اکنون این بحران به درگیری خونینی تبدیل شده که چندین طرف و جبهه دارد و هزاران کشته بر جا گذاشته‌است. سوریه را به خاطر موقعیت جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و ترکیب قومی و مذهبی‌اش، قلب خاورمیانه می‌خوانند. این گذرگاه حیاتی خاورمیانه چگونه این چنین ناآرام شده و انگیزه‌ها، زوایا، ماهیت واقعی و پیامدهای این بحران چیست؟
الهام از انقلاب های عربی
روز 26 ژانویه سال2011 با خودسوزی یک شهروند سوری درست به شیوه‌ای که یک شهروند تونسی در دسامبر سال2010 خود را آتش زده بود، نخستین نشانه‌های اعتراض علیه دولت بشاراسد، رئیس‌جمهور سوریه نمایان شدند. روز دوم فوریه 15نفر از افرادی که به نشانه همدردی با تظاهرات‌کنندگان مصری به خیابان‌ها ریخته بودند، از سوی ماموران دولتی پراکنده شده و یک روز بعد از این اتفاق، فراخوان عمومی برای انجام اصلاحات دولتی در شبکه‌های اجتماعی در دمشق و مقابل سفارتخانه‌های سوریه در کشورهای دیگر اعلام شد. در همین ماه چندین تظاهرات و تجمعات اعتراض‌آمیز دیگر با الهام گرفتن از حوادثی که در کشورهای عربی دیگر در حال رخ دادن بود، شکل گرفت که با دستگیری چندتن دیگر از معترضان همراه بود.
شعارنویسی کودکان
با گسترش اعتراض‌ها به شهرهای دیگر، روز شش مارس سال2011 اتفاقی افتاد که نماد شروع ناآرامی‌ها شورش‌های داخلی سوریه نام گرفت. تعدادی از کودکان زیر15سال در شهر درعا واقع در جنوب سوریه به‌دلیل شعارنویسی روی دیوارهای شهر، دستگیر شدند. این شعارها دقیقا از شعارهایی که جوانان مصری در جریان انقلاب 25ژانویه علیه رژیم مبارک نوشته بودند و شبکه الجزیره آنها را نشان داده بود، کپی‌برداری شده بودند. روز بعد از این ماجرا، والدین و خانواده‌های این کودکان به‌منظور اعتراض به دستگیری آنها و به‌دنبال جو ایجاد شده طی روزهای قبلی در شهر دمشق به خیابان‌ها ریخته و با نیروهای امنیتی درگیر شدند. در مراسم تشییع جنازه کشته‌شدگان، فرصت دوباره‌ای برای تظاهرات گسترده و درگیری‌های تازه‌ای ایجاد شد و با اضافه شدن مردم روستاهای اطراف درعا به جمع تظاهرات‌کنندگان، شورش درسوریه رسما آغاز شد.
فراخوانی های سریالی و تظاهرات گسترده
روز پانزدهم مارس در پی تظاهرات سراسری که در شهرهای مهم سوریه انجام شد، هزاران تن از مردم این کشور راهی خیابان‌ها شدند. این درحالی بود که از دهه80 میلادی تاکنون چنین اعتراض گسترده‌ای در دمشق مشاهده نشده بود. روز جمعه هجدهم مارس در پی یک فراخوان عمومی دیگر بعد از نماز جمعه، ناآرامی‌ها به اوج خود رسید و فیلم‌های مربوط به حضور تظاهرات‌کنندگان در خیابان‌های شهرهایی نظیر دمشق، درعا، حمص و... در سایت‌های اینترنتی گذاشته شد اخبار ضد‌ونقیضی در مورد اینکه نیروهای دولتی تنی چند از معترضان را به ضرب گلوله هدف قرارداده‌اند، منتشر شد. این اخبار را رسانه‌هایی چون الجزیره و بی‌بی‌سی به سرعت و با گستردگی پوشش دادند و هر کدام آمار ضد و نقیضی از کشته‌شدگان احتمالی درگیری‌های خیابانی منتشر کردند.
لغو قانون شرایط اضطراری
در ماه آوریل تحولات مهمی از نظر حکومتی در سوریه رخ داد. بشاراسد، رئیس‌جمهور سوریه در پاسخ به اعتراض‌های مردمی، عادل سفر، نخست‌وزیر جدید این کشور را مامور تشکیل کابینه جدید و فرماندار جدیدی برای شهر درعا تعیین کرد. چند روز بعد در پی تشدید اعتراض‌ها، بشار اسد در اقدامی تاریخی اعلام کرد که قانون شرایط اضطراری حاکم بر سوریه را که این کشور از سال1963 تاکنون با آن اداره می‌شد، به منظور انجام اصلاحات و برآورده کردن خواسته‌های شهروندان لغو می‌کند. با وجود این، ناآرامی‌ها پایان نیافته و روز بیست‌ودوم آوریل که جمعه بزرگ نامیده شده بود، بزرگ‌ترین و خونین‌ترین تظاهرات از زمان شروع درگیری‌ها در سوریه برپا شد و به درگیری با نیروهای امنیتی کشیده شد. منابع مختلف که بیشتر وابسته به کشورهای عربی بودند، آمار متفاوتی از کشته‌شدگان این درگیری‌ها منتشر کردند.
استقرار ارتش
روز بیست‌وپنجم آوریل دولت سوریه تانک‌های نظامی خود را در شهر درعا مستقر کرد و در جریان درگیری‌ها دست‌کم 25تن کشته شدند. ایالات متحده ضمن محکوم‌کردن توسل به خشونت، آماده مسدود کردن دارایی‌های مقامات سوری در آمریکا شد. کشورهای عضو اتحادیه اروپا، فرانسه و انگلیس هم خواستار تحریم‌های سازمان ملل علیه سوریه شدند. در پی ادامه استفاده از قوای نظامی برای سرکوب معترضان، 233عضو حزب بعث که درمیان آنها برخی اعضای پارلمان سوریه نیز حضورداشتند، به نشانه اعتراض به این اقدام دولت، از سمت خود استعفا کردند. البته بعد از چند روز عده‌ای از این افراد استعفای خود را تکذیب کردند. عده‌ای دیگر هم این را اقدامی رسانه‌ای برای بحرانی جلوه دادن وضعیت حکومت اسد خواندند.
فشارها برای کناره گیری اسد
در ماه می آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای گزارشی در مورد پنهان‌کاری سوریه در مورد برنامه‌های هسته‌ای این کشور به سازمان ملل متحد ارائه کرد. انتشار این گزارش همزمان شد با فشارهای خارجی برای کناره‌گیری بشاراسد. طی ماه‌های بعد شهر حما به کانون درگیری میان معترضان و نیروهای امنیتی تبدیل شد. در پی بروز این حوادث، فشارهای بین‌المللی به ویژه از سوی باراک اوباما و هم‌پیمانان آمریکا روی دولت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه،با هدف ترغیب او به کناره‌گیری از قدرت بیشتر شد. مدتی بعد کشورهای غربی و دولت‌های عربی هم تحریم‌هایی را علیه دولت اسد تصویب کردند. مقامات آمریکایی برای اولین بار از ضرورت کنار رفتن بشار اسد از قدرت سخن گفت.
تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب
در اکتبر سال2011 روسیه و چین قطعنامه سازمان ملل در محکومیت حوادث رخ داده در سوریه را وتو کردند. در ماه دسامبر در بزرگ‌ترین عملیات انتحاری صورت‌گرفته از زمان شروع ناآرامی‌های سوریه توسط دو فرد حامل کمربندهای انفجاری، 44تن در دمشق جان خود را از دست دادند. در همین مقطع زمانی، ارتش آزاد سوریه که خود را گروهی از نظامیان جدا شده ارتش بشار اسد معرفی کردند، اعلام حضور کرد. این افراد که مخالفان مسلح حکومت سوریه هستند در یکی از بی‌سابقه‌ترین اقدامات ضدحکومتی خود به یک پایگاه نظامی در حومه دمشق حمله کردند. در ماه ژانویه اتحادیه عرب به تعلیق سوریه از عضویت این اتحادیه رأی داد و تحریم‌هایی علیه این کشور اعمال کرد و دولت بشار اسد را به عدم توانایی در برقراری یک طرح صلح‌آمیز برای بازگرداندن آرامش متهم کرد.
ورود ناظران اتحادیه عرب
با آغاز سال2012 موج درگیری‌ها و ناآرامی‌ها در شهرهای مختلف سوریه ادامه یافت و سازمان ملل متحد تعداد کشته شدگان از ابتدای آغاز درگیری‌ها در این کشور را پنج‌هزار نفر اعلام کرد که البته این رقم تا اوایل ماه فوریه تا هفت‌هزار نفر هم اعلام شد؛ اگرچه سوریه در پاسخ به آمارهای ارائه شده سازمان ملل این گزارش‌ها را بی‌اساس و غیرواقعی دانست. سرانجام دولت سوریه به ناظران اتحادیه عرب اجازه داد تا وارد این کشور شده و حدود 700تن از زندانیان مربوط به حوادث اخیر را آزاد کرد اما در پی کشته شدن 26 تن در یک حمله انتحاری دیگر در دمشق و افزایش روزافزون خشونت‌ها، اتحادیه عرب این ماموریت ناظران خود را لغو کرد.کشورهای عربی مانند قطر از همان ابتدا ماموریت ناظران عربی را شکست خورده توصیف می‌کردند.
وتوی قطعنامه محکومیت سازمان ملل
مهم‌ترین اتفاق سیاسی مربوط به حوادث سوریه در فوریه سال2012 رقم خورد؛ زمانی که چین و روسیه برای دومین بار طی چهارماه قطعنامه محکومیت سازمان ملل متحد علیه اقدامات دولت سوریه را وتو کردند. به‌دنبال تشدید درگیری‌ها در سوریه، آمریکا سفارت خود در دمشق را تعطیل کرد و دلیل این امر را نگرانی بابت مسائل امنیتی عنوان داشت. یک روز بعد از این تاریخ، رویارویی نیروهای نظامی دولت و مخالفان مسلح در شهر حمص، یکی از خونین‌ترین روزهای تاریخ ناآرامی‌های سوریه از زمان شروع شورش‌ها در این کشور را رقم زد. اتحادیه عرب هم از شروع مذاکرات با مخالفان دولت بشار اسد در جهت حمایت مالی و سیاسی از برنامه‌های آنها خبر داد.
عنان - فرستاده ویژه سازما ملل - در سوریه
درگیری میان نظامیان ارتش و مخالفان مسلح که در منطقه باباعمر در شهر حمص پناه گرفته بودند، چند روز ادامه یافت تا اینکه ارتش توانست این منطقه را از مخالفان خالی کند. روز اول مارس، ارتش آزاد سوریه در بیانیه‌ای عقب‌نشینی خود را از این منطقه اعلام کرد. در جریان چند روز درگیری، خسارات زیادی به شهر وارد شد و شمار کشته‌شدگان هم از سوی مخالفان و هم از سوی نیروهای نظامی بالا بود. شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوریه خواست تا با اعزام کوفی عنان فرستاده ویژه این سازمان به سوریه موافقت کرده و خواهان اعلام آتش‌بس و فراهم ساختن انتقال دمکراتیک قدرت در سوریه شد. عنان در اواخر ماه فوریه از سوی بان‌کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل و نبیل العربی دبیر کل اتحادیه عرب به‌عنوان فرستاده ویژه برای سوریه انتخاب شده بود.
صدور قطعنامه 2024
در ماه آوریل شورای امنیت سازمان ملل به صورت فرمالیته از مهلت تعیین شده برای روز دوازدهم این ماه به منظور برقراری آتش‌بس کامل از سوی نیروهای دولتی و اپوزیسیون، حمایت به‌عمل آورد اما چند روز بعد در پی ازسرگیری درگیری‌ها دست‌کم 105تن جان خود را از دست دادند. شورای امنیت برای نخستین بار قطعنامه2024 سازمان مللدر مورد بحران سوریه را تصویب کرد. با این حال خشونت‌ها در سوریه ادامه داشته و هر دوطرف یعنی دولت و مخالفان به درگیری ادامه دادند و هر یک دیگری را به نقض توافقنامه آتش‌بس متهم می‌کرد. در نتیجه قطعنامه جدید شورای امنیت مبنی بر اعزام فوری 300ناظر بین‌المللی غیرمسلح برای یک دوره اولیه 90روزه به سوریه تصویب شد.
انتخابات پارلمانی
تنها در اوایل ماه می2012 دو حمله انتحاری شدید در دمشق موجب کشته شدن دست‌کم 55 نفر و زخمی شدن 372 نفر دیگر شد. این حملات که مسئولیت آن را گروه القاعده به عهده گرفته‌است، جامعه جهانی را متوجه فعالیت این گروه در سوریه کرد. دبیرکل سازمان ملل از فعالیت القاعده به شدت اظهار نگرانی کرد و آمریکا به کشورهای عربی درباره مسلح کردن مخالفان سوری هشدار داد. در همین حال انتخابات پارلمانی سوریه که نخستین انتخابات بعد از انجام اصلاحات سیاسی در کشور بود با حضور چند گروه و حزب علاوه بر حزب حاکم بعث برگزار شد و پارلمان جدید در هفته اول ماه ژوئن آغاز شد. با این حال مخالفان این انتخابات را رد کردند و همچنان بر خواسته خود مبنی بر کنار رفتن بشار اسد از قدرت تاکید کردند.
