دوشنبه ۹ مرداد ۱۳۸۵ - ۱۵:۴۴
۰ نفر

عبدالله شهبازی : دکتر محمدقلی مجد در سالهای اخیر تمامی اوقات خود را به پژوهش اختصاص داده و با آثار ارزشمند خود تاریخنگاری معاصر ایران را غنای بیشتر بخشیده است.

 پس از کتاب «عراق در جنگ جهانی اول» شاهد انتشار دومین کتاب او در سال 2006 هستیم با عنوان «نفت و قتل کنسول آمریکا در تهران». این کتاب را نیز انتشارات دانشگاهی آمریکا منتشر کرده است. مشخصات آن به شرح زیر است:

Mohammad Gholi Majd , Oil And the killing of the American Consul in Tehran, University press of America, 2006,358 pages.

هنوز کتاب دکتر مجد به دستم نرسیده، لذا نخست تحلیل خود از ماجرای قتل ماژور ایمبری را می نویسم و بعداً ، اگر به کتاب فوق دست یافتم، نتیجه پژوهش مستند دکتر مجد را عرضه خواهم کرد. حاصل بررسی های من به شرح زیر است: ماجرای بلوای سقاخانه آشیخ هادی در حسن آباد تهران و قتل ماژور رابرت ایمبری (جمعه 27 تیر 1303. 18 ژوئیه 1924) از حوادث مهم دوران دیکتاتوری رضا خان سردار سپه و از مقدمات خلع سلطنت قاجار و تأسیس سلطنت پهلوی (آبان- آذر 1304) است.

این قتل کمی پس از قتل میرزاده عشقی (12 تیر 1303) رخ داد، در زمانی که سردار سپه پایه های دیکتاتوری نظامی خود را به شدت استوار می کرد.

ماژور رابرت ایمبری نایب کنسول سفارت آمریکا در تهران و دلال کمپانی آمریکایی سینکلر بود. کمپانی نفتی سینکلر Oil Corporation Sincler از خرداد 1300 ش. مذاکره با دولت میرزا احمدخان قوام السلطنه، رقیب قدرتمند رضاخان، را برای اخذ امتیاز نفت شمال ایران آغاز کرده بود. این کمپانی به هری فورد سینکلر (1876-1956 ) ، سرمایه دار کالیفرنیایی، تعلق داشت.

سینکلر سرمایه داری زرنگ و بلندپرواز بود که به تازگی وارد حوزه نفت شده و در سال 1916 کمپانی نفتی خود را تأسیس کرده بود. او با وارن هاردینگ، رئیس جمهور وقت آمریکا، دوست بود و به دلیل برخورداری از این رابطه تصور می کرد می تواند با غول های بزرگ نفتی، چون رویال داچ شل و استاندارد اویل و کمپانی نفت انگلیس- ایران، رقابت کند و حتی به حوزه های انحصاری آنها وارد شود. ایران یکی از این مناطق ممنوعه بود. در این زمان، رویال داچ شل سهام قابل توجهی را در کمپانی های نفتی آمریکا خریداری کرده و این اقدام اعتراض سرمایه داران نفتی کالیفرنیایی، ازجمله هری سینکلر را برانگیخته بود.

زمانی که حکومت جدید شوروی قرار داد 26 فوریه 1921 را با ایران منعقد کرد و تمامی امتیازات روسیه تزاری در ایران را بخشید، امیدی در دل رجال وطن دوست پدید آمد. کسانی مانند احمد قوام تصور کردند که می توانند استخراج نفت شمال ایران را به کمپانی های نفتی مستقل واگذار کنند و از این طریق به سلطه انحصاری انگلیسی ها بر نفت ایران پایان دهند. در این زمان، حسین علاء وزیر مختار ایران و علیقلی خان ضرابی کاشی (نبیل الدوله)، کاردار سفارت ایران و مورگان شوستر، مشاور غیررسمی سفارت ایران، دلالان نفت ایران در آ مریکا به شمار می رفتند.

 در این ماجرا، آنها بازی مرموز و پردسیسه ای را آغاز کردند. با دلالی  آنها دو کمپانی رویال داچ شل و استاندارد اویل وارد بازی شدند. سرانجام، دولت ایران تصمیم گرفت امتیاز استخراج نفت شمال را به کمپانی استاندارد اویل واگذار کند ولی اندکی بعد معلوم شد که استاندارد اویل، برخلاف تمایل دولت ایران، نیمی از سهام امتیاز فوق را به کمپانی نفت انگلیس واگذار کرده است. روشن شد که انگلیسی  ها، رویال داچ شل و استاندارد اویل سه رکن اصلی یک مافیای نفتی هستند.

در خرداد ،1301 در دولت دوم قوام السلطنه، کابینه ایران تصویب کرد که امتیازی پنجاه ساله به یک کمپانی صددرصد آمریکایی برای استخراج نفت شمال واگذار کند. سهم ایران نیمی از تمامی عواید این امتیاز نامه پیش بینی شده بود. کمپانی آمریکایی استاندارد اویل، که با رویال داچ شل و انگلو پرشین اویل کمپانی زد و بندهای پنهان داشت، شروط ایران را نپذیرفت. در اینجا بود که کمپانی سینکلر مغرورانه وارد بازی شد، شروط ایران را پذیرفت و حاضر شد وامی ده میلیون دلاری در اختیار ایران قرار دهد. مذاکرات برای انعقاد قرارداد با سینکلر آغاز شد که به دلیل کارشکنی های مافیای نفتی تا اواخر سال 1923 ادامه یافت.

 در اوائل سال 1924 به نظر می رسید کار تمام شده است. در این زمان بود که به ناگاه ماجرای قتل رابرت ایمبری، دلال کمپانی سینکلر در تهران، رخ داد. اینک دوران ریاست وزرایی و یکه تازی سردار سپه بود. رضا خان هر چند محیلانه از قرارداد با سینکلر ابراز خوشحالی می کرد ولی در واقع تمایلی به این کار نداشت.

هری سینکلر برای این «فضولی» بهای سنگینی پرداخت. کمی پس از قتل ایمبری رسوایی بزرگی در آمریکا پدید شد که دولت هاردینگ را با بحران مواجه کرد. ادعا شد که هری سینکلر برای دریافت یک امتیاز دولتی به آلبرت فال، وزیر کشور دولت هاردینگ، رشوه پرداخته است. مافیای نفتی سینکلر را به دلیل ورود به اجازه به حوزه انحصاری آنان، نفت ایران، به شدت تنبیه کرد. او به جرم دروغ گویی در برابر کمیسیون مجلس سنای آمریکا شش ماه و نیم زندانی شد.

در سال ،1925 مصادف با تأسیس سلطنت پهلوی، کمپانی سینکلر از ایران خارج شد.

کد خبر 1570

پر بیننده‌ترین اخبار ادبیات و کتاب

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز