«لزوم تغییر ساعت در شش ماهه اول سال موضوع علمی پیچیده‌ای نیست که نخواهیم در باره آن صحبت کنیم این یک اصل پذیرفته شده در تمام دنیاست که کارشناسان با تحقیقات فراوان علمی به لزوم و فوایدش پی برده‌اند و سالهاست که همه جا اجرا می‌شود. حالا اگر کسی می‌خواهد برخلاف این قاعده عمل کند باید دلایل علمی و مستند ارائه کند.»
این تمام توضیحی است که دکتر فیض بخش در گفتگو با همشهری در مورد تغییر ساعت رسمی کشور ارائه می‌کند. اما آنچه به نظر این استاد بنام مدیریت، روشن‌تر از آن است که نیازی به اظهار نظر داشته باشد، در تمام مدت سال 85 به یکی از موضوعات اصلی بحث در محافل سیاسی و علمی بدل شد و اکنون همه منتظرند تا نهایتاً جلسه مشترک دولت و مجلس، تکلیف ساعت رسمی کشور را روشن کند. ساعتی که چهارده سال عادت کرده بودیم روز اول فروردین 60 دقیقه جلو برود و ناگهان سال قبل با یک مصوبه دولتی از جای خود تکان نخورد و همه را غافلگیر کرد.
تغییر ساعت اولین بار اوائل قرن بیستم در انگلستان مطرح شد و به دنبال آن در مجلس عوام این کشور بحث داغی در این زمینه بالا گرفت. گفته می‌شود که یکی از نمایندگان مخالف تغییر ساعت در آن هنگام گفته بود: «مگر ما مسلمان هستیم که بایستی ساعات کارمان را با آفتاب تنظیم کنیم؟»
حدود یک قرن از اجرای طرح تغییر ساعت می‌گذرد و دست‌کم 77 کشور جهان ساعت کار خود را با آفتاب تنظیم می‌کنند و در فصول بهار و تابستان اقدام به تغییر ساعت رسمی خود می‌کنند. این مجموعه شامل کشورهای اروپایی، آسیایی، خاورمیانه، آمریکای شمالی و حوزه کارائیب، آمریکای جنوبی، حوزه استرالیا و اقیانوس آرام و سه کشور آفریقایی می‌شود و در واقع بیش از یک میلیارد و 500 میلیون نفر از جمعیت جهان که در فاصله مدار 3+ ساکن هستند با تغییر ساعت زندگی می‌کنند.
کشورهای مختلف امروزه به این نتیجه رسیده‌اند که برای هماهنگی با سایر سازمان‌ها و ارگان‌ها و از منظر بین‌الملل، باید ساعت رسمی خود را یک تا دو ساعت جابه‌جا کنند و در اغلب دنیا این موضوع به صورت مصوبه قانونی درآمده است.
مطالعات مختلف در این کشورها نشان می‌دهد که تغییر ساعت رسمی کشور علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش مصرف سوخت نیروگاه‌ها، در میزان خواب و نشاط افراد، تولید ناخالص داخلی، کاهش میزان جرم، حوادث ترافیکی، فعالیت‌های ورزشی، سلامت عمومی جامعه، فعالیت‌های کشاورزی، وضعیت روحی و جسمی دانش‌آموزان و طول عمر افراد تأثیر دارد.
دکتر فتوت استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف در گفتگو با همشهری در این زمینه می گوید: «در کشورهایی مانند مالزی که به خط استوا نزدیکند ساعات شرعی در طول سال تغییری حدود 10 دقیقه دارند.
اما هرچه به قطب شمال نزدیک می‌شویم این تغییرات شدت می‌یابند. در مدار جغرافیایی که ما نزدیک به آن هستیم این تغییرات به گونه‌ای است که به طور میانگین تغییر ساعات شرعی در ایران در طول سال حدود دو ساعت است و اگر برای مثال به تغییر وقت شرعی اذان صبح و طلوع آفتاب در طول سال نگاه کنیم، به یک منحنی سینوسی می‌رسیم.
تغییر ساعت رسمی کشور در نیمه نخست سال باعث می‌شود تا این تغییرات به طور میانگین به حدود یک ساعت برسد که این امر به خصوص در مورد نماز صبح اهمیت ویژه‌ای دارد.»
فتوت ادامه می‌دهد: «تغییر ساعت باعث می‌شود تا در نیمه اول سال فاصله میان نماز صبح و کار روزانه کاهش چشمگیری پیدا کند و افراد پس از استراحت کافی (حدود یک ساعت خواب شبانه بیشتر) و ادای نماز به سوی محل کار خود رهسپار شوند که این امر طبیعتاً در افزایش بهره وری نقش دارد. در صورتی‌که با عدم تغییر ساعت فاصله بین نماز و کار روزانه عملاً به یک زمان تلف شده تبدیل می‌شود.»
این دقیقاً نکته‌ای است که در گزارش سازمان بازرسی کل کشور و همچنین دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز به آن اشاره شده است: «در مورد ایران نیز محاسبات حکایت از آن دارند که تغییر یک ساعت بهترین حالت ممکن برای ایران است و هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند ضمن این که اجرای طرح تغییر ساعت کشور در طول سالهای 1370 تا 1384 مدعای این موضوع است، زیرا اجرای تغییر ساعت باعث استراحت بیشتر مردم در فصول گرم بهار و تابستان می‌شود که این امر از لحاظ بهداشت روانی و رفاه عمومی بسیار حائز اهمیت است.
همچنین با توجه به ارتفاع مناطق مسکونی و گرمای هوا در فلات ایران، حداقل افزودن یک ساعت به استراحت شبانه‌روزی مردم سودمند بوده و برای بالا بردن میزان بهره‌وری از اهمیت خاصی برخوردار است.
این در حالی است که از یکسو، مردم کار روزانه را هر صبح زودتر و با گذراندن یک خواب کامل شروع می‌کنند و از سوی دیگر با صرفه‌جویی در مصرف انرژی، ساعت کار نیروگاه‌ها به همان نسبت کم شده و به طول عمر آنها اضافه می‌شود. به علاوه در دنیا پیرامون این تغییر ساعت مطالعات متنوعی انجام شده که نتیجه آنها علاوه بر مسلم بودن صرفه‌جویی در مصرف انرژی، بیانگر فوایدی نظیر کاهش تصادف اتومبیل و آسایش بیشتر مردم با توجه به ازدیاد ساعت خواب بوده است.»
جدل یک‌ساله
هنگامی که در آخرین روزهای سال 84 سخنگوی دولت با اشاره به اینکه بررسی‌های دقیق و کارشناسانه‌ای که تایید کننده صرفه‌جویی در مصرف برق در اثر تغییر ساعت، باشد به دست نیامده است، از لغو مصوبه هیأت وزیران در سال 70 مبنی بر تغییر ساعت رسمی کشور در هر سال خبر داد، اعتراضات نسبت به این تصمیم ناگهانی دولت آغاز شد.
اما کمی بعد و در شانزدهمین روز فروردین ماه دبیر شورای عالی ترافیک کشور اعلام کرد: «با تغییر ندادن ساعت امسال 27 درصد کاهش ترافیک در ساعت اوج خواهیم داشت و سرعت متوسط جابجایی نیز 19 درصد افزایش می‌یابد.»
این‌درحالی بود که چند روز بعد، شهیدزاده مدیرعامل مرکز کنترل و نظارت بر ترافیک شهر تهران از افزایش نیم ساعتی ترافیک صبحگاهی در پی عدم تغییر ساعت کشور و تغییر ساعت مدارس از 8 به 7 صبح، خبر داد و در پاسخ به این سؤال خبرنگاران که آیا بر اساس اظهارات یکی از مسئولان وزارت کشور، عدم تغییر ساعت در کاهش 27 درصدی ترافیک تأثیر دارد، تصریح کرد: «بر اساس شواهد ما از دوربین‌های مرکز نظارت و کنترل ترافیک شهر تهران، این مسئله را نمی‌توانم تایید یا رد کنم.»
در همین زمان دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت با انتقاد از کسانی که این تصمیم دولت را غیر کارشناسی می‌خواندند، بزرگنمایی در مورد مضرات ناشی از عدم تغییر ساعت در ابتدای سال را نیز کذب دانست و گفت: «در مطالعه وزارت نیرو در سال 70 در مورد تغییر ساعت ادعا شده بود که 524 میلیون دلار در سال در مصرف سوخت صرفه‌جویی صورت گیرد ولی مطالعه‌ای که در سال 84 صورت گرفته نشان می‌دهد که در صورت عدم تغییر ساعت 20- 21 میلیون کیلووات مصرف برق و در صورت تغییر ساعت 19-20 میلیون کیلووات مصرف برق خواهیم داشت که در مجموع حدود یک درصد در مصرف انرژی سرانه کشور صرفه‌جویی داشته لذا بحث صرفه‌جویی 300 میلیارد تومانی که به دلیل عدم تغییرساعت رسمی کشور خسارت داریم کاملاً کذب است.»
دکتر فتوت در مورد اظهاراتی از این دست به همشهری می‌گوید: «حمایت وزارت نیرو از تصمیم دولت و عنوان کردن اینکه تغییر ساعت در مصرف انرژی تأثیری ندارد واقعاً پدیده‌ای عجیب و غریب است. یک محاسبه ساده نشان می‌دهد که وقتی 15 میلیون خانوار به طور متوسط 5 لامپ را در شبانه روز یک ساعت بیشتر روشن کنند، مصرف برق چه میزان افزایش می‌یابد و اگر فشاری که به نیروگاه وارد می‌شود و هزینه واقعی برق و نه تعرفه دولتی را مورد محاسبه قرار دهیم، عدد به دست آمده حتی از ارقام رسمی اعلام شده در گزارش‌های مختلف بیشتر می‌شود.»
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از گزارش‌هایی است که این اعداد و ارقام را به دقت مورد توجه قرار داده است.
در این گزارش آمده است: «باتوجه به دستورالعمل سازمان اماکن و وزارت کشور مبنی بر تعطیل شدن تمام مغازه‌ها از ساعت 12 شب میزان برق مصرفی با جابه‌جایی ساعت رسمی کاهش پیدا می‌کند چون چنانچه ساعت رسمی جابه‌جا نشود مدت زمانی که این مجموعه‌های بازرگانی احتیاج به روشنایی دارند چهار ساعت و نیم خواهد بود( 12-5/ 7) ولی با جابه‌جایی ساعت رسمی این مدت به 5/3 ساعت کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه مصرف برق یک ساعت کاهش می‌یابد که در این بخش معادل 556/8 میلیون کیلووات ساعت در روز خواهد بود.
همچنین حدود 15 میلیون مشترک برق خانگی در ایران وجود دارند که یک ساعت کاهش مصرف برق آنها معادل 836/12 میلیون کیلووات ساعت می‌شود.»
پژوهش مرکز پژوهش های مجلس اثر تغییر ساعت در کاهش قله مصرف را نیز چنین محاسبه کرده است که با تغییر ساعت قله مصرف در حدود 500 مگاوات کاهش پیدا کرده و در حالی که قبل از تغییر ساعت، پیک که نقطه ای بسیار حساس است در حدود 2 تا 5/2 ساعت طول می‌کشد، با تغییر ساعت این مدت به یک تا 5/1 ساعت کاهش پیدا می‌کند که از لحاظ پایداری سیستم برای شبکه بسیار با ارزش است.
تصمیم گیری بعد از تعطیلات
اما در حالی که هفته گذشته 37 نماینده مجلس با امضای طرح 2 فوریتی خواستار تغییر ساعت رسمی کشور شدند و قرار بود این طرح در آخرین جلسه سال 85 مجلس ارائه شود، جلسه مشترک بعدازظهر چهارشنبه میان عده‌ای از نمایندگان، معاون اول رئیس جمهور، وزرای کشور و نیرو و کارشناسان این وزارتخانه باعث شد نمایندگان به طور موقت از ارائه طرح خود خودداری کنند: «تلاش می‌کنیم تا این موضوع از طریق مذاکره با دولت حل شود و احتیاجی به طرح نباشد.»
حدادعادل پس از جلسه روز چهارشنبه اعلام کرد: «پس از بحث و گفت‌وگوی مفصل، دولت آمادگی خود را برای دریافت نظر کارشناسی مرکز پژوهش‌ها اعلام کرد و قرار شد مرکز پژوهش‌ها با دریافت نظر مجلس و دولت موضوع را بررسی کند؛ پس از تعطیلات این نظرات در جلسه مشترک مطرح شود و تلاش می‌شود که طرفین تابع نظرات کارشناسی باشند و به آن عمل کنند.»
حدادعادل در ادامه اظهار داشت: «اختیار مجلس محفوظ است و پس از تعطیلات این جلسه تشکیل و نتیجه آن به اطلاع همه می‌رسد.»
