس شورای‌عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری می‌گوید: سازمان جنگل‌ها و مراتع در همه عرصه‌ها در حال پوست‌اندازی است.
نکته‌ای که همه دست‌اندرکاران و کارشناسان منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور بر آن صحه می‌گذارند منفی بودن بیلان منابع طبیعی و بحرانی بودن وضعیت طبیعت ایران است؛ بالغ بر یک میلیون‌هکتار از رویشگاه‌های زاگرسی براثر پدیده خشکیدگی (زوال) تخریب شده است. از سوی دیگر بنا به اعلام معاون طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست، 290دشت کشور و نیز 40تالاب کشور خشک شده و رودخانه‌ها هم وضعیت بهتری ندارند. این تصویری است که کاظم نصرتی نصرآبادی، رئیس جامعه جنگلبانی از وضعیت امروز منابع طبیعی کشور به‌دست می‌دهد اما در ادامه به نکته امیدبخشی اشاره می‌کند: در چنین شرایطی دولت یازدهم لایحه بودجه 93 را به موقع تقدیم مجلس کرد، در نتیجه نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی فرصت کافی دارند تا متناسب با جایگاه و شأن منابع طبیعی و کشاورزی کشور بودجه درنظر بگیرند. براین اساس انتظار می‌رود نمایندگان و اعضای کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی با اختصاص بودجه مناسب، به داد منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور برسند.
ضرورت افزایش اعتبار در بودجه سال93
این کارشناس پرسابقه با اشاره به تنگناهای مالی و اعتباری محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌گوید: این دو سازمان که متولی حفاظت و صیانت از طبیعت کشورند در حال حاضر از حداقل‌ها هم محرومند، بنابراین درخواست افزایش اعتبار کافی برای ارتقای آنها خواسته معقولی است. انتظار هم آن است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی از یک‌سو با درنظر‌گرفتن مجموعه قوانین و مصوبات مرتبط با منابع طبیعی و محیط‌زیست، نیز اسناد بالادستی و سند چشم‌انداز و از سوی دیگر، با توجه به تخریب‌هایی که طی 3دهه اخیر به محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور آسیب رسانده است در تخصیص بودجه برای منابع طبیعی جایگاه ویژه‌ای قائل شوند.
نصرتی که سال‌ها مدیریت جنگل‌های شمال را برعهده داشته است کمبود نیروی متخصص را از دیگر مشکلات سازمان جنگل‌ها و مراتع عنوان می‌کند: سازمان جنگل‌ها و مراتع نیازمند ارتقای ساختار سازمانی و تشکیلاتی و نیز تأمین نیروی انسانی متخصص است. در حال حاضر، کمبود نیروی متخصص در این سازمان به‌گونه‌ای است که مسئولان ارشد این سازمان حتی برای تأمین پست‌های مدیریتی با مشکل مواجه هستند. کمبود تجهیزات مدرن از دیگر معضلات این سازمان است و رفع بخش عمده‌ای از این معضلات هم در گرو تأمین اعتبار است.
رئیس جامعه جنگلبانی ایران یادآور می‌شود: روند تأمین بودجه منابع طبیعی طی 4سال اخیر سیر نزولی داشته و به نصف تقلیل یافته است و بخشی از بحران‌های فعلی منابع طبیعی ریشه در کاهش اعتبار دارد، اینها ملاحظاتی است که نمایندگان مجلس در تخصیص بودجه باید درنظر بگیرند تا حداقل نیازهای محیط‌زیست و منابع طبیعی برطرف شود.
بحران مدیریت
دکتر هادی کیادلیری، رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران معتقد است: مشکلات و معضلات منابع طبیعی کشور باید به‌طور ریشه‌ای برطرف شود و این امر زمانی امکانپذیر می‌شود که رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع دست به تغییرات بنیادین بزند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات به خشک‌شدن بیش از یک میلیون‌هکتار از رویشگاه‌های زاگرسی اشاره می‌کند و می‌گوید: این رویشگاه‌ها باید خشک می‌شد زیرا تمام درختان این مناطق به سن دیرزیستی رسیده بودند. پیر شدن درختان امری طبیعی است اما پرسش این است که چرا کف جنگل تخریب شده است؟ چرا سازمان جنگل‌ها و مراتع آینده‌نگری نکرده است؟ چطور می‌توان انتظار حفاظت و صیانت از جنگل‌ها را داشت درحالی‌که در بیش از 850هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی زاگرس کشاورزی می‌شود و 3 برابر ظرفیت این جنگل‌ها دام در عرصه چرا می‌کند.
این دانش‌آموخته علوم جنگلداری تصریح می‌کند: ما مجوز بهره‌برداری از طبیعت (برای نمونه بهره‌برداری از معدن) را صادر می‌کنیم و در پی آن، شرکت‌های بهره‌بردار روستاییان را به‌کار می‌گیرند اما از آنجا که با روش‌های غیرکارشناسانه از طبیعت بهره‌برداری می‌کنند هم محیط‌زیست تخریب می‌شود و هم در پایان، روستاییان را بدون هیچ پشتوانه‌ای رها می‌کنند. طبیعی است در چنین شرایطی روستاییان فقیر و بدون درآمد برای تأمین معیشت به شیوه‌های مختلف به طبیعت فشار می‌آورند؛ این روند سال‌هاست ادامه دارد.
کیادلیری حفاظت از جنگل‌ها را در گرو مدیریت علمی و تغییر معیشت حاشیه‌نشینان جنگل می‌داند و تأکید می‌کند: تا برای معیشت حاشیه‌نشینان جنگل چاره‌ای نشود نباید انتظار داشته باشیم جنگل‌ها مصون بمانند. ما نه فرهنگسازی می‌کنیم و نه به فکر معیشت جوامع حاشیه جنگل هستیم آن وقت می‌خواهیم منابع طبیعی حفظ شود؛ مشکل اینجاست که ما هنوز مفهوم توسعه پایدار را نمی‌دانیم، به همین دلیل شرکت‌های بهره‌بردار هر روز فربه‌تر و روستاییان جنگل‌نشین فقیرتر می‌شوند.
این منتقد منابع طبیعی از بحران مدیریت به‌عنوان بزرگ‌ترین معضل منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور نام می‌برد و می‌گوید: ما در سطوح مختلف کارشناس داریم اما مدیری نبوده که بتواند از این نیروها استفاده کند، مشکل سازمان جنگل‌ها و مراتع ضعف مدیریت است. این سازمان بیش از هر چیز نیازمند تحول بنیادین است.
سازمان جنگل‌ها از مأموریت خود دورشده
ناصر مقدسی، رئیس شورای‌عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری درباره شرایط کنونی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور می‌گوید: سازمان جنگل‌ها و مراتع یک سازمان حاکمیتی است که به وکالت از دولت و همکاری و تشریک‌مساعی مردم، حفاظت و نگهداشت منابع حیاتی کشور را برعهده دارد؛ ماموریت خطیری که باید مورد توجه ویژه باشد زیرا همه جامعه از خدمات آن متاثر است.
وی ادامه می‌دهد: سازمان جنگل‌ها و مراتع در سال‌های اخیر از نظر سیاستگذاری و برنامه‌‌ریزی از ریل ماموریت‌های واقعی خودش فاصله گرفته بود؛ سازمانی که متولی حفاظت از جنگل‌ها، مراتع و اکوسیستم‌هاست ناگزیر در پیروی از سیاست‌های خاص، بخشی از فعالیت خود را به تبیین کاربری اراضی تخصیص داده بود. ما در بسیاری از زمینه‌ها در وضعیت نامناسبی به سر می‌بریم. وضعیت کمی و کیفی مراتع، روند غیراصولی مدیریت سرزمین، نرخ فرسایش خاک، وضعیت گونه‌های جانوری و گیاهی در معرض خطر و نیز اوضاع نابسامان جنگل‌ها نشان از وضعیت ناگوار منابع طبیعی کشور دارد.
مقدسی خاطرنشان می‌کند: وقتی ما با وضعیت بحران مواجه می‌شویم باید با اهتمام ویژه با بحران مقابله کنیم. به‌عنوان مسئول شورای‌عالی جنگل اعلام می‌کنم این شورا که بالاترین مرجع علمی جنگل در کشور است تلاش می‌کند سازمان را به ماموریت اصلی خود بازگرداند. در حال حاضر، ما در بخش جنگل در حال اصلاح برنامه‌ها و سیاست‌ها هستیم؛ البته ادامه برنامه‌ها و سیاست‌ها در همه بخش‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است، از همین رو اتاق‌های فکر در حال شکل‌گیری است.
آنطور که رئیس شورای عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری می‌گوید از این پس معیارهای هفت گانه مدیریت پایدار جنگل در طرح‌های جنگلداری شمال لحاظ می‌شود، به‌نحوی که شاخص‌های آب، خاک، تنوع زیستی، اکوسیستمی و سایر شاخص‌ها، به‌ویژه نقش فعال مردم در حفاظت و صیانت از جنگل محقق شود.
مقدسی با تأکید براینکه سازمان جنگل‌ها و مراتع در حال گذراندن یک دوره انتقال است با این رویکرد که بتواند پایداری جنگل‌ها را حفظ کند، تصریح می‌کند: آنچه در رویشگاه‌های زاگرسی اتفاق افتاده فراگیرشدن آفت‌ها و بیماری‌هاست که علت آن زوال و تضعیف جنگل‌هاست، این درحالی است که این جنگل‌ها 40درصد آب کشور را تأمین می‌کنند؛ قابلیتی که اقتصاد ملی متاثر از آن است و طبیعی است که باید به آن توجه خاص شود. در یک عبارت می‌توان گفت که سازمان جنگل‌ها در همه بخش‌ها از لحاظ سیاستگذاری در حال پوست‌اندازی است.
وی درباره اعتبارات سازمان جنگل‌ها و مراتع هم یادآور می‌شود: ما معتقدیم اعتبارات دولتی برای سازمان جنگل‌ها و مراتع باید بیشتر به حفاظت و موضوعات نرم‌افزاری تعلق بگیرد اما کار اجرایی که همان بهره‌برداری خردمندانه از منابع طبیعی است باید به تشکل‌های مردمی سپرده شود. با همین نگاه سازمان جنگل‌ها و مراتع به‌دنبال تسهیل و ایجاد زمینه برای مشارکت گروه‌ها و جوامع محلی و بومی در فعالیت اجرایی در منابع طبیعی است؛ البته در حال حاضر برای دستیابی به این هدف با موانع حقوقی مواجهیم که در حال برطرف کردن آنها هستیم.
مقدسی در پایان به نواقص قانونی اشاره می‌کند و می‌گوید: قوانینی داریم که از سال 41به بعد شکل گرفته، قوانینی هم مربوط به بعداز انقلاب است. ما به‌دنبال آن هستیم که با استفاده از همه ظرفیت‌ها، قانونی یکدست و غیرقابل تفسیر در بخش منابع طبیعی تدوین کنیم؛ قانونی که منطبق با معیارهای جهانی باشد. این گفته‌های رئیس شورای‌عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری آینده امیدبخشی از آینده سازمان جنگل‌ها ترسیم می‌کند به شرط آنکه این گفته‌ها در حد حرف و شعار باقی نماند.
هجوم آفات به رویشگاه‌های جنگلی
ناصر مقدسی، رئیس شورای‌عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری در حالی از اصلاح برنامه‌ها و سیاست‌ها در بخش جنگل سخن می‌گوید که رویشگاه‌های جنگلی اعم از هیرکانی و زاگرسی در شرایط بحرانی به سر می‌برند. از یک سو، بالغ بر یک میلیون و 200هزار هکتار از رویشگاه‌های شکننده زاگرسی براثر پدیده زوال (خشکیدگی) نابود و از سوی دیگر بیش از 55هزار هکتار از ذخیره‌گاه‌های شمشاد شمال کشور به خشکیدگی مبتلا شده‌اند. در عین حال این مقام مسئول از آسیب‌شناسی جنگل‌های خزری خبر می‌دهد و می‌افزاید: با آسیب‌شناسی جنگل‌های خزری مشخص شد که کدام بخش از این رویشگاه‌ها در خطر است و با توجه به این موضوع به‌دنبال اصلاح سیاست‌ها در این رویشگاه‌ها هستیم.
