16 آذر امسال، روز دانشجو در حالی فرا می‌رسد که همین چند روز پیش یکی از دانشجویان رشته حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی، بر اثر سکته قلبی در کلاس درس درگذشت. این در حالی است که کارشناسان، بارها و بارها بر ضرورت تدوین پرونده پزشکی دانشجویان و احداث مراکز بهداشت در دانشکده‌ها تاکید کرده‌اند.
واقعیت‌های انکارناپذیر
به دنبال درگذشت یکی از دانشجویان ترم اولی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر طباطبایی- معاون دانشجویی دانشکده مدیریت - اظهار کرد: «تشکیل پرونده پزشکی برای دانشجویان ورودی جدید جزء برنامه‌های دانشگاه قرار دارد ولی بنده اطلاعی ندارم که برای این دانشجو پرونده‌ای تشکیل شده بود یا نه!»
البته خیلی زود معلوم شده بود که دانشجوی مرحوم دارای سابقه بیماری قلبی بود، آیا نمی‌شد فارغ از همه کمبودهای بودجه و بروکراسی‌های اداری با تجهیز حداقل دانشکده‌ها به وسایل امدادی و تأسیس خانه‌های بهداشت از وقوع این حادثه جلوگیری کرد؟
دکتر طباطبایی با اشاره به نبود خانه بهداشت در دانشکده می‌گوید: «دانشگاه دارای خانه بهداشت است اما متأسفانه مشکل، پراکندگی‌های این دانشگاه است، زیرا خانه بهداشت این دانشگاه در خیابان عباس‌آباد بوده و دانشکده‌های دانشگاه فاقد خانه بهداشت است و مسلماً ایجاد خانه بهداشت در دانشکده‌ها امری ضروری است که باید مورد توجه قرار بگیرد.»
دکتر محمود ملاباشی - معاون دانشجویی وزارت علوم - نیز پیش از این اظهار کرده بوده که وزارت علوم ،متولی بهداشت و درمان ندارد، اما با این حال برخی از دانشگاه‌ها بنا بر نیازهای دانشجویی مراکز بهداشتی و درمانی ایجاد کرده‌اند.
سوزنی در انبار کاه
ظاهراً هیچگونه تعریفی از حوزه بهداشت و درمان در وزارت علوم وجود ندارد و دانشگاه‌ها بنابر میزان اعتبارات، احساس نیاز و سیاست‌گذاری‌های کلی خود و آن هم به گونه‌ای کاملاً متفاوت اقدام به راه‌اندازی مراکز بهداشت کرده‌اند.
دکتر کشوری - متولی امر بهداشت و درمان دانشجویان در وزارت علوم می‌گوید: «در حال حاضر در کشور دانشگاه‌هایی وجود دارند که از بهترین خدمات بهداشتی - درمانی بهره‌مندند و در عین حال برخی از دانشگاه‌ها نیز وجود دارند که از ارایه خدمات اولیه بهداشتی و درمانی محروم هستند.»او علت توزیع نامناسب این خدمات را نبود سیاست‌گذاری کلان در سطح وزارتخانه می‌داند و خاطر نشان می‌کند: «علی‌رغم نبود تفاوت زیاد در ارایه خدمات دانشجویی به دانشگاه‌ها، ارائه خدمات بهداشتی درمانی در دانشگاه‌ها، اختلاف چشمگیری با یکدیگر دارد.»
شناسنامه گمشده سلامت
لزوم تشکیل پرونده سلامت برای عموم جامعه و به خصوص دانشجویان دانشگاه‌ها به عنوان قشری تأثیرگذار بر آینده نظام، امری غیرقابل انکار است. مدتی است که بحث تشکیل پرونده سلامت دانشجویان مطرح است اما تاکنون این طرح به مرحله اجرا گذاشته نشده است.
دکتر زاهدی اصل - جامعه‌شناس - معتقد است: «تشکیل پرونده سلامت دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه و ادامه این مسیر با نظارت مستمر بر وضعیت دانشجو، حتی در مقاطع بالاتر، کمک شایانی به زندگی بهتر وی در جامعه خواهد کرد.»
وی با بیان اینکه تشکیل شناسنامه سلامت برای تمامی مراحل زندگی افراد ضرورت دارد، تصریح می‌کند: «در کنار تشکیل شناسنامه سلامت افراد جامعه، خلاء وجود نوعی پرونده سلامت اجتماعی برای دانشجویان به گونه‌ای که با بهره‌گیری از نیروهای متخصص و خبره از قبیل روانشناسان، مشاورین و جامعه‌شناسان، آن را تدوین کرد، کاملاً محسوس است.»
زاهدی در خصوص شاخص‌های پرونده سلامت دانشجویان نیز می‌گوید: «این پرونده باید از بخش‌ها و سرفصل‌های مختلفی با حضور متخصصین و صاحبنظران مربوطه تشکیل شود.»
از حرف تا عمل
مدتی است که در دانشگاه‌های مختلف، طرح پایش سلامت دانشجویان جدید الورود با هدف بررسی سابقه پزشکی و بهداشتی دانشجویان در جهت بیماریابی و کشف نیازهای درمانی آنها مطرح شده است.
این طرح، اهداف جزئی‌تری نظیر انجام معاینات جامع پزشکی و اقدامات پاراکلینیکی برای ارزیابی سلامت و کشف بیماری‌های احتمالی، بیماریابی و شناسایی دانشجویان در معرض خطر و نیازمند مراقبت‌های ویژه به منظور استفاده در فوریت‌های پزشکی جهت ارائه خدمات بهتر، اجرای برنامه‌های آموزشی بهداشت و مراقبت‌های پزشکی مورد نیاز دانشجویان و ایجاد ارتباط اولیه پزشک با دانشجو و جلب اعتماد و تقویت این ارتباط در طی سال‌های تحصیلی به صورت پزشک خانواده را نیز دنبال می‌کند.
این طرح قرار است که طی مراحلی از جمله تشکیل پرونده پزشکی برای هر دانشجو، معاینات پزشکی اولیه و دوره‌ای شامل اخذ سوابق بیماری از دانشجو و انجام معاینات کامل (قلب و عروق، فشارخون، ریه، قد ، وزن و...)، بینایی سنجی، واکسیناسیون (شامل واکسن‌های کزاز و دیفتری معاینات تکمیلی و در صورت نیاز انجام رادیوگرافی، سونوگرافی، آزمایشات، اکوکاردیوگرافی، معاینات تخصصی و... به اجرا گذاشته شود.
این دانشجویان پراسترس
کارشناسان می‌گویند دانشجویان به دلایل متعدد، استرس‌ها و فشارهای روانی زیادی را بسته به موقعیت‌های آموزشی تجربه می‌کنند؛ مهاجرت جهت تحصیل، جدایی از شبکه‌های خانواده و دوستان و از دست دادن نسبی حمایت‌های عاطفی اجتماعی، درگیر شدن در روابط اجتماعی جدید، حجم دروس و برنامه‌های دانشگاهی و دوره خاص سنی همگی از عواملی هستند که برای دانشجویان در برهه‌های مختلف استرس‌زا بوده و می‌تواند آنها را مستعد ناراحتی‌های روانی و جسمانی کند.
این در حالی است که دکتر فریبا زرانی - معاون دفتر مرکزی مشاوره وزارت علوم، تحقیقات و فناوری- از تهیه پرونده سلامت روان دانشجویان از مهر ماه خبر داده بود و گفته بود: «مراکز مشاوره سعی دارند در ابتدای سال تحصیلی، دانشجویان را از نظر سلامت روان نیز دسته‌بندی کنند و پرونده سلامت روان دانشجویان از مهر ماه تهیه می‌شود!»
مطابق تحقیقات محققان درباره وضعیت سلامت روانی دانشجویان دانشگاه تهران، 3/16 درصد دانشجویان مورد بررسی، مشکوک به اختلال روانی بودند که بیشترین فراوانی مبنی‌بر موارد مشکوک به اختلال روانی در دانشجویان دانشکده روانشناسی و کمترین فراوانی در دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا مشاهده شده بود.
در این میان، شیوع موارد مشکوک به اختلال روانی در دانشجویان با «رتبه کنکور» و «شغل پدر آنها» دارای ارتباطی معنی‌دار بود ولی با معدل دیپلم، شرکت در المپیاد و شغل مادر، هیچگونه ارتباط معناداری نداشت.
البته تاکنون درباره وضعیت سلامت روان دانشجویان و شیوع اختلالات روانی در آنان مطالعه جامع در سطح کشوری صورت نگرفته است.
با این اوصاف لزوم وجود پرونده سلامت روان که به شناسایی و پیگیری اختلالات روانی دانشجویان بپردازد و به درمان مؤثر آنها کمک کند به شدت به چشم می‌خورد، زیرا بدون شک، رسالت اصلی مؤسسات آموزشی و دانشگاه‌ها، شکوفایی بهینه توانایی‌ها و حفظ و ارتقای سلامت جسمی - روانی دانشجویان است و این امکان تنها در سایه برخورداری از سلامت روانی و جسمانی مطلوب میسر می‌شود.
روانشناسان یاری کنید
دکتر غلامعلی افروز - رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور - وجود یک روانشناس توانمند به ازای هر پانصد دانشجو را ضروری دانسته و معتقد است: «وجود روانشناس به گونه‌ای که در طول تحصیل دانشجو، مشکلات احتمالی ناشی از افت تحصیلی، آسیب‌پذیری فردی، اجتماعی، تحصیلی و روانی او را به مسیر صحیح هدایت کند، الزامی است.»
افروز همچنین با اشاره به لزوم دقت بر صحت سلامت روانی و جسمانی دانشجویان برخی رشته‌های خاص، یادآور می‌شود که در رشته‌هایی از قبیل روانشناسی، داروسازی، پزشکی و پرستاری که خروجی‌های آنها باید از سلامت کامل روح و جسم برخوردار باشند، گزینش صحیح در خصوص دانشجویان ورودی الزامی است.
وی خاطر نشان می‌کند: «تشکیل بانک اطلاعاتی سلامت شخصیتی برای همه افراد جامعه از قبیل محصلین و دانشجویان امری ضروری و غیرقابل انکار است، به طوری که مشاورین و روانشناسان متخصص و طراز اول مربوطه با حفظ تمامی موازین علمی و اخلاقی و پایبندی به منشور اخلاقی نظام روانشناسی جمهوری اسلامی به خدمت‌رسانی و رسیدگی مستمر به وضعیت افراد مربوط به خود داشته باشند.»
سلامت، حق مسلم ماست
دکتر بازرگان - معاون دانشجویی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی - در رابطه با تشکیل پرونده سلامت برای دانشجویان «تشکیل پرونده سلامت برای دانشجویان باید در راستای خدمت‌رسانی مطلوب‌تر به آنها باشد، چرا که ایجاد چنین شناسنامه‌ای به منظور رفع اتهام‌های احتمالی از دانشگاه، چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.»
سال‌هاست که کارشناسان از لزوم تدوین پرونده سلامت و برپایی خانه‌های بهداشت در دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها صحبت می‌کنند و این که وزارت علوم هم باید متوجه مسئولیت سنگین خود در خصوص مرکز بهداشت و درمان دانشگاهی باشد.
دکتر کشوری - دبیر دومین گردهمایی روسای مراکز بهداشت و درمان دانشگاه‌های کشور- معتقد است: «وزارت علوم باید متوجه مسئولیت سنگین خود در خصوص مراکز بهداشت و درمان دانشگاه‌ها که در ارتباط مستقیم با دانشجویان هستند، باشند.»
وی حساسیت‌های ایجاد شده برای دانشجویان در خصوص اهمیت مراکز بهداشت و درمان را کم و ناکافی می‌داند و می‌گوید: «مرکز بهداشت و درمان در دانشگاه‌ها، بسیار کمتر از حد مورد نیاز هستند و این در حالی است که دانشجویان متوجه حق مسلم خود از این مراکز نبوده‌اند.»
