هر چند بعد از «باج‌خور»، مؤتمن چند استارت ناموفق برای کلید زدن چهارمین ساخته بلندش داشت. در سالهای اخیر رسانه‌ها بارها خبر از کلید خوردن فیلم تازه مؤتمن را دادند و هر بار به دلیلی این اتفاق رخ نداد. «جعبه موسیقی» هم یکی از این پروژه‌ها بود که با یک سال تأخیر سرانجام مقابل دوربین رفت تا طلسم فیلم نساختن مؤتمن هم شکسته شود.
«جعبه موسیقی» که براساس فیلمنامه‌ای از مسعود احمدیان ساخته می‌شود یک درام ماورایی است که عوامل سازنده‌اش می‌کوشند آن را به بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر برسانند.
تغییر زاویه دوربین
«جعبه موسیقی» یک درام ماورایی است که قرار است محور اصلی‌اش مرگ باشد. فرزاد مؤتمن به همراه گروهش در بیمارستان بیماریهای خاص در حوالی میدان فردوسی مشغول فیلمبرداری یکی از سکانس‌های فیلم هستند. نیکی کریمی پس از فیلم «باج‌خور» برای دومین بار با مؤتمن همکاری می‌کند.
رامبد جوان، جمشید گرگین، مرتضی احمدی، شاهرخ فروتنیان و نوجوان خردسالی به نام ارسلان قاسمی دیگر بازیگران «جعبه موسیقی» هستند. نمی‌دانم کجای داستان هستم و در دل چه اتفاقی رسیده‌ام.
شاهرخ فروتنیان که به تدریج تبدیل به بازیگر فیلم‌های خاص شده در «جعبه موسیقی» گویا نقش حساسی را بر عهده دارد. او پشت میزی نشسته و خودکاری را در دست دارد. روبه‌روی او هم دو نفر نشسته‌اند که یکی دکتر است و دیگری هم مریض. تراولینگ کوچکی دور میز چیده شده است.
علی لقمانی پشت دوربین ایستاده است. او که در سوابقش فیلمبرداری آثاری چون «اشک سرما»، «عروس آتش» و «گفت‌وگو با سایه» به چشم می‌خورد، در مورد شکل بصری پلان‌های این سکانس با مؤتمن صحبت می‌کند.
فرزاد مؤتمن در برگه‌های دکوپاژی که در دست دارد، همه جزئیاتی که قرار است مقابل دوربین اتفاق بیفتد را مشخص کرده است. یکی از نماها به سرعت فیلمبرداری می‌شود و بعد زاویه دوربین تغییر می‌کند.
در کنار مؤتمن، دستیارانش در تلاش‌اند تا پلان بعدی ضبط شود. بهروز شعیبی (برنامه‌ریز و دستیار اول کارگردان)، محمد حمزه‌ای(دستیار کارگردان) و سمیرا برادری(منشی صحنه) همگی در زمینه ساخت فیلم کوتاه تجربیاتی دارند.مؤتمن به دقت بر تغییر زاویه دوربین نظارت می‌کند.
درباره مرگ
در فاصله ضبط دو پلان فرصتی پیش می‌آید تا با مؤتمن در خصوص فیلم صحبت کنم. او در مورد داستان «جعبه موسیقی» می‌گوید: « این فیلم ماجرای پسربچه‌ای است که با یک فرشته آشنا می‌شود، کار این فرشته کمک به آدم‌ها در هنگام مرگ است. در واقع می‌توان گفت که او به نوعی فرشته مرگ است.»
مؤتمن «جعبه موسیقی» را یک درام ماورایی می‌خواند و می‌گوید: «فکر می‌کنم هر فیلمسازی دوست دارد درباره مرگ فیلم بسازد. به قول وودی آلن هر کسی که سنش بیش از 35 سال باشد و مرگ دغدغه اصلی‌اش نباشد، یک احمق است.»
این فیلمساز در ادامه به نکته جالب توجهی اشاره می‌کند: «نویسنده فیلمنامه «جعبه موسیقی»، به خوبی توانسته از احادیث و روایت‌های مذهبی و شیعی ما استفاده کند، بدون این که شعاری به نظر برسد. به این شکل که تصور می‌کنم وقتی تماشاگر از سالن سینما بیرون بیاید، متوجه می‌شود که برخی از قسمت‌های فیلم شبیه بعضی از احادیثی است که راجع به حضرت محمد(ص) گفته شده است».
او می‌افزاید: «برخی از فیلمسازان سینمای هنری ما وقتی به سراغ مفاهیم دینی و معنوی می‌روند بیشتر به المان‌های مسیحیت نزدیک می‌شوند، در حالی که من در «جعبه موسیقی» تلاش می‌کنم فیلم را با توجه به المان‌های اسلامی و فرهنگ تشیع بسازم.»
مؤتمن در پایان صحبت‌هایش به نکته جالب توجهی اشاره می‌کند: «اخیرا باب شده که در فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی، خدا و کلا مفاهیم معنوی و دینی را در اطراف روستاها و طبیعت می‌بینیم، چنان که انگار شهرها از مظاهر خدایی خالی است ولی در «جعبه موسیقی» معجزه در بطن جامعه صنعتی و در میان آدم‌های باسواد و باهوش رخ می‌دهد. در واقع، در این فیلم، مظاهر پروردگار را در دل همین جامعه شهری معاصر، جستجو کرده‌ایم».
مرگ از دریچه‌ای تازه
«جعبه موسیقی» از اواخر آبان ماه فیلمبرداری‌اش آغاز شده است. هر چند نگارش فیلمنامه آن از مدت‌ها پیش شروع شده بود. محمد خزایی تهیه‌کننده فیلم درباره مراحل نگارش فیلمنامه می‌گوید: «بعد از «پشت پرده مه» در بهمن 83 فیلمنامه این کار به دست من رسید. اردیبهشت 84 تصمیم قطعی برای تولید آن گرفتم و از میان کاندیداهایی که برای ساخت در نظر داشتیم در نهایت فرزاد مؤتمن را مناسب‌ترین شخص برای کارگردانی این فیلمنامه دانستیم.»
خزاعی به مفاهیم دینی این کار اشاره کرده و می‌گوید: «این نگاه جدید برای من جذاب بود. به خصوص این که احساس کردم در این فیلمنامه از زاویه‌ای تازه به بحث رجعت، دنیای پس از مرگ و بحث ظهور امام زمان(عج) نگریسته شده است.»
آن سوی مه
در میان صحبت‌های خزاعی، مؤتمن کات می‌دهد. پیام فروتن(طراح صحنه و لباس) و محمدقومی(طراح گریم) اکورد لباس و گریم بازیگران را چک می‌کنند. مهرنوش هاشمی همسر فرزاد مؤتمن که در کارهای قبلی او منشی صحنه بود، این بار به عنوان تصویربر‌داری پشت صحنه مشغول کار است. مرتضی متولی(مدیر تولید) در حالی که ماسک سفیدی به صورت زده در راهروهای بیمارستان حضور دارد و با گروه تدارکات صحبت می‌کند.
اصغر پورهاجریان مسئول جلوه‌های ویژه فیلم، درباره ویژگی‌های کارش در «جعبه موسیقی» می‌گوید:«این که «جعبه موسیقی» یک اثر ماورایی است باعث نشده تا جلوه‌های ویژه خیلی عجیب و غریبی در کار داشته باشیم. در جلوه‌های ویژه این فیلم هم مه و فضاهای بارانی داریم، اما سعی نکردیم که مه را از طریق دود بنزین و بخار تولید کنیم، در فضای واقعی قرار گرفته و می‌کوشیم تا جلوه‌های ویژه فیلم هم باورپذیر باشد و همه نزدیک به جنس قصه‌ها.»
کاملاً جدی
رامبد جوان یکی از بازیگران اصلی «جعبه موسیقی» است. جوان که بیشتر به عنوان بازیگر نقش‌های کمدی شهرت یافته در جعبه موسیقی نقشی کاملاً جدی را برعهده دارد. او در این باره می‌گوید: «اصلاً هیچ نقشی شبیه نقش دیگر نیست. من در «جعبه موسیقی» یک نقش کاملاً جدی و متفاوت را برعهده دارم. درست مثل «نسل جادویی» کار ایرج کریمی که در آنجا هم نقش کاراکتری جدی را بازی کردم.»
او درباره همکاری‌اش با مؤتمن می‌گوید: «او فیلمساز خوبی است. به نظرم دانش زیادی در زمینه سینما دارد و آن قدر زیاد فیلم دیده که به او حسودی‌ام می‌شود.»جوان در «جعبه موسیقی» نقش یک فرشته را بازی می‌کند.
یک نقش مادرانه
نیکی کریمی که برای دومین بار مقابل دوربین مؤتمن قرار گرفته است، سابقه آشنایی‌اش با این فیلمساز به سالهایی باز می‌گردد که مؤتمن در حیطه سینمای مستند فعالیت می‌کرد و هنوز فیلم بلند سینمایی نساخته بود.کریمی می‌گوید: با این پیش‌زمینه، من از سالهای نسبتاً دور با مؤتمن و سلیقه‌اش در سینما آشنا بودم.
او نقش کوتاهی را در «جعبه موسیقی» برعهده دارد. او در این باره می‌گوید:«من تنها در سه سکانس فیلم بازی دارم و دلیل این که حاضر شدم در یک نقش کوتاه بازی کنم، حضور مؤتمن در این پروژه است.»
کریمی در خصوص نقشش می‌گوید: «من در این کار، نقش یک مادر را برعهده دارم. مادری که اسم خاصی ندارد. شخصی که مرده است ولی پسرش می‌تواند او را ببیند.» کریمی ویژگی‌های این نقش مادرانه را متفاوت از دیگر نقش‌های این‌چنینی در سینمای ایران خواند. او تنها یک سکانس از بازی‌اش در «جعبه موسیقی» باقی مانده و این روزها مشغول بازی در فیلم «زن دوم» به کارگردانی سیروس الوند است.»
فضای غیرواقعی
سکانس‌های مربوط به شاهرخ فروتنیان شروع شده است. جای تراولینگ و دوربین علی لقمانی تغییر یافته است و فضای گرم داخل مطب دکتر بیشتر توی صورت می‌زند. صدابردار گوشه‌ای از اتاق نشسته.
طراح گریم داخل اتاق گریم است و دستیارانش فعالیت دارند. علی لقمانی با ضرباهنگ دست کارگردان، صحنه‌های فیلم را به ثبت می‌رساند. کار او سخت است و دقت فراوانی می‌خواهد، اما حتماً به سختی فیلمبرداری فیلم «اشک سرما» نیست.
او در حال کشیدن نقشه فیلمبرداری خودش چنین توضیح می‌دهد: «نور را بر اساس طرح انجام می‌دهیم. دوربین بالاست و این طرف به مقدار 26× 2 است و ما قبل از اجرا بر اساس طرح نوری که داریم، فضایمان را تعیین می‌کنیم و بعد از این که روتوش‌ها انجام شد، تغییرات صورت می‌گیرد».
فیملبردار جعبه موسیقی درباره ویژگی‌های این کار گفت: «هر کاری ویژگی خودش را دارد اما در فیلم‌هایی که فضای ماورایی حاکم است، فیلم می‌تواند فضای واقعی یا غیرواقعی هم داشته باشد. به همین خاطر با صحبت‌هایی که با کارگردان و نویسنده صورت گرفت، به آنجا رسیدیم که فضای غیرواقعی از لحاظ بصری در فیلم ایجاد نکنیم و در بستر واقعیت و زندگی با ظاهر طبیعی، فضا را پیش ببریم. حال ممکن است در این فضای طبیعی باران هم بیاید و صدایی هم باشد یا در اتاقی باشید که چراغش خاموش باشد و فقط از پنجره نوری به داخل آمده باشد».
لقمانی درباره این‌که آیا نورپردازی خاصی برای جعبه موسیقی در نظر گرفته است، گفت: «قرار است فضاهایی که دیده می‌شود در زندگی طبیعی باشد؛ البته در صحنه‌هایی که قرار است ویژگی خاصی داشته باشد. سعی کردیم به لحاظ روانی، این حس در تصویر باشد و منتقل شود؛ یعنی بیننده را به سمت غیرواقعی بودن نمی‌کشاند».
گروه فیلمبرداری جعبه موسیقی برای این‌که نور روز را از دست ندهند به صورت فشرده‌ای کار می‌کنند. آنها بالاخره به بهانه صرف ناهار استراحتی کوتاه می‌کنند. می‌خواستم بعد از این‌که از بیمارستان خارج می‌شوم، اولین کسی را که می‌بینم از او سؤال کنم. راستی شما فکر می‌کنید دنیای پس از مرگ چگونه دنیایی است؟ یا مرگ چگونه مقوله‌ای است؟ شخصی از اطراف به صدا درآمد و گفت: مرگ در نزدیکی شماست؛ آن را دریابید.
