اوایل امسال، وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد که کتاب‌های پایه اول دبستان تغییر اساسی می‌کند و از سال تحصیلی91-90 کتاب‌های جدید در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد.
پیش‌از آن معاون پژوهشی و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اعلام کرده بود قرار است همزمان با اجرای تغییر ساختار آموزشی در مدارس، کتاب‌های درسی دوره ابتدایی نیز تغییر کند.
در مرداد‌ماه، یکباره اعلام شد که برنامه تغییر کتاب‌های پایه اول دبستان به‌صورت جدی در دستور کار سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی قرار دارد.
طی ماه‌های مرداد و شهریور کتاب‌های درسی پایه اول دبستان تدوین و چاپ و با تاخیر چند روزه توزیع شد و به استانداردها توجه نشد. کتاب‌ها مراحل تدریس آزمایشی را طی نکردند، معلمان، آموزش ندیدند و کتاب راهنمای تدریس هم تهیه نشده است.
رعایت نشدن استانداردها
در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، مقرر است که برای هر برنامه درسی و تألیف کتاب‌های جدید، ابتدا «راهنمای برنامه درسی» نوشته شود و این راهنما پس از اعتبار بخشی به شورای‌عالی آموزش و پرورش برای تصویب ارسال شود، در راهنمای برنامه درسی، نقشه راه آن، موضوع ترسیم و اهداف آن ماده درسی، مفاهیم و محتوای هر پایه و توالی مفاهیم در پایه‌های مختلف و چگونگی آموزش و مواد آموزشی و ارزشیابی مشخص می‌شود.
اصولا همه کتاب‌های جدیدالتألیف باید برمبنای یک «راهنمای برنامه» نوشته و تألیف شوند ولی بدون آنکه برای دروس علوم و ریاضی، راهنمای برنامه‌ای تدوین شده باشد، ناگهان کتاب‌های درسی جدید علوم و ریاضی اول دبستان نوشته می‌شوند.
مهرناز توکلی، کارشناس آموزش و پرورش در این باره به همشهری می‌گوید: در واقع نقشه‌ای وجود ندارد و معلوم نیست که در سال دوم و سوم ابتدایی و الی آخر، محتوای این دروس چیست و وسعت و توالی مفاهیم چگونه چیده شده است، بدون توجه به روندهای قانونی و استانداردهای سازمان پژوهش، چند مؤلف دور هم جمع شده و به سلیقه شخصی خود محتوایی را تألیف کرده‌اند که آغاز و انجام و نقشه آن مشخص نیست.
او نیز تایید می‌کند که کتاب‌های درسی پایه اول دبستان که حتی مراحل مقرر و استانداردهای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی را طی نکرده‌اند، بدون اجرای آزمایشی به معلم و دانش‌آموز تحمیل می‌شوند اما تبلیغات گسترده‌ای حول محور تغییر انجام می‌گیرد.
تالیف کتاب بدون شورای برنامه‌ریزی
در صفحه شناسنامه کتاب‌ها معمولا عنوان «شورای برنامه‌ریزی و نظارت بر تألیف محتوا» دیده می‌شود که زیر آن اسامی اعضای شورا نوشته شده است و اعضای این شورا، صاحب‌نظران تعلیم و تربیت، برنامه‌ریزی درسی، متخصصان موضوع درسی، معلمان مجرب، نماینده دفاتر ابتدایی و راهنمایی یا متوسطه تحصیلی هستند که در مراحل تألیف، محتوای کتاب را مورد بررسی قرار داده‌اند.
توکلی در این باره نیز می‌گوید: افسوس که در صفحه شناسنامه کتاب‌های جدیدالتألیف پایه اول دبستان، اسامی اعضای شورای برنامه‌ریزی و نظارت بر تألیف محتوا وجود ندارد و فقط اسم چند مؤلف به چشم می‌خورد؛ زیرا اصلا شورایی برای تدوین و بررسی این کتاب‌ها تشکیل نشده است! و این کتاب‌ها به سلیقه چند مؤلف نوشته شده‌اند!
بسته آموزشی، شاید بعداً
نکته مهم دیگر اینکه در صفحه شناسنامه کتاب جدیدالتألیف علوم اول دبستان، برای اولین بار از مدیریت بسته آموزشی نام برده شده است. بسته آموزشی مجموعه‌ای است شامل کتاب درسی، کتاب کار، کتاب راهنمای معلم، نرم‌افزارهای آموزشی، فیلم، پوستر، کیت‌‌های آزمایش و مانند آن؛ و قابل توجه اینکه از این همه اجزای بسته آموزشی فقط یک کتاب درسی (بدون نقشه راه) که عجولانه نوشته شده به دست مخاطبان می‌رسد و از سایر اجزای بسته خبری نیست! در صفحات کتاب علوم پایه اول ابتدایی، علامت فیلم درج شده؛ یعنی در این بخش بچه‌ها باید فیلمی را ببینند اما وقتی معلمان سراغ فیلم مربوطه را می‌گیرند پاسخ می‌شنوند که هنوز تولید نشده است.
توجیه آموزش و پرورش
وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به گزارش همشهری 19 مهر‌ماه با عنوان «تحول بنیادین یا تغییرات دستوری» در باره تغییر کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی وعده داد «... پس از تصویب نهایی و کامل سند به همراه مشخص شدن مراحل اجرایی آن، می‌توان نسبت به پیاده سازی سایر مولفه‌ها و کاربست آنها اقدام نمود.»
در جوابیه وزارت آموزش و پرورش با اشاره به روند تصویب سند برنامه درسی ملی، تغییر شتابزده کتاب‌های درسی را بر اساس طرح همسوسازی و آماده سازی بستر برای اجرای سند ملی بیان کرده و در بخش پایانی نامه نیز آمده است: از جمله اقداماتی که در طرح همسوسازی مورد توجه قرار گرفته عبارت است از: برگزاری دوره‌های فرایندی مستمر تربیت مدرس و آموزش معلمان و مدیران در سطوح مناطق آموزش و پرورش، پشتیبانی علمی و آموزشی مجریان طرح، تولید لوح‌های فشرده دروس و ... .
نوید تغییرات مجدد
ظاهرا کتاب‌های پایه اول دبستان سال آینده باز هم دچار تغییر و تحولاتی خواهد شد. در این خصوص معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش، چندی پیش این خبر را در آذربایجان‌غربی داد: در سال تحصیلی 92-91 پایه ششم ابتدایی را در کشور تجربه خواهیم کرد و کتاب‌های درسی در پایه اول و ششم ابتدایی با همین رویکرد تدوین می‌شود. البته برنامه همسوسازی در محتوای آموزشی دوره ابتدایی و برنامه درسی ملی به‌صورت سراسری از مهر ماه امسال اجرا شد اما بدون رعایت استانداردها و طی کردن اجرای آزمایشی و آموزش معلمان.
نتیجه: احتمالا اشکالات کتاب‌های جدید، سال آینده و در قالب همسوسازی بیشتر با برنامه درسی ملی تغییر خواهد کرد، شاید هم معاون آموزش ابتدایی که متولی دوره ابتدایی است نظرش با معاون آموزش متوسطه تفاوت داشته باشد. به هرروی، مدرسه، آزمایشگاه نیست، تحول بنیادین نیز به معنای نادیده گرفتن استانداردها و حذف اجرای آزمایشی نیست.
