کاسترو بعد از چندبار حضور در تلویزیون و ملاقات‌های دیگر، اوایل ماه آگوست خواهان برپایی یک جلسه فوق‌العاده در پارلمان کوبا برای ایراد سخنرانی شد. رهبر سابق کوبا 4سال پیش در همین روزها به مردم کشورش اعلام کرده بود که مجبور است به یک عمل جراحی سخت و پیچیده تن دهد و رهبری این کشور را به‌طور موقت به رائول، برادرش سپرده و اوایل سال 2008 میلادی هم تمامی سمت‌های رسمی خود جز دبیرکلی حزب کمونیست کوبا را رها کرد.
با اینکه رسانه‌های غربی بارها اخباری در مورد قریب‌الوقوع بودن مرگ او اعلام کردند، اما فیدل در یک ماه اخیر در شرایط نسبتا خوب جسمانی در ملأعام حضور یافته و این بازگشت او به عرصه سیاسی حتی با انتشارنخستین بخش از کتاب زندگینامهاش همراه شد.
سخنرانی هفته گذشته کاسترو در پارلمان کوبا برای نخستین بار طی 4سال گذشته هفتمین حضور او در انظارعمومی و بخشی از بازگشت مرموز و ناگهانی وی به شمار می‌رفت که شرکت یافتن در یک برنامه تلویزیونی، ملاقاتی با جوانان کمونیست و حضور غیرمنتظره در یک مرکز تحقیقاتی علمی، شرکت در مراسم معرفی کتاب زندگینامهاش و ملاقات با سفرای کوبایی خارج از کشور و وزیرامور خارجه دولت هاوانا را هم در هفته‌های اخیر شامل می‌شد. ظرف 4سال اخیر هربار که مجلس ملی کوبا تشکیل جلسه داده بود، یک صندلی خالی در جای مخصوص کاسترو نگه داشته می‌شد.
احتمال وقوع یک هولوکاست هسته‌ای، موضوعی بود که نخستین گفت‌وگوی تلویزیونی کاسترو بعد از بازگشت وی به صحنه سیاسی را به‌خود اختصاص داد. او در آن مصاحبه ایالات متحده را به تلاش برای شعله‌ورکردن آتش جنگ در ایران و کره‌شمالی متهم کرده و اظهار داشته بود که ادامه حمایت واشنگتن از سئول می‌تواند واکنش منفی پیونگ یانگ را درپی داشته باشد و آمریکا و اسرائیل را هم به طراحی حمله علیه ایران متهم کرده بود.
واکنش‌ها در جهان سیاست نسبت به نخستین مصاحبه تلویزیونی فیدل کاسترو متفاوت بود؛ درحالی‌که عده‌ای معتقد بودند کاسترو به‌طور کامل سلامت خود را بازیافته، گروه دیگر این بازگشت را صرفا به‌دلیل اصرار بیش از حد او برای حضور دائمی در صحنه قدرت به‌رغم بیماری شدید و سرطان روده‌ای که به آن مبتلاست پنداشتند. محور اصلی سخنرانی 11 دقیقه‌ای فیدل کاسترو در مجلس کوبا هم خطر وقوع یک جنگ هسته‌ای برای ساکنان کره زمین بود. کاسترو به‌طور مستقیم باراک اوباما، رئیس‌جمهوری ایالات متحده را مورد خطاب قرار داد و گفت تنها یک نفر می‌تواند در این رابطه تصمیم‌گیری کند که احتمالا به‌دلیل مشغله فراوان اصلا متوجه این تهدید بزرگ نشده است.
اهداف نامعلوم بازگشت ناگهانی
به‌رغم تفاسیر مختلف در رابطه با بازگشت کاسترو، در اینکه رهبر سابق این کشور قصد داشته پیش از سخنرانی خود در مجلس ملی کوبا، با حضور در جلسات و مراکز گوناگون هاوانا، پیغام سیاسی مهمی به جهانیان ارسال کند تردیدی وجود ندارد به‌خصوص که کاسترو با صراحت هرچه تمام اعلام کرده بود به‌طور کامل سلامت خود را بازیافته و تحلیل‌گران هم معتقدند که حاضرشدن او درملأعام، نشانگر خواسته و اراده او برای بازگشت به صحنه قدرت است.
در 4سال گذشته کاسترو فقط در تصاویر یا نوارهای ضبط‌شده ویدئویی که او را در کنار رهبران سیاسی جهان درجریان ملاقات با وی نشان می‌داد، نمایان شده بود. در این مدت، انگیزه‌های بازگشت غیرمنتظره کاسترو و اظهارنظر او در مورد سیاست خارجی و نه حتی سیاست داخلی کوبا، موضوع بحث بسیاری از کارشناسان سیاسی کوبا هم قرار گرفته؛ به‌خصوص که بازتاب عقاید و اظهارات اخیر کاسترو در سطح ملی و بین‌المللی چندان گسترده نبوده است؛ اگرچه کاسترو معتقد است پیش‌بینی‌های سیاسی او براساس تحلیل‌هایش از مسائل روز و تجربه طولانی مدت وی به‌عنوان رهبر کشوری که سالیان سال در تحریم به سر برده، صورت می‌گیرد.
این درحالی است که طی این سال‌هایی که رائول، برادر کاسترو قدرت را در این کشور در دست گرفت، کوبا به‌تدریج از برخی از سنت‌های دیرینه کمونیستی خود فاصله گرفت. بحران اقتصادی، دولت این کشور را ناچار به حذف برنامه استفاده رایگان کارگران از سالن‌های غذای محل کار آنها کرد و در بخش‌هایی نظیر تاکسیرانی یا صنف آرایشگری اجازه سرمایه‌گذاری خصوصی برای شهروندان کوبایی صادر شد. رائول کاسترو حتی ممنوعیت استفاده از تلفن‌همراه و کامپیوتر را هم در این کشور منتفی دانست. با این حال اکثر تحلیل‌گران بر این باورند که کوبا حتی در زمان 4سال غیبت فیدل هیچ تغییری نکرده و بازگشت وی هم صرفا با هدف تبلیغاتی صورت گرفته است.
تردید نسبت به آینده
بهبود یافتن کاسترو از بیماری شدید و طولانی مدت او با حیرت و شگفتی عمومی همراه بود. به‌خصوص که انتظار می‌رود رهبر سابق کوبا یک بار دیگر به تأثیرگذارترین فرد در عرصه سیاسی و حکومتی این کشور تبدیل شود و به همین خاطر اپوزیسیون دولت کوبا و مخالفان کاسترو مدعی شده‌اند که درصورت بازگشت مجدد فیدل، وضعیت اقتصادی این کشور بار دیگر به شرایط سابق خود بازمی گردد. کاسترو در این مدت هرگز در کنار برادر خود ظاهر نشد و در مورد مسائل داخلی کوبا هم اظهارنظری نداشت؛ اگرچه رائول 79 ساله وجود شایعاتی مبنی براختلاف نظر در داخل حزب کمونیست و هدایت این کشور را تکذیب کرده است.
بازگشت کاسترو، با اینکه رهبر سابق این کشور، اختیار همه امور سیاسی کوبا را به برادرش سپرده، با این حال پیامدهای مهمی برای شهروندان کوبایی به همراه خواهد داشت و چه بسا که موج جدید پاره‌ای از تغییرات ایجادشده در این سرزمین را هم متوقف سازد؛ با اینکه فیدل کاسترو حداقل از نظر ظاهری، هیچ‌گونه شباهتی به دورانی که از قدرت کناره‌گیری کرده و همه او را به یاد دارند، ندارد. کاسترو در آستانه 84 سالگی و بعد از سال‌ها مبارزه با سرطان روده، فاصله زیادی از رهبری مقتدر گرفته که ساعت‌های متوالی برنامه‌های تلویزیونی را به سخنرانی‌های طولانی خود اختصاص می‌داد و نفس بینندگان را در سینه حبس می‌کرد.
او که به سخنوری شهرت داشت، ملاقات‌های جدید خود را در سالن‌هایی کوچک برگزار می‌کند و دیدگاه‌هایی که پیش‌تر درتمامی رسانه‌های کوبایی انعکاس یافته‌اند را برای مخاطبانش می‌خواند. یکی از دلایلی که باعث شد تحلیل‌گران بازگشت دوباره او را از نظر تأثیرگذاری در تحولات سیاسی دنیا کم اهمیت جلوه دهند، سکوت برادر وی رائول در مورد هشدارهای اخیر کاسترو نسبت به مسائل جهانی بود. مخالفان کاسترو معتقدند که رهبرسابق در شرایط فعلی جسمی، حتی قادر به حل مشکلات متعدد داخلی کوبا هم نخواهد بود و برهمین اساس بعید به‌نظر می‌رسد که اظهارات او در عرصه سیاست خارجی بتواند تأثیری در معادلات امروزی جهان داشته باشد.
در این شرایط اپوزیسیون داخل این کشور بازگشت ناگهانی فیدل را سدی بزرگ در برابر تغییرات اخیر صورت‌گرفته در این کشور قلمداد می‌کند و معتقد است که حضور کاسترو در برابر دوربین‌های تلویزیونی به منزله مخالفت او با اصلاحات اندکی است که در دوران زمامداری رائول در این جزیره کمونیستی صورت گرفته است؛ اگرچه این گروه‌ها با توجه به کاریزمای شخصیتی فیدل، اعتراض خود را هرگز با صدای بلند فریاد نمی‌زنند و نگرانی‌های خود از این بابت را در رسانه‌های خارجی یا وبلاگ‌های شخصی زمزمه می‌کنند. به زعم اپوزیسیون، فیدل کاسترو در این 4سال برای مخالفانش تنها گذشته سیاسی این کشور را تداعی می‌کرد که با توجه به شایعات گوناگونی که در مورد مرگ او به گوش می‌رسید، صرفا به‌عنوان یکی از چهره‌های تأثیرگذار سیاسی قرن بیستم شناخته می‌شد.
اما ظهور ناگهانی او به همه این خیالات واهی پایان بخشید و بار دیگر تیترهای رسانه‌های جهانی را حتی برای مدتی کوتاه به‌خود اختصاص داد. مسلما فیدل در بازگشت خود به قدرت، برنامه‌ای برای ازسرگیری روابط کوبا با ایالات متحده نخواهد داشت. روابط دیپلماتیک دوکشور از سال 1960 میلادی به‌طور کامل قطع شد و واشنگتن با اعمال تحریم اقتصادی علیه کوبا، سیاست خصمانه‌ای در 50سال گذشته در قبال این سرزمین اتخاذ کرده است، این درحالی است که رائول کاسترو بعد از ورود باراک اوباما به کاخ سفید مدعی شده بود که کوبا و ایالات متحده می‌توانند در مورد مسائل گوناگون باهم برسر میز مذاکره بنشینند.
این موضع‌گیری رائول باعث شد که اوباما هم در پاسخ به وی شرط و شروط‌هایی برای ازسرگیری گفت‌وگوها تعیین کند. اما فیدل چند روز بعد اعلام کرد که اوباما قطعا مفهوم سخنان رائول را اشتباه برداشت کرده و حالا با توجه به مضمون سخنرانی او در پارلمان کوبا پیش‌بینی می‌شود که وی کماکان بر ادامه سیاست عدم مذاکراه با دولتمردان واشنگتن اصرار ورزد.
