علمای علم سیاست این وضعیت را بازی با حاصل جمع جبری مضاعف می‌نامند. بر این اساس با نگاه به روابط سال‌های اخیر 2 کشور، می‌توان به‌خوبی دریافت‌که هر چند ایران و ترکیه، هر دو در پی افزایش نفوذ خود در منطقه - البته با استراتژی‌های گوناگون- بوده‌اند اما بیش از هر چیز نگاه مشترک 2کشور نسبت به‌ترتیبات سیاسی، اقتصادی و امنیتی منطقه زمینه‌هایی را فراهم آورده که این روابط از استحکام کم‌نظیری برخوردار شود.
هر دو کشور چه در گفتار و چه در رفتار خود همواره بر ضرورت ایفای نقش محوری کشورهای منطقه در ترتیبات امنیتی حاکم بر منطقه خود و پرهیز از دخالت بیگانگان در این حوزه تاکید کرده‌اند. امروز که 2کشور با نگاه بومی و نه بیگانه‌محور خواستار حل و فصل مشکلات منطقه هستند بیش از هر زمان دیگر زمینه تاثیرگذاری و اقدام مشترک در سطح منطقه را دارا هستند.
در راستای گسترش روابط دوجانبه، هفته گذشته عبدالله‌گل، رئیس‌جمهوری ترکیه، در رأس هیاتی بلندپایه به تهران آمد؛ سفری که به دعوت محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، انجام شد.
سفر عبدالله گل به تهران را می‌توان یکی از مهم‌ترین میزبانی‌های دولت دهم در سال‌جاری ایرانی دانست؛ سالی که گفت‌وگوهای غرب با تهران منجر به گشایش روابط و شکستن طلسم تحریم‌ها نشد ولی در عوض تهران را به آنکارا نزدیک‌تر کرد؛ البته انگیزه‌های 2کشور از این نزدیکی متفاوت از یکدیگر است. ترکیه به قطبی تاثیرگذار و هژمونیک در منطقه تبدیل شده است و ایران که مدت‌‌ها شریکی مطمئن و قابل اتکا برای خود نمی‌یافت و از روسیه و چین هم مأیوس و دلسرد شده بود، به ترکها اعتماد کرده و نقش تاثیرگذار آنها را در روند بررسی پرونده هسته‌ای خود پذیرفته و در پی بسط و تعمیق بیش از پیش روابط در حوزه‌های گوناگون به‌ویژه زمینه‌های اقتصادی برآمده است. همراهی حدود 100تاجر و کارآفرینان ترک در کنار گل در این سفر موید این مسئله است.
اقتصاد؛ محور اصلی همکاری
مهم‌ترین حوزه همکاری‌های دوجانبه تهران و آنکارا در سال‌های اخیر، حوزه اقتصادی بوده است. پر واضح است که دوطرف، هر یک در این مسیر در جست‌وجوی منافعی برای خود هستند.
بر این اساس ترکیه تلاش می‌کند با‌توجه به فشارهای تحریمی به ایران، از این فرصت استفاده کند و امتیازهای بیشتری را بابت توسعه روابط اقتصادی و سیاسی خود با ایران دریافت کند؛ افزون بر این ترکیه می‌تواند از توسعه روابط با ایران به‌عنوان یک اهرم مؤثر در تعاملات خود با غرب بهره ببرد. از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران نیز با گسترش روابط با ترکیه، می‌تواند در حد قابل‌توجهی تحریم‌های اعمال شده برضد‌خود را دور بزند و با کشوری که اشتراکات سیاسی بالایی دارد تعامل مناسبی برقرار کند.
2کشور با بیش از 150 میلیون نفر جمعیت و بیش از 420 میلیارد دلار حجم تجارت خارجی، از توانمندی گسترده‌ای برای همکاری برخوردارند و توانمندی شرکت‌های تولیدی و خدماتی 2کشور برای حضور مشترک در بازارهای بین‌المللی می‌تواند زمینه‌ساز توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.
روابط تجاری ایران و ترکیه که در سال 2001 به رقمی در حدود یک میلیارد و 100میلیون دلار می‌رسید، در سال 2008 به رقمی بالغ بر 5 میلیارد دلار و در سال 2010 به حدود 8میلیارد دلار رسید که پیش‌بینی شده در سال 2011 به 20 میلیارد دلار برسد. 2کشور اخیرا در بیست و دومین کمیسیون مشترک اقتصادی خود تصمیم گرفتند تا این میزان را تا 5 سال آینده به 30میلیارد دلار افزایش دهند.
سیر صعودی تراز تجاری تهران و آنکارا بیش از هر فاکتوری متاثر از مولفه تاثیرگذار انرژی است و اینکه، ترکیه به واسطه جایگاه ژئوپلیتیک خاص آن به‌عنوان دروازه آسیا به اروپا توانسته از این موقعیت ویژه در قبال کشورهای همسایه خود بهره‌مند شود.
ایران، دومین تأمین‌کننده نفت و گاز ترکیه است و همچنین ترکیه دروازه مناسبی برای ورود ایران به بازار غرب به‌ویژه در حوزه انرژی است؛ این موضوعی است که به‌نظر می‌رسد در آینده به‌عنوان محوری راهبردی در روابط تهران - آنکارا نقش‌آفرینی کند؛ البته به این موضوع می‌توان رغبت ترکها برای سرمایه‌گذاری گسترده در ایران را نیز افزود.
ایران می‌تواند از ترکیه به‌عنوان یک راه امن برای انتقال گاز به اروپا که اینک 3 کشور روسیه، الجزایر و نروژ انرژی‌اش را تامین می‌کنند، بهره ببرد؛ چرا که اروپاییان به‌شدت به‌دنبال ایجاد یک جایگزین در برابر روسیه هستند. اروپاییان به روس‌ها چندان اعتماد ندارند و روس‌ها نیز نشان داده‌اند که درصورت بروز مشکلات امنیتی به راحتی گاز مصرفی آنها را قطع می‌کنند.
به عقیده کارشناسان با توجه به روابط دوستانه سیاسی ایران و ترکیه و توانمندی بالقوه 2کشور افزایش سطح همکاری‌های اقتصادی 2کشور تا سطح 30 میلیارد دلار در کوتاه مدت دور از انتظار نیست.
این کارشناسان با اشاره به پیشرفت‌های علمی و برخورداری ایران و ترکیه از نیروی کارآمد و جوان، اقتصاد 2کشور را اقتصادی پویا و در حال رشد و در عین حال مکمل می‌دانند که درصورت انجام تمهیدات لازم برای استفاده ترکیبی از توانمندی‌های موجود، همکاری‌های دوجانبه علاوه بر رشد همکاری‌های اقتصادی 2کشور، زمینه‌ساز شکوفایی اقتصادی در بعد منطقه‌ای خواهد شد.
به هر حال، روابط اقتصادی رو‌به گسترش بین تهران و آنکارا به‌ویژه در عرصه‌های نفت و گاز، یک چتر امنیتی را در مقابل هرگونه تعارض در منافع در منطقه ایجاد می‌کند. به علاوه ایران به‌خوبی درک می‌کند که ترکیه، به مثابه راه عبور ایران به اروپاست و آنکارا می‌تواند همچون یک میانجی برای بهبود روابط تهران و واشنگتن عمل کند. از سوی دیگر، ترکیه هم به‌خوبی به این امر واقف است که ایران، گذرگاه مناسب برای دستیابی آنکارا به آسیای میانه است و سوریه به‌عنوان متحد ایران هم تنها گذرگاه ترکیه برای رسیدن به جهان عرب است.
موضوع هسته‌ای ایران؛ زمینه دیگر همکاری
موضوع پرونده هسته‌ای ایران و تلاش ترکیه برای ورود به این پرونده به مثابه محملی برای بالا بردن وزن سیاسی آنکارا در میانجی‌گری نیز از دیگر سرفصل‌های همکاری 2کشور به‌ویژه در یک سال اخیر بوده است.
در سند استراتژی امنیت ملی ترکیه در سال 2010، در ارتباط با مسئله هسته‌ای ایران بحث حمایت از مذاکرات مربوط به حل دیپلماتیک این مسئله مطرح است. ترکیه براساس نگرش نوین سیاست خارجی خود تمایل دارد بازیگری باشد که توان حل و فصل مسائل را داشته و نقشی کلیدی را عهده‌دار شود؛ هر چند این نقش هنوز به ترکیه واگذار نشده اما میانجی‌گری میان ایران و غرب برای ترکیه در راستای سیاست خارجی فعال طراحی شده از سوی اردوغان و داوود اوغلو است.
امضای بیانیه هسته‌ای تهران از سوی ترکیه در کنار برزیل و نیز مخالفت آنها با قطعنامه تحریم علیه ایران در شورای امنیت، بیانگر نگاه متفاوت آنکارا به موضوع هسته‌ای ایران است؛ مسئله‌ای که باعث نزدیکی 2کشور به یکدیگر شده است.
* کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه
