افزون بر این، فرهنگ‌ها و دانشنامهها قادرند برای سن‌های گوناگون و طبقات متنوع اجتماعی موضوعات درخوری را فراهم سازند. دانشنامه و فرهنگ‌نویسی، پیشینه‌ای به درازای تاریخ خط و نوشتار دارد؛ به این معنا که برای نخستین‌بار در یونان و روم باستان، دانشنامه‌هایی تاریخی تدارک دیده شد؛ اما در عصر نوین با شکل‌گیری اندیشه‌های مدرن و لزوم تفکرات آزادیخواهانه و تأسیس نظام‌های سیاسی دمکرات، از همگانی‌شدن دانش و اطلاعات سخن رفت. البته، همین ایده نیز زمینه پیدایی رسانه‌ها شد.
برهمین اساس، دانستن، حق همگان تلقی شد و دانشنامهها در شکل جدید خود به بازار آمدند. معمولا پیدایی نخستین دانشنامه‌های عصر جدید را به دوران روشنگری فرانسه در قرن هجدهم و ظهور «اصحاب دایره‌المعارف» نسبت می‌دهند؛ اما پیش از این نیز آثار مشابهی در اروپا به چاپ رسیده بودند. به هر حال، رویه دانشنامه و فرهنگ‌نویسی در غرب مدرن تا به امروز رونق زیادی داشته و گونه‌های مختلف دانشنامهها و فرهنگ‌ها در موضوعات گوناگون و برای مخاطبان سنی مختلف در بازار نشر عرضه می‌شوند. در ایران اما امر فرهنگ‌نویسی و دانشنامه‌نویسی از گذشته‌های دور رواج داشته و دوره معاصر با نگارش «دایره‌المعارف» مصاحب، شکل تازه‌ای به خود گرفته است.
با این وجود، به نظر می‌رسد که فرهنگ‌نویسی و دانشنامه‌نگاری، در ایران چندان به مذاق پژوهشگران خوش نمی‌آید. دلیل این امر هرچه باشد- که در جای خود قابل بررسی است- سبب افت کیفی اطلاعات عمومی جامعه می‌شود و این با دنیای امروز که دانایی‌محوری را شعار خود قرار داده، در تضاد است؛گرچه در سال‌های اخیر کوشش‌هایی در این حوزه شده و آثاری از این نوع به دست توانای مترجمان و نویسندگان به فارسی ترجمه و نگاشته شده است.
در حوزه ادیان، هنوز دانشنامه چند جلدی به ویراستاری میرچاالیاده، دین‌شناس و اسطوره‌شناس معاصر، بی‌رقیب به شمار می‌آید اما در کنار این کار سترگ، فرهنگ‌ها و دانشنامه‌های دیگری هم هستند که از ویژگی عمومی‌تری برخوردارند و قابل استفاده برای همگان هستند؛ چراکه دانشنامه ادیان الیاده با نگاهی تخصصی نگاشته شده و هر مدخل آن، حاوی مقاله‌ای طولانی و مفصل است. کتاب «فرهنگ ادیان جهان» به ویراستاری جان‌آر هینلز، دین‌شناس و متخصص در اسطوره‌های ایرانی و میتراییسم، فرهنگی را فراهم آورده که حاوی مقاله‌های گوناگونی از دین‌شناسان برجسته معاصر است.
این فرهنگ که مدخل‌های متنوعی را در حوزه ادیان دربردارد، نام مترجمان برجسته‌ای چون ع پاشایی- که سر ویراستار مجموعه نیز هست- باجلان فرخی، فریبرز مجیدی، باقر طالبی دارابی، رویا منجم و حسین توفیقی را بر پیشانی خود دارد. مدخل‌های این فرهنگ کوتاه بوده و در آنها کوشش شده تا مهم‌ترین و اصلی‌ترین اطلاعات درباره آن (مدخل) به خوانندگان عام‌تر داده شود. برای نمونه، در بخشی از مدخل «آتمن» می‌خوانیم: «اصطلاح محوری و گاهی بحث‌انگیز فلسفه هندی که به سؤال حیاتی «ما کیستیم؟» بستگی دارد، در اصل فقط به معنی «خود» است، مثلا «خودم»، «خودت»، اما در او پا نیشاد‌ها اصطلاحی برای خود حقیقی یا درونی‌ترین سرشت هر جانداری است که صافی و بی‌تغییر است...». کتاب «فرهنگ ادیان جهان» توسط انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب در 932 صفحه به چاپ رسیده است.
